Το τελευταίο χρονικό διάστημα, είδαν το φως της δημοσιότητας στον αστικό οικονομικό Τύπο ρεπορτάζ γύρω από την υπόθεση της γενικευμένης χρήσης πληρωμών με τραπεζικές κάρτες, αντί για μετρητά, ζήτημα που επιδιώκεται να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα, με «κίνητρο», όπως λέει η κυβέρνηση, τη φοροελάφρυνση μεγάλου ποσοστού δαπανών των λαϊκών στρωμάτων μόνο με αποδείξεις πληρωμής με κάρτες. Η υπόθεση, που η κυβέρνηση τη συσχετίζει με την πάταξη της φοροδιαφυγής (απόδοση ΦΠΑ) και των λεγόμενων «μαύρων συναλλαγών», είναι μια πλευρά που απασχολεί τις κυβερνήσεις, αλλά η άνοδος των συναλλαγών με τις τράπεζες στον καπιταλισμό ενισχύει τις ίδιες και τα κέρδη τους κι ας διευκολύνουν οι τράπεζες τους συναλλασσόμενους στις συναλλαγές τους (π.χ. πληρωμές λογαριασμών κ.λπ.). `Η, ακόμη, οι έχοντες καταθετικούς και άλλους λογαριασμούς στις τράπεζες με διάφορα τραπεζικά προγράμματα μπορούν να αυξάνουν κατάτι το εισόδημά τους, αφού η τράπεζα τούς δίνει τόκο. Βεβαίως, οι τράπεζες δίνουν τόκο και στις μικρές λαϊκές αποταμιεύσεις για να προσελκύσουν το χρήμα τους, αλλά το κύριο είναι να συγκεντρώνουν γενικά το χρήμα, να το χρησιμοποιούν ως κεφάλαιο στις συναλλαγές τους με τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους, αλλά και λαϊκά νοικοκυριά, με τη δανειοδότηση, για να αποκομίζουν κέρδη. `Η ακόμη και μέσω μακροχρόνιων δανείων να αποκτούν συμμετοχή σε μονοπωλιακούς ομίλους, αποκτώντας μέρος της ιδιοκτησίας τους. Αλλωστε, τα επιτόκια που παρέχουν για καταθέσεις είναι μικρότερα από τα επιτόκια που δανείζουν.

Γιατί, όμως, η συγκέντρωση του χρήματος στις τράπεζες; Γιατί μέσω αυτής της διαδικασίας διευκολύνεται η αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου. Η συγκέντρωση χρήματος, αυτό είναι το κύριο για τις τράπεζες και η πρωταρχική τους αποστολή. Δεν είναι τυχαία η κυβερνητική προπαγάνδα, αλλά και οι προτροπές των τραπεζών να επιστρέψουν οι αποταμιεύσεις από τα σπίτια σε τραπεζικούς λογαριασμούς.

