Η ταχύτητα και η επιμονή, με την οποία η κυβέρνηση των ΗΠΑ υπέδειξε το Αφγανιστάν σαν τον πρώτο στόχο για την αντιμετώπιση της «διεθνούς τρομοκρατίας» έγινε αντικείμενο αναλύσεων και επικρίσεων και στον ίδιο τον αμερικανικό χώρο. Κύριο άρθρο του «Wall Street Journal» (20/9) ρωτούσε τον κ. Μπους, αν μπορούσε να παρουσιάσει «πραγματικές αποδείξεις» για τη σύνδεση των υπόπτων με τον περιβόητο Μπιν Λάντεν και τόνιζε ότι «η αμερικανική κυβέρνηση ήδη προετοιμάζεται να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον ενός ΑΓΝΩΣΤΟΥ εχθρού».

Ωστόσο, για όποιον παρακολουθεί στοιχειωδώς τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Κασπίας τα αμερικανικά ιμπεριαλιστικά σχέδια επέμβασης στο Αφγανιστάν δεν προκαλούν καμιά έκπληξη και η επιτάχυνση της προσπάθειας υλοποίησής τους ήταν αναμενόμενη πριν το φετινό Σεπτέμβρη. Οι πραγματικές αιτίες αφορούν στην ανάγκη του μονοπωλιακού αμερικανικού κεφαλαίου, αφενός να ελέγξει πλήρως τις κρίσιμες οδούς του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στην περιοχή και αφετέρου να αναβαθμίσει τη στρατιωτική και οικονομική πίεση που ασκεί στην Κίνα και στη Ρωσία. Φυσικά, οι συγκεκριμένες αμερικανικές κινήσεις εντάσσονται σε ευρύτερους σχεδιασμούς αντιμετώπισης του λαϊκού κινήματος και των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, η ανάλυση των οποίων ξεφεύγει απ' τους στόχους του συνοπτικού αυτού άρθρου.

Η ανάδειξη της στρατηγικής σημασίας του Αφγανιστάν για τους λόγους που προαναφέραμε διαπερνά το σύνολο των σοβαρών αμερικανικών αναλύσεων της δεκαετίας του '90. Το 1997 ο πρώην σύμβουλος επί θεμάτων Εθνικής Ασφαλείας του Αμερικανού Προέδρου. Κ. Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι θα χαρακτηρίσει σαν «πρωταρχικό συμφέρον» των ΗΠΑ την απόκτηση ελέγχου της παρακασπιανής περιοχής της Κεντρικής Ασίας. Την εποχή αυτή θα εκδηλωθούν σημαντικές αμερικανικές πρωτοβουλίες στο οικονομικό επίπεδο. Πρωτοβουλίες για την επιλογή μιας απ' τις τρεις δυνατές διαδρομές μεταφοράς του πετρελαίου της περιοχής, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια.

Την οικονομική σημασία της λύσης που θα δοθεί υπογραμμίζει η εκτίμηση της αμερικανικής υπηρεσίας ενεργειακής πληροφόρησης (ΙΕΑ) ότι ως το 2020 η περιοχή της Κασπίας θα καλύπτει ποσοστό μεγαλύτερο του 10% από το σύνολο της αύξησης της ζήτησης πετρελαίου (πρόβλεψη για αύξηση κατανάλωσης 56%). Το γεγονός αυτό δημιουργεί την ανάγκη να βρεθεί μια νέα επιπλέον λύση - οδός μεταφοράς στην περιοχή για την κάλυψη της επιπλέον ζήτησης (2 - 2,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως).

Με δεδομένο λοιπόν ότι οι σημερινοί αγωγοί δεν επαρκούν για τη μεταφορά της μεγάλης μελλοντικής παραγωγής της Κασπίας διαμορφώθηκαν στη δεκαετία του '90 τρία βασικά σχέδια μεταφοράς του πλεονάζοντος πετρελαίου του Καζακστάν και φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν, στην ιδιαίτερη περιοχή που εξετάζουμε:

• η οικονομικότερη νότια διαδρομή του Ιράν
• η ανατολική Καζακστάν - Κίνας (Αλμα Ατα - Πεκίνο)
• η νοτιοανατολική διαδρομή προς Πακιστάν μέσω Αφγανιστάν.

Οι ΗΠΑ θέλησαν να ενισχύσουν την τρίτη λύση και να επιβάλουν να διεξάγεται μέσω αυτής με διασυνδέσεις η μελλοντική τροφοδοσία της Ινδίας και της Κίνας.

Ο συγκεκριμένος δρόμος μπορούσε να διασφαλίσει και τη θαλάσσια μεταφορά του πετρελαίου μέσω Πακιστάν και τη βάση για οικοδόμηση ενός μεγάλου αγωγού αερίου για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας με βασικό κόμβο το Αφγανιστάν.

Ετσι με την ενθάρρυνση των ΗΠΑ τον Οκτώβρη του 1997 υπογράφεται ένα μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ Αφγανιστάν - Πακιστάν - Τουρκμενιστάν, για να ξεκινήσουν οι εργασίες κατασκευής του αγωγού μεταφοράς πετρελαίου της Κεντρικής Ασίας(«Central Asian Oil Pipeline»). Ταυτόχρονα, οι τρεις χώρες και το Ουζμπεκιστάν υπογράφουν αντίστοιχο μνημόνιο συνεργασίας για έναν κεντρικό αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου (Central Asian Gas Pipeline / Ιούλης '97).

Η κοινοπραξία εκμετάλλευσης Unocal CentGas Consortsium ήταν υπό τον έλεγχο της πανίσχυρης αμερικανικής Unocal Corporation (46,5%) με τη συμμετοχή της σαουδαραβικής Petra Oil Company (15%). Η αδυναμία πλήρους πολιτικού και στρατιωτικού ελέγχου της περιοχής από τις ΗΠΑ οδηγεί την Unocal να αποσυρθεί από την κοινοπραξία το Δεκέμβρη του 1998. Είχε προηγηθεί τον Αύγουστο του '98 αμερικανικός βομβαρδισμός με 75 πυραύλους στην περιοχή Χοστ του Αφγανιστάν που είχε εκτιμηθεί σαν οχυρό των φανατικών ισλαμιστών και του Μπιν Λάντεν! Την περίοδο αυτή εκφράζεται ο αμερικανικός προβληματισμός για το βαθμό ενίσχυσης του «ισλαμικού παράγοντα» σαν δύναμη ανάσχεσης της Κίνας και της Ρωσίας. Η ενίσχυση αυτή πέρα από ένα σημείο δεν εξυπηρετεί πια τα αμερικανικά σχέδια...

Τον Νοέμβρη του 1999 τα Ηνωμένα Εθνη επιβάλλουν κυρώσεις στο Αφγανιστάν (απαιτώντας και την παράδοση του Μπιν Λάντεν για να δικαστεί). Είχε προηγηθεί η προσπάθεια των κυβερνήσεων Πακιστάν, Αφγανιστάν, Τουρκμενιστάν να προχωρήσουν την κατασκευή του αγωγού υπό την ηγεσία της Delta Oil (Σαουδική Αραβία), χωρίς τη συμμετοχή της Unocal (Απρίλης '99). Η κυβέρνηση των ΗΠΑ επικαλέστηκε τότε σαν αιτία των πυραυλικών της επιθέσεων την ανάγκη απάντησης σε βομβιστικές επιθέσεις στις αμερικάνικες πρεσβείες, (στο Ναϊρόμπι και στο Νταρ Ελ Σαλάμ), και όχι βέβαια την προσπάθεια ματαίωσης των αραβικών σχεδίων.

Τον Απρίλη του 2000 το ισραηλινό ινστιτούτο IASPS (Institute for Advanced Strategic and Political Studies) σε έρευνα του Elie Krakowski αναδεικνύει τη στρατηγική σημασία ελέγχου του Αφγανιστάν για τη μείωση της δύναμης της Ρωσίας και του Ιράν στο παιχνίδι των αγωγών. Σκιαγραφεί την ανάγκη ανοιχτής ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη χώρα αυτή και όχι του σταδιακού έμμεσου ελέγχου μέσω Πακιστάν.

Οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις για τον έλεγχο των αγωγών της Κασπίας δεν περιορίζονται βέβαια μόνο στην ιδιαίτερη περιοχή που εξετάζουμε στο συγκεκριμένο άρθρο. Στην άλλη πλευρά της Κασπίας, εκδηλώνεται ο ανταγωνισμός για την επιβολή σαν δρόμου μεταφοράς πετρελαίου του αμερικάνικου σχεδίου αγωγού Μπακού -Τσεϊχάν, (Αζερμπαϊτζάν - Γεωργία -Τουρκία), απέναντι στον υπαρκτό ρωσικό αγωγό Μπακού -Νοβοροσίσκ. Εντονη είναι και η διαπάλη μεταξύ ΗΠΑ - Ρωσίας - ΕΕ για την εκμετάλλευση των πηγών της Κασπίας Θάλασσας.

Επίσης, οι αμερικανικές ενέργειες στην περιοχή δε στοχεύουν αποκλειστικά στον έλεγχο των ενεργειακών δρόμων. Υπηρετούν την ευρύτερη στόχευση περικύκλωσης της Ρωσίας και της Κίνας. Βασικές πλευρές του ιμπεριαλιστικού σχεδιασμού είναι:

• Η καλλιέργεια και αξιοποίηση της διαμάχης Ινδίας - Πακιστάν για την απομάκρυνση αυτών των χωρών απ' τη ρωσοκινεζική «συμμαχία των 5 της Σαγκάης».
• Η δημιουργία στρατιωτικής βάσης των ΗΠΑ στην περιοχή
• Η αναζωογόνηση των γνωστών προβλημάτων της Κίνας (Θιβέτ, Ταϊβάν κλπ.), τα αμερικανικά ινστιτούτα δείχνουν να ανησυχούν σοβαρά μετά και την παρατεταμένη κρίση στην Ιαπωνία για την ανάδειξη της Κίνας σε ηγετική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Η εδραίωση του ΝΑΤΟικού «Συνασπισμού για την Ειρήνη» στο χώρο της Κασπίας και κυρίως η ενδυνάμωση των σχέσεων Αζερμπαϊτζάν - Τουρκίας (ήδη ανακοινώθηκαν ασκήσει του ΝΑΤΟ στη χώρα αυτή το Νοέμβρη).

Στο πλαίσιο αυτό η Τουρκία έχει αναλάβει ενεργό ρόλο προώθησης του σχεδιασμού, ιδιαίτερα μετά τη σύγκρουση του Αζερμπαϊτζάν με το Ιράν για την εκμετάλλευση Αζερικών κοιτασμάτων από την BP. Μετά το γνωστό πρόσφατο επεισόδιο, όπου το Ιρανικό ναυτικό απομάκρυνε βίαια το ερευνητικό σκάφος της BP/EXON στην περιοχή Αζαρολοφσκάκ της Κασπίας, επισκέφθηκε το Αζερμπαϊτζάν, για το σκοπό αυτό, ο αρχηγός του Γεν. Επιτελείου της Τουρκίας στρατηγός Κιβρίκογλου (με συνοδεία 10 μαχητικών F16).

Οι κινήσεις της Τουρκίας έχουν προκαλέσει ήδη τις έντονες διπλωματικές αντιδράσεις του Ιράν, αλλά και του Ιράκ που αναμένει τουρκική επίθεση στο βόρειο τμήμα του με πρόσχημα την πάταξη της «κουρδικής τρομοκρατίας».

Απ' την πλευρά της η Ρωσία προετοιμάζει τον τρόπο αντίδρασής της. Η αναβάθμιση των σχέσεών της με τη Μολδαβία, την Ουκρανία και το Καζακστάν, καθώς και η στήριξη της Αρμενίας και του Ιράν στη διαμάχη τους με το Αζερμπαϊτζάν έχουν ήδη αναστείλει την υλοποίηση ενός μέρους των αμερικανικών σχεδίων. Η στήριξη αυτή επισφραγίστηκε με τη συνάντηση του Ιρανού Προέδρου κ. Χαταμί με τον Πρόεδρο Πούτιν στη Μόσχα (Μάρτης 2001). Παράλληλα, η Ρωσία διατηρεί τη δυνατότητα στρατιωτικής εμπλοκής στην ευρύτερη περιοχή του Αφγανιστάν.

Τα ισχυρά κράτη - μέλη της ΕΕ μέσα από δηλώσεις αρμοδίων υπουργών τους (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία κλπ.) δε συναινούν στην πλήρη ευθυγράμμιση με τα αμερικανικά σχέδια που ανακοινώνονται (μακρόχρονες, εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις) στο βαθμό που υπονομεύουν τα ιδιαίτερα συμφέροντα του κοινοτικού ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική και αλλού. Απ' την άλλη συμπράττουν με τις ΗΠΑ στην κατεύθυνση στρατιωτικοποίησης της εσωτερικής ζωής των κρατών - μελών και ισοπέδωσης των κατακτημένων λαϊκών ελευθεριών.

Ανεξάρτητα απ' την άμεση εξέλιξη των παραπάνω αντιθέσεων το βέβαιο είναι ότι η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα απέναντι στις λαϊκές ελευθερίες και στα κυριαρχικά δικαιώματα των χωρών θα ενταθεί σε μεγάλο βαθμό και με διάφορους τρόπους. Το Αφγανιστάν, λοιπόν, δε βρίσκεται για μας τόσο μακριά όσο φαίνεται στο χάρτη.

Τα συγκεκριμένα αμερικανικά σχέδια για την ευρύτερη περιοχή της Κασπίας έχουν, όπως είδαμε, χαραχτεί εδώ και πολλά χρόνια. Οι κινήσεις της αμερικανικής κυβέρνησης πριν και μετά από τα γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη δείχνουν ότι αυτά θα αξιοποιηθούν για την προώθηση του ιμπεριαλιστικού σχεδιασμού. Το γεγονός αυτό έρχεται να υπογραμμίσει την ανάγκη διαμόρφωσης ενός ελληνικού και διεθνούς κινήματος για την καταδίκη του νέου γύρου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ενός κινήματος που θα στρέφεται ενάντια στην καρδιά της κυριαρχίας του κεφαλαίου.