Με αφορμή τα 25 χρόνια σήμερα από τα γεγονότα του Αυγούστου του 1991 στην ΕΣΣΔ, ο γνωστός για το ρόλο του στην ανατροπή του σοσιαλισμού, πρώην πρόεδρός της και πρώτος Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ενωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, σε δηλώσεις του μίλησε περί «παραβίασης», τότε, «του συνταγματικού δημοκρατικού πλαισίου». Χαρακτηρίζοντας την υπόθεση αυτή «απόπειρα πραξικοπήματος», σημείωσε ότι «πρέπει να αποφεύγονται τέτοιες ενέργειες γιατί έχουν καταστροφικά αποτελέσματα». Βεβαίως, κρύβει ότι ο ίδιος πάλεψε για την παλινόρθωση του καπιταλισμού, το έχει άλλωστε ομολογήσει δημόσια, ενώ η λεγόμενη περεστρόικα ήταν το αποκορύφωμα μιας μακράς διαδικασίας όπου επικράτησαν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις στο κόμμα και στις κρατικές δομές.

Στις 19 - 21 Αυγούστου 1991, μια ομάδα ανώτατων στελεχών του σοβιετικού κράτους ανακοίνωσε τη δημιουργία της Κρατικής Επιτροπής Εκτακτης Ανάγκης (ΚΕΕΑ), δηλώνοντας πως για «λόγους υγείας» ο Μ. Γκορμπατσόφ δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του. Στην ΚΕΕΑ συμμετείχαν ο Γκενάντι Γιανάεφ, αντιπρόεδρος της ΕΣΣΔ, ο Βαλεντίν Παβλόφ, πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ, ο Βλαντιμίρ Κριουτσκόφ, πρόεδρος της ΚΑ ΓΚΕ ΜΠΕ, ο Ντιμίτρι Γιαζόφ, υπουργός Αμυνας, ο Ολεγκ Μπακλάνοφ, πρώτος αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Αμυνας, ο Αλεξάντρ Τιζιακόφ, πρόεδρος της Ενωσης των κρατικών βιομηχανικών επιχειρήσεων, ο Βασίλι Σταροντούμπτσεφ, πρόεδρος της Αγροτικής Ενωσης. Η κίνηση αυτή φαίνεται να εξέφραζε κάποιες κομμουνιστικές δυνάμεις που είχαν συγκροτήσει διάφορες πολιτικές κινήσεις εντός κι εκτός του Κομμουνιστικού Κόμματος, που αντέδρασαν την τελευταία στιγμή ενάντια στην περεστρόικα, αλλά δεν κατόρθωσαν έγκαιρα να την αποκαλύψουν και να οργανώσουν με επιτυχία την επαναστατική αντίδραση της εργατικής τάξης. Η ΚΕΕΑ δεν άνοιξε την ιδεολογικο-πολιτική αντιπαράθεση με την οπορτουνιστική - αντεπαναστατική γραμμή της περεστρόικα, ούτε επεδίωξε ν' αποκαλύψει στους εργαζόμενους τις στοχεύσεις της. Επιπλέον, δεν απευθύνθηκε στις υγιείς κομμουνιστικές δυνάμεις μέσα στο ΚΚΣΕ, ούτε στις πλατιές μάζες των εργαζομένων που επιθυμούσαν τη διαφύλαξη της ΕΣΣΔ και του σοσιαλισμού, όπως είχαν εκφραστεί πριν λίγους μήνες στο πανενωσιακό δημοψήφισμα. Ετσι ηττήθηκε και τα στελέχη της συνελήφθησαν, ενώ κάποια αλλά εμφανίστηκαν να έχουν «αυτοκτονήσει» κάτω από περίεργες συνθήκες. Στη συνέχεια, ακολούθησε η κυριαρχία του Μπορίς Γιέλτσιν, του πρόεδρου τότε της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, που τέθηκε επικεφαλής της αντεπανάστασης, διαλύοντας και τυπικά την ΕΣΣΔ, καταργώντας το ΚΚΣΕ, ενώ υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες για την καταπάτηση και αυτών των αστικών ελευθεριών, με κορύφωση την απόφαση κατάργησης του Ανώτατου Σοβιέτ της Ρωσίας (του κοινοβουλίου). Τον Οκτώβρη του 1993, ο Γέλτσιν έστειλε τα τανκς, που βομβάρδισαν το κοινοβούλιο και σκότωσαν εκατοντάδες κόσμο που το υπερασπιζόταν.

Ωστόσο, για να μάθουμε το τι ακριβώς ήταν η ΚΕΕΑ, πιθανά θα απαιτηθεί περαιτέρω μελέτη και να συμπληρωθούν «κομμάτια» του «παζλ» της εποχής.

Εκείνο στο οποίο έχει με τη συλλογική μελέτη καταλήξει το ΚΚΕ είναι η σημασία που έχει η γνώση των βαθύτερων αιτιών της ανατροπής του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ. Ετσι, με βάση και τις αποφάσεις του 18ου Συνεδρίου του για το Σοσιαλισμό, εκτίμησε ότι το ΚΚΣΕ, με σημείο στροφής το 20ό Συνέδριό του, το 1956, υιοθέτησε μια σειρά οπορτουνιστικές θέσεις για τα ζητήματα της οικονομίας, της στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και των διεθνών σχέσεων. Σ' αυτό το Συνέδριο άλλαξε ο συσχετισμός στη διαπάλη που διεξαγόταν όλη την προηγούμενη περίοδο, με στροφή υπέρ των αναθεωρητικών - οπορτουνιστικών θέσεων, με αποτέλεσμα το κόμμα σταδιακά να χάνει τα επαναστατικά του χαρακτηριστικά, ώστε τη δεκαετία του '80 να επικρατήσει ο οπορτουνισμός με την περεστρόικα και την αντεπανάσταση. Η βαθύτερη ανάλυση δείχνει ότι με τις λεγόμενες μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν τη δεκαετία του '60 αδυνάτισε ο κεντρικός σχεδιασμός, υιοθετήθηκε ως κίνητρο της παραγωγής το καπιταλιστικό κέρδος, υπήρξε πτώση της δυναμικής της σοσιαλιστικής ανάπτυξης. Οι μεταρρυθμίσεις ενίσχυσαν το βραχυπρόθεσμο ατομικό και ομαδικό συμφέρον σε βάρος των γενικών κοινωνικών συμφερόντων. Δημιούργησαν έτσι στην πορεία το κοινωνικό έδαφος για να ανδρωθεί και να επικρατήσει, τελικά, η αντεπανάσταση.