Αλλά ας επανέλθουμε στις συναλλαγές με τις κάρτες. Γράφει ο αστικός Τύπος ότι παρά την προσπάθεια τραπεζών και κυβερνήσεων να προωθήσουν τις ηλεκτρονικές πληρωμές, ώστε να πατάξουν τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος, πολλοί Ευρωπαίοι - ιδιαιτέρως στον ευρωπαϊκό Νότο αλλά και στη Γερμανία - παραμένουν προσηλωμένοι στα μετρητά. Σύμφωνα με σχετική έρευνα της Boston Consulting Group, στην Ιταλία το 83% των πληρωμών γίνεται ακόμη με μετρητά, καθώς οι Ιταλοί έμποροι αποστρέφονται τις κάρτες, εν μέρει εξαιτίας των υψηλών χρεώσεων που επιβάλλουν οι τράπεζες. Παραμένει, έτσι, περιορισμένο το ποσοστό των Ιταλών που έχουν χρεωστική κάρτα, ενώ και όσοι έχουν, τη χρησιμοποιούν ελάχιστα: πραγματοποιούν κατά μέσο όρο 25 συναλλαγές ετησίως ανά χρεωστική κάρτα, όταν στη Γαλλία αντιστοιχούν 114 συναλλαγές. Την ίδια στιγμή, στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό υπερβαίνει το 75%. Οπως, άλλωστε, επισημαίνει σε σχετικό ρεπορτάζ το περιοδικό "The Economist", στη Γερμανία είναι σύνηθες φαινόμενο στα καταστήματα να υπάρχουν ενδείξεις που ενημερώνουν τους πελάτες ότι "μόνο μετρητά" γίνονται δεκτά. Η απέχθεια των Γερμανών για τις ηλεκτρονικές πληρωμές και η προτίμησή τους στα μετρητά ανάγεται στο πρόσφατο τραυματικό παρελθόν και στις οδυνηρές αναμνήσεις από τις μυστικές υπηρεσίες, που μπορούν εύκολα να ανιχνεύσουν τις κινήσεις ενός πολίτη από τις ηλεκτρονικές πληρωμές. Η αποστροφή τους για τις ηλεκτρονικές πληρωμές αποκαλύφθηκε στο μεγαλείο της όταν το υπουργείο Οικονομικών πρότεινε να τεθεί ανώτατο όριο στις πληρωμές με μετρητά τα 5.000 ευρώ. Τότε η εφημερίδα "Bild" οργάνωσε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μέσω των αναγνωστών της. Εξίσου έντονη ήταν, άλλωστε, η αντίδραση των Ιταλών το 2011, όταν η κυβέρνηση Ρέντσι επέβαλε όριο στις συναλλαγές με μετρητά τα 1.000 ευρώ. Οπως επισημαίνει ο "Economist", θα πρέπει να προβλεφθεί τρόπος ενσωμάτωσης των φτωχών πολιτών στο σύστημα πληρωμών, καθώς πολλοί από αυτούς δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς. Είναι, άλλωστε, θεμιτό το αίτημα για ανωνυμία και γενικώς προστασία των προσωπικών δεδομένων («Καθημερινή», 21/8/2016).

Από τις αναφορές στις αντιδράσεις σε Γερμανία, Ιταλία σχετικά με τις αντιστάσεις στη γενικευμένη καθιέρωση των καρτών στις συναλλαγές, του λεγόμενου και «πλαστικού χρήματος», φαίνεται ότι δεν αντιδρούν μόνο εργαζόμενοι, άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα, αλλά και επιχειρήσεις. Ιδιαίτερα το παράδειγμα στη Γερμανία ότι είναι σύνηθες φαινόμενο στα καταστήματα να υπάρχουν ενδείξεις που ενημερώνουν τους πελάτες ότι «μόνο μετρητά» γίνονται δεκτά, αυτό δείχνει.

Η υπόθεση «συναλλαγή με τραπεζικές κάρτες για να παταχτεί η φοροδιαφυγή», όσο κι αν ισχύει, δε λέει όλη την αλήθεια. Υπάρχει βεβαίως για τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους σχεδόν η υποχρεωτικότητα να διατηρούν τραπεζικούς λογαριασμούς μισθοδοσίας και συντάξεων, οι τράπεζες δίνουν προνόμια στις επιχειρήσεις που πληρώνουν μέσω τραπεζικών λογαριασμών τη μισθοδοσία τους, αλλά μεγάλο μέρος ιδιαίτερα των μικρών και των μεσαίων αδυνατούν να το κάνουν. Γιατί ο τζίρος τους δεν είναι σταθερός ανά μήνα, άρα αδυνατούν σε συγκεκριμένες προθεσμίες να πληρώνουν μισθούς, προμηθευτές κ.λπ.

Μπορούν να χτυπήσουν ένα μέρος της φοροδιαφυγής, αλλά το κύριο είναι να εκμεταλλευτούν το χρήμα της μισθοδοσίας και των συντάξεων. Για παράδειγμα, το χρήμα που βάζουν οι επιχειρήσεις και τα ασφαλιστικά ταμεία στους λογαριασμούς μισθοδοσίας και συντάξεων μπαίνει τουλάχιστον τρεις μέρες πιο νωρίς από την ημερομηνία ανάληψης από τους δικαιούχους. Αλλά αυτές τις τρεις μέρες, οι τράπεζες με ξένο χρήμα μέσω τόκων βγάζουν κέρδος. Το ίδιο ισχύει και με το κόστος συναλλαγών. Η επιβολή τελών από τις τράπεζες για τις συναλλαγές με κάρτες αυξάνει τα έσοδά τους, αλλά άλλοι πληρώνουν το κόστος, γι' αυτό για παράδειγμα οι Ιταλοί έμποροι αποστρέφονται τις κάρτες, εν μέρει εξαιτίας των υψηλών χρεώσεων που επιβάλλουν οι τράπεζες. Αλλωστε, και οι τράπεζες έχουν κόστος απ' αυτή τη διαδικασία, το οποίο δεν επιδιώκουν γενικά να το αντισταθμίσουν, αλλά να το χρησιμοποιήσουν ως στοιχείο που μπορεί να τους φέρει και κέρδη.

Για παράδειγμα, ο «Economist» επισημαίνει σε σχέση με αυτό ότι υπάρχει και το κόστος που θα έχει η πλήρης εφαρμογή της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών και η κατάργηση των μετρητών, αφού θα είναι δαπανηρή η εγκατάσταση μηχανημάτων για κάρτες. Αλλά και η τροφοδότησή τους ώστε να εξυπηρετούν πολλαπλάσιες ανάγκες σε σχέση με τώρα. Που μπορεί να χρειαστεί και επιπλέον εργατικό δυναμικό, ελάχιστο ίσως, αλλά οι τραπεζίτες, όπως γενικότερα οι καπιταλιστές, αυτό το θεωρούν κόστος. Και το χρησιμοποιούν ως μέσο για αύξηση της κερδοφορίας. Ομως, το βασικό είναι η συγκέντρωση χρήματος για τη χρησιμοποίησή του ως κεφάλαιο, αυτό είναι το κύριο.

Ουσιαστικά, απ' αυτή τη διαδικασία της γενίκευσης της πληρωμής με τραπεζικές κάρτες ωφελημένες βγαίνουν οι τράπεζες και οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, που κάνουν συμφωνίες ευνοϊκές μαζί τους λόγω των τεράστιων συναλλαγών που έχουν και για τη μισθοδοσία. Τα παραδείγματα που αναφέρουν τα ρεπορτάζ του αστικού Τύπου, αποκαλύπτουν ότι γύρω απ' αυτή την υπόθεση εμφανίζονται αντιθέσεις, κυρίως ανάμεσα σε τράπεζες και τμήματα του κεφαλαίου που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον ανταγωνισμό.

Βεβαίως, αυτή η τάση προς τη γενίκευση της πληρωμής μέσω τραπεζικών καρτών είναι αντικειμενική στον καπιταλισμό, αφού αντικειμενική είναι και η τάση της ενίσχυσης του χρηματιστικού κεφαλαίου, στο οποίο οι τράπεζες έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Για παράδειγμα, και η υπόθεση των «κόκκινων» δανείων αυτό δείχνει. Οι τράπεζες παρεμβαίνουν σε επιχειρηματικούς ομίλους παραγωγικούς, υπηρεσιών, εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου, που τους έχουν δανείσει μεγάλα και μακροχρόνια στην αποπληρωμή δάνεια, παρεμβαίνουν στην ανασυγκρότησή τους ως ιδιοκτήτες πλέον, αφού το απλήρωτο δάνειο γίνεται κεφάλαιο εξαγοράς των μετοχών τους, ή στο κλείσιμό τους, αν εκτιμούν ότι έχουν χρεοκοπήσει, πουλώντας βεβαίως αυτά τα δάνεια. Το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι κυρίαρχο στο μονοπωλιακό καπιταλισμό και οι τράπεζες σε ηγετική θέση. Αλλά και με τη χρήση καρτών ενισχύεται ο ρόλος τους και η δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Βεβαίως, για την εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα το πρόβλημα δε βρίσκεται στη μορφή του χρήματος, αλλά στην εκμετάλλευση, που βαθαίνει με γεωμετρική πρόοδο ιδιαίτερα στις συνθήκες οικονομικής κρίσης, και στην αναγκαιότητα κάλυψης όλων των σύγχρονων αναγκών τους, με πρωταρχικό ζήτημα να έχουν όλοι δουλειά και μισθούς, συντάξεις, εισόδημα που να καλύπτει όλες τις σύγχρονες ανάγκες τους. Αρα αυτό καθορίζει και το αντιμονοπωλιακό, αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο της πάλης τους, της οργανωμένης από την κοινωνική συμμαχία τους μέχρι την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, για να ανοίξουν το δικό τους δρόμο με τη δική τους εξουσία και οικονομία, δίχως καπιταλιστές ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και κέρδος, όπου η ανάπτυξη της οικονομίας θα μπει στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.