Το Κυβερνητικό Συμβούλιο Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΥΣΚΟΙΠ), σε συνεδρίαση την περασμένη Τετάρτη, «αποφάσισε τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου και με αναπτυξιακό προσανατολισμό θεσμικού πλαισίου για την επαναλειτουργία πτωχευμένων και εγκαταλελειμμένων επιχειρήσεων. Στόχος είναι η ενίσχυση της απασχόλησης, μέσω της ανάπτυξης και κοινωνικών συνεταιριστικών εγχειρημάτων, που θα συμβάλουν στην παραγωγική ανασυγκρότηση». Γι' αυτόν το σκοπό, μάλιστα, η κυβέρνηση ετοιμάζει συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο.

Η ιστορία θυμίζει κάτι από τις «προβληματικές» επιχειρήσεις, που με κρατική παρέμβαση «ανέστησε» τη δεκαετία του '80 το ΠΑΣΟΚ. Θυμίζουμε ότι με το νόμο 1386/1983, μεγάλες και υπερχρεωμένες επιχειρήσεις της εποχής πέρασαν κάτω από τον έλεγχο του κρατικού Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ), στο όνομα του να συνεχιστεί η λειτουργία τους και να μην χαθούν θέσεις εργασίας. Η διαδικασία αυτή παρουσιάστηκε τότε από το ΠΑΣΟΚ ως «κοινωνικοποίηση»!

Στην πραγματικότητα, το μόνο που «κοινωνικοποιήθηκε» ήταν τα δάνεια και τα χρέη των παλιών ιδιοκτητών, οι οποίοι σε μια πορεία απαλλάχθηκαν και από οποιαδήποτε ποινική ευθύνη για δάνεια και άλλες επιδοτήσεις που πήραν τα προηγούμενα χρόνια. Μόνο το 1981, τα χρέη από 103 προβληματικές επιχειρήσεις έφταναν περίπου τα 100 δισ. δρχ., φυσικά με τάση αύξησης.

Μέχρι το τέλος του 1984, 34 συνολικά επιχειρήσεις είχαν υπαχθεί στον ΟΑΕ με συνολικές οφειλές σε τράπεζες, Ταμεία και άλλους Οργανισμούς, ύψους 136 δισ. δρχ. Μεταξύ αυτών βρίσκονταν κολοσσοί της εγχώριας βιομηχανίας για την εποχή εκείνη, όπως η ΑΓΕΤ Ηρακλής, η ΛΑΡΚΟ, η ΠΥΡΚΑΛ, τα «Μεταλλεία Σκαλιστήρη», η «Πειραϊκή Πατραϊκή», η ΦΙΞ, η «Λαδόπουλος» κ.ά. Η κρατική παρέμβαση συνέβαλε ώστε πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις να «εξυγιανθούν» και να επιστρέψουν τα επόμενα χρόνια στο κεφάλαιο απαλλαγμένες από χρέη και άλλες υποχρεώσεις.

Τώρα, χωρίς να δίνονται περισσότερες λεπτομέρειες, τα σχέδια της κυβέρνησης εστιάζουν σε 166 μεσαίες και μεγάλες βιομηχανίες, οι οποίες έχουν σταματήσει να λειτουργούν, κυρίως λόγω πτώχευσης. Οι κλάδοι στους οποίους συγκεντρώνονται αυτές οι επιχειρήσεις είναι αυτοί των τροφίμων - ποτών, της επεξεργασίας μετάλλων, του μηχανολογικού εξοπλισμού, της επεξεργασίας ξύλου και κατασκευής επίπλων, της κλωστοϋφαντουργίας κ.ά.

Ρόλο παραπλήσιο με αυτόν που έπαιξε τη δεκαετία του '80 ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων καλείται να παίξει τώρα ο (επίσης κρατικός) φορέας «Enterprise Greece». Πρόκειται για μετεξέλιξη της «Επενδύστε στην Ελλάδα ΑΕ» (Invest in Greece) και στόχο έχει «να προβάλλει και να υποστηρίζει τις σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες της Ελλάδας, και παράλληλα να προωθεί στη διεθνή επιχειρηματική κοινότητα τα υψηλής ποιότητας εξαγώγιμα προϊόντα και υπηρεσίες της χώρας».

Βέβαια, η ελληνική καπιταλιστική οικονομία τη δεκαετία του '80 δεν ήταν όπως είναι σήμερα, στα χρόνια της κρίσης. Ούτε βέβαια η παρέμβαση τότε του ΠΑΣΟΚ αφορούσε κλειστές επιχειρήσεις, όπως κάνει τώρα η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Ο «πυρήνας» όμως τέτοιων εγχειρημάτων παραμένει διαχρονικά ο ίδιος, καθώς συνιστούν καραμπινάτες κρατικές παρεμβάσεις για τη διευκόλυνση της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου.

Το τωρινό σχέδιο της κυβέρνησης προβλέπει την εκ νέου αδειοδότηση πτωχευμένων επιχειρήσεων με διαδικασίες fast-track και παράλληλα την προετοιμασία επενδυτικών προτάσεων προς Ελληνες και ξένους επενδυτές για όσες από αυτές κρίνεται ότι μπορούν να είναι βιώσιμες. Αυτονόητα, στην όλη διαδικασία επαναδραστηριοποίησης τέτοιων επιχειρήσεων εμπλέκονται και οι τράπεζες, αλλά και η Τοπική Διοίκηση (περιφέρειες), που ούτως ή άλλως έχει ρόλο στην αδειοδότηση επιχειρήσεων.

Πώς θα γίνει αυτή η «επανεκκίνηση»; Μιας και δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία, το παράδειγμα της «Ενωμένης Κλωστοϋφαντουργίας» (ΕΝ.ΚΛΩ.) δίνει μια σχετική εικόνα για τα σχέδια της κυβέρνησης. Η επαναλειτουργία τριών από τα συνολικά 17 εργοστάσια της (πτωχευμένης) «Ενωμένης Κλωστοϋφαντουργίας» προβάλλεται ως εγχείρημα των ίδιων των εργαζομένων, φαίνεται όμως ότι υπακούει στον ευρύτερο σχεδιασμό της κυβέρνησης, όπως τον περιγράψαμε πιο πάνω.

Η πρόταση για την «ΕΝ.ΚΛΩ.», όπως παