Κυριακή 5 Αυγούστου 2001
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 10
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο αστικός πολιτικός κόσμος και η 4η Αυγούστου

Ο Μεταξάς με τον Γκαίμπελς
Ο Μεταξάς με τον Γκαίμπελς

Στις βουλευτικές εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, που έγιναν με το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής, πρώτευσε η αντιβενιζελική παράταξη, που εξέλεξε 143 βουλευτές. Δεύτερη ήρθε η βενιζελική παράταξη, που εξέλεξε 142. Το «Παλλαϊκό Μέτωπο» έβγαλε 15 έδρες.

Αμέσως μετά τις εκλογές, ο αρχηγός του «Κόμματος των Φιλελευθέρων», Σοφούλης, άρχισε επαφές με το «Λαϊκό Κόμμα» (Παναγής Τσαλδάρης), για το σχηματισμό κυβέρνησης. Η συνεργασία ναυάγησε, εξαιτίας της άρνησης του «Λαϊκού Κόμματος» να επανέλθουν στο στράτευμα οι απότακτοι αξιωματικοί του στρατιωτικού κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935, καθώς και των πιέσεων που δεχόταν ο Π. Τσαλδάρης, από το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο», να μην προχωρήσει σε κυβέρνηση συνεργασίας με τους «Φιλελεύθερους».

Μέσα στο κλίμα που είχε δημιουργηθεί, ο Ι. Μεταξάς, σε συνεργασία με τον Εγγλέζο πρεσβευτή Ουάτερλοου, με τα Ανάκτορα, με αστούς πολιτικούς (των «Λαϊκών» και των «Φιλελευθέρων»), καθώς και με τον εκδότη της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» Δημ. Λαμπράκη, προετοίμαζαν την επιβολή δικτατορίας. Οι διάφορες προτάσεις που γίνονταν για το σχηματισμό κυβέρνησης και γενικά οι διεργασίες, έστρωναν το έδαφος. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις προτάσεις του «Κόμματος Φιλελευθέρων» για την πρωθυπουργία ήταν, να την αναλάβει (στα πλαίσια συμμαχίας κομμάτων) ο Ιωάννης Μεταξάς!! Από την άλλη, ο Τσαλδάρης ζητούσε από το ΚΚΕ την υποστήριξή του στη Βουλή, για να σχηματίσει αυτός κυβέρνηση και όχι ο Σοφούλης! Είχαν γίνει και σχετικές κρούσεις, που δεν απέδωσαν. Αντιθέτως, οι διαπραγματεύσεις «Παλλαϊκού Μετώπου» και «Κόμματος Φιλελευθέρων» απέδωσαν και κατέληξαν στο «Σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα». Αλλά το Σύμφωνο δεν τηρήθηκε από τους «Φιλελεύθερους» και δημοσιοποιήθηκε από το «Παλλαϊκό Μέτωπο».

Ο Ιωάννης Μεταξάς, εν μέσω υποστηρικτών του
Ο Ιωάννης Μεταξάς, εν μέσω υποστηρικτών του
Οι μέρες περνούσαν και στην εξουσία συνέχιζε να βρίσκεται η υπηρεσιακή κυβέρνηση Δεμερτζή, που στις αρχές Μαρτίου 1936 αντικατέστησε τον Παπάγο στο υπουργείο Στρατιωτικών με τον Ι. Μεταξά. Ιδιαίτερος στην υπουργοποίηση ήταν ο ρόλος του Δημ. Λαμπράκη, καθώς και του Ελευθ. Βενιζέλου, από το Παρίσι.

Τελικά, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ανατέθηκε από τον Γεώργιο τον Β` στον Δεμερτζή, που στις 14 Μαρτίου σχημάτισε τη δεύτερη κυβέρνησή του. Σ' αυτήν την κυβέρνηση, ο Μεταξάς έγινε αντιπρόεδρος, ενώ παρέμεινε και υπουργός των Στρατιωτικών και της Αεροπορίας. Αργότερα, όταν κατέληξαν σε συμφωνία οι Σοφούλης - Θεοτόκης, δέχθηκαν τη θέση του βασιλιά να αναλάβει η νέα κυβέρνηση την 1η Οκτωβρίου 1936!

Στο μεταξύ, την 13η Απριλίου πέθανε ξαφνικά και ο πρωθυπουργός Δεμερτζής. Και ο βασιλιάς έκανε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά. Τον όρκισε το ίδιο απόγευμα, δίχως να πάρει τη γνώμη της Βουλής! Το σχέδιο προχωρούσε... Στις 26 Απριλίου 1936 ο Δημ. Λαμπράκης με κύριο άρθρο του «Ελευθέρου Βήματος» καλούσε τα κόμματα «να περιβάλουν την κυβέρνησιν ταύτην και διά της θετικής ψήφου εμπιστοσύνης των»!

Και πράγματι. Το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Μεταξά! Το ίδιο και ο Γεώργιος Καφαντάρης! Το «Λαϊκό Κόμμα» έδωσε ψήφο ανοχής. Το ίδιο και ο Ι. Θεοτόκης. Την καταψήφισαν οι βουλευτές του «Παλλαϊκού Μετώπου» και οι Γ. Παπανδρέου, Κ. Βλαχοθανάσης και Ανδρ. Δενδρινός. Υπήρξαν και 4 αποχές. Τα «υπέρ» ήσαν 241 ψήφοι. Αρα, όλα τα αστικά κόμματα άνοιξαν το δρόμο στη δικτατορία ανοιχτά και επισήμως... Του έδωσαν του Μεταξά την εξουσία!!

Πρωτοσέλιδο του «Ρ», που καταδικάζει τη δικτατορία του Μεταξά
Πρωτοσέλιδο του «Ρ», που καταδικάζει τη δικτατορία του Μεταξά
Ταυτόχρονα, εντείνονταν ο αντικομμουνισμός και ο αντισοβιετισμός. Στην πρώτη γραμμή των λαύρων αρθρογράφων αντικομμουνιστικού μένους, βρίσκονταν οι Γ. Παπανδρέου και Αλ. Παπαναστασίου.

Το ΚΚΕ επέμενε να προειδοποιεί για την επερχόμενη δικτατορία και να καλεί σε δράση για τη ματαίωσή της. Να τι υπογράμμιζε η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του Ιούνη 1936: «6. Μπροστά στο λυσσασμένο φασιστικό ξεφάντωμα και τις μαζικές εκτελέσεις εργαζομένων στη Θεσσαλονίκη και το Βόλο από τη μοναρχοπλουτοκρατική κυβέρνηση και τον άμεσο κίνδυνο εγκαθίδρυσης ανοιχτής φασιστικής δικτατορίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα καλεί όλες τις οργανώσεις και όλο τον εργαζόμενο λαό στην πιο ανειρήνευτη πάλη για τη ματαίωση των καθημερινών φασιστικών μέτρων, για το χάλασμα των φασιστικών δικτατορικών σχεδίων των Μεταξά - Σκυλακάκη, εκπρόσωπων της μοναρχίας, της ντόπιας πλουτοκρατίας και των ξένων ληστών» (ΤΟ ΚΚΕ - ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, τόμος 4ος, σελ. 390, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ»).

Ομως, τα αστικά κόμματα είχαν αποφασίσει να παραδώσουν την εξουσία! Και είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι εκείνη η Βουλή ενέκρινε στις 30 Απριλίου ψήφισμα, με το οποίο διέκοπτε τις εργασίες της για πέντε μήνες (!), μέχρι την 30ή Σεπτεμβρίου!! Τις διέκοψε για πολλά χρόνια, αφού την 4η Αυγούστου 1936 κηρύχτηκε η βασιλομεταξική δικτατορία...

Δικτατορίες, πραξικοπήματα και η στάση του ΚΚΕ

Η όλη προετοιμασία της δικτατορίας αποτελεί την καλύτερη απάντηση σε εκείνους που επικρίνουν το ΚΚΕ, επειδή δεν μπόρεσε να την αποτρέψει! Γιατί υπάρχουν και τέτοιοι, που ακόμη και σήμερα ισχυρίζονται ότι το ΚΚΕ θα είχε συμβάλει στην αποτροπή της, αν είχε επιμείνει περισσότερο στη σύμπραξη με αντιφασιστικές δυνάμεις! Και, μάλιστα, υπάρχουν τέτοιοι ισχυρισμοί, όταν, την 7η Ιουνίου 1936, τότε που ο Μεταξάς όρισε υπουργό Εσωτερικών τον υποστηρικτή δικτατορικών λύσεων Θ. Σκυλακάκη και στον Τύπο υπήρχαν δημοσιεύματα για επικείμενη δικτατορία, ο Θ. Σοφούλης έλεγε: «Ο κ. Πρωθυπουργός δε σκέπτεται τοιούτον τι. Περί αυτού είμαι πεπεισμένος και ο κόσμος πρέπει να ησυχάση και να μη δίδη πίστιν εις τοιαύτας σκοπίμους διαδόσεις» (Γρ. Δάφνη, «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», τόμος Β`, σελ. 430, εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ). Στο ίδιο διάστημα, ο Σοφ. Βενιζέλος διαπραγματευόταν με τον Μεταξά την εγκαθίδρυση δικτατορικής διακυβερνήσεως, όπου ο ίδιος θα ήταν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης!

Πρέπει ακόμη να σημειωθεί το εξής ζήτημα, που αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της 20ετίας που προηγήθηκε της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας: Την επιβολή δικτατορικών (στρατιωτικού τύπου) «λύσεων» δεν την επιχειρούσαν και πραγματοποιούσαν μόνο οι λεγόμενες δεξιές ή ακροδεξιές δυνάμεις, αλλά και οι φιλελεύθερες. Η δικτατορία, που εγκαθίδρυσε ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος τον Ιούνιο του 1925, ήταν δημιούργημα του «κεντρώου» χώρου. Ο ίδιος ο Πάγκαλος είχε πρωτοστατήσει στην εκτέλεση των «6» (1922). Αλλά και την 1η Μαρτίου 1935, το κίνημα στρατιωτικών μονάδων, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, είχε την καθοδήγηση των Ελευθ. Βενιζέλου και Ν. Πλαστήρα.

Ως προς τις δικτατορικές, στρατιωτικής μορφής, διαθέσεις και αντιδράσεις των «Κεντρώων» πολιτικών κομμάτων, είναι χαρακτηριστικό, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και το εξής γεγονός: Ενώ έβγαιναν τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 5ης Μαρτίου 1933, ο Πλαστήρας είπε στον Βενιζέλο: «Χάνουμε τας Αθήνας! Θα γίνουν ταραχές, συλλήψεις βενιζελικών, δολοφονίες και Κύριος οίδε τι άλλο! Γι' αυτό εγώ σκέπτομαι να πάω στους συνοικισμούς, να εξεγείρω τους πρόσφυγας και να τους φέρω εις την πόλιν για να ζητήσουν την εγκαθίδρυσιν δικτατορίας. Θα κάμουμε ό,τι και στην Ιταλία, που χάρις στον Φασισμό προοδεύει» (Γρηγορίου Δαφνή, ο.π., σελ. 183). Και ο Βενιζέλος του απάντησε: «Η Ιταλία επήγαινε καλά, διότι εκεί υπήρχε δικτάτωρ. Εγώ δε νομίζω, αγαπητέ φίλε στρατηγέ Πλαστήρα, ότι είσαι ικανός να κάμης τον δικτάτορα ως ο Μουσολίνι. Οχι μόνον δεν είσαι ικανός, αλλά δεν έχεις και την πλειάδα, τας εκατοντάδας των εκλεκτών συνεργατών του Μουσολίνι»! (ο.π.) Ο Πλαστήρας, ωστόσο, προχώρησε στο εγχείρημά του, αλλά το πραξικόπημά του απέτυχε...

Το ΚΚΕ έκανε πολύ σωστά, που κατήγγειλε κάθε απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, από όποιαν πλευρά κι αν προερχόταν. Αυτή τη στάση κράτησε και στο αποτυχημένο κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Και επικρίθηκε σε συνέχεια, από διάφορες πλευρές, επειδή ο «Ριζοσπάστης» δημοσίευσε πληροφορίες για το πραξικόπημα, προτού αυτό εκδηλωθεί! Επρεπε, σύμφωνα με τους επικριτές, να το υποστηρίξει, επειδή προερχόταν από το «κέντρο» και στρεφόταν κατά της «δεξιάς»!

Στρεφόταν κατά του λαού! Κατά της «δεξιάς» στρεφόταν μόνο στη βάση του ποιος θα διαχειρίζεται την εξουσία. Και, βεβαίως, ο καυγάς για τη διαχείριση της εξουσίας ουδέποτε αποτέλεσε αντικειμενικό κριτήριο για τις προθέσεις και το φιλολαϊκό χαρακτήρα της πολιτικής κάθε κόμματος.

Η θέληση του αστικού κόσμου στη δοσμένη στιγμή

Η τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία κηρύχτηκε στο διάστημα που οι δημοκρατικές ιμπεριαλιστικές χώρες έδιναν τα πάντα στη Γερμανία του Χίτλερ, προσπαθώντας να τη στρέψουν κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Οι χώρες των Βαλκανίων - ιδιαίτερα η Ελλάδα, που είναι και μεσογειακή χώρα - τούς ήταν απαραίτητο ελεγχόμενο στήριγμα στα σχέδιά τους. Ηθελαν ένα λαό πλήρως αλυσοδεμένο. Και βεβαίως η προώθηση του στηρίγματος προϋπέθετε έντονο αντικομμουνισμό και αντισοβιετισμό, παράνομο ΚΚΕ, πλήρως ελεγχόμενα συνδικάτα και Τύπο. Αυτή η επιδίωξη, δεμένη στενά με τις εσωτερικές αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας, την άνοδο της ταξικής πάλης, αποτέλεσαν τους λόγους που επιβλήθηκε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Οι κοινοβουλευτικές και οι άλλες κατασταλτικές μέθοδοι για την καθυπόταξη και τον έλεγχο του λαού, είχαν γίνει ανεπαρκείς. Και η αστική τάξη τις παραμέρισε και επέλεξε τη σιδηρά δικτατορική μορφή διακυβέρνησης.

Με άλλα λόγια, η τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία ήταν η πολιτική έκφραση των συμφερόντων της αστικής τάξης στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ηταν η αναγκαία δύναμη στήριξης και ενίσχυσης του ελληνικού καπιταλισμού - στα πλαίσια του ιμπεριαλιστικού συστήματος - σε συνθήκες προετοιμασίας του β` Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά αποδείχνονται ανάγλυφα, τόσο από την εσωτερική, όσο και από την εξωτερική πολιτική που εφάρμοσε. Και ακριβώς επειδή αποτελούσε την πιο ακραία έκφραση του αντικομμουνισμού, ήταν υποχρεωμένη να αντιπαρατάξει μια «νέα» ιδεολογία, η οποία θα αντικαθιστούσε τη θεωρία της «Μεγάλης Ιδέας», που από τα χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής και της Συνθήκης της Λωζάνης είχε συντριβεί και, μάλιστα, με τον πιο επονείδιστο για την αστική τάξη τρόπο. Αυτόν το ρόλο επεδίωξε να παίξει με το μανδύα της ιδεολογίας του «Γ` Ελληνικού Πολιτισμού». Και ενίσχυσε το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του σε τέτοιο βαθμό, που καμιά κοινοβουλευτική δικτατορία δε θα μπορούσε να εξασφαλίσει.

Στη σύμπλεξη εσωτερικών και εξωτερικών λόγων που επέβαλαν τη φασιστικού τύπου δικτατορία, μπορεί ίσως κανείς να δώσει μεγαλύτερο βάρος στους εξωτερικούς παράγοντες. Οπως έχει σχετικώς υπογραμμιστεί, «εκρίθη, δηλαδή, ότι, ενόψει πολέμου, θα απετέλει υπερβολικήν πολυτέλειαν διά την Ελλάδα η δημοκρατική διακυβέρνησίς της, η οποία, κατά τον Μεταξάν, θα παρημπόδιζε την πολεμικήν προπαρασκευήν» (Γρηγορίου Δαφνή, ο.π., σελ. 423). Αλλά και οι εσωτερικοί δεν είναι αμελητέοι. «Η στάσις αυτή των δύο μεγάλων αστικών κομμάτων δεν ήτο ανεξήγητος. Ησθάνοντο, κατά βάθος, ότι ο Μεταξάς είχε δώσει την μόνην δυνατήν λύσιν διά την ένωσιν του αστικού κόσμου. Ησθάνοντο ότι το αστικόν καθεστώς, διά να υπερπηδήση την κρίσιν που είχε προκαλέσει ο από του 1916 μέχρι 1936 εμφύλιος πόλεμος, είχε ανάγκην να αναστείλη, επί τι χρονικόν διάστημα, τας δημοκρατικάς ελευθερίας» (Γρ. Δαφνή, ο.π., σελ. 467).

Ο αντιλαϊκός φιλοδικτατορικός ρόλος των αστικών κομμάτων δε σταμάτησε στην παράδοση της εξουσίας στον Μεταξά και στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας. Συνεχίστηκε και μετά την 4η Αυγούστου. Η «αντίδρασή» τους περιοριζόταν να κάνουν διαβήματα στον βασιλιά και να του ζητούν να πάρει πρωτοβουλίες κατά της δικτατορίας! Και τον Γενάρη 1937 τα αστικά πολιτικά κόμματα έκαναν συμφωνία στο πρόγραμμα που θα εφάρμοζαν, εφόσον εκαλούντο να διαδεχθούν τη δικτατορία! Τη συμφωνία υπέγραψαν όλοι οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων (στο μεταξύ χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες βρίσκονταν στις φυλακές, στις εξορίες, στην παρανομία)! Σε ποιες αρχές στηρίχτηκε το πρόγραμμα των αστικών κομμάτων; Διαβάζουμε:

«Βασιλεύς, Βουλή, Κυβέρνησις: Ο Βασιλεύς θα έχει το δικαίωμα διαλύσεως της Βουλής και της αρνησικυρίας των νόμων. Ο Βασιλεύς θα είχεν αποφασιστικήν γνώμην διά την σύνθεσιν των ενόπλων δυνάμεων.

Αμυνα κατά της βίας: Ο κομμουνισμός και ο φασισμός θα ετίθεντο εκτός νόμου.

Κοινωνική ειρήνη: Προς παγίωσιν της κοινωνικής ειρήνης και προστασίαν της οικουμενικής ευημερίας, θα απηγορεύοντο η απεργία και το "λοκ - άουτ" και θα καθιερούτο η υποχρεωτική διαιτησία» (Γρ. Δαφνή, ο.π., σελ. 441).

Πολύ αργότερα άρχισαν να οργανώνουν ομάδες αντιδικτατορικής δράσης, «αλλά απέκλειαν τη δυναμικήν ανατροπήν της δικτατορίας»! (ο.π., σελ. 443).(Μοναδική εξαίρεση υπήρξε το ένοπλο κίνημα της Κρήτης, το καλοκαίρι (τέλη Ιουνίου) του 1938, που απέτυχε, αφού χτυπήθηκε με τη συγκατάθεση και του βασιλιά, στον οποίον οι επικεφαλής του κινήματος είχαν απευθυνθεί, για να συμβάλει στην ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά!).

Πέρασε αρκετός χρόνος από την ανακήρυξη της δικτατορίας, μέχρι που η κυβέρνηση Μεταξά συνέλαβε και πολλούς από αυτούς...

  • Αποσπάσματα από άρθρο στην ΚΟΜΕΠ αρ. 4 (2001), που θα κυκλοφορήσει προσεχώς

Του
Μάκη ΜΑΪΛΗ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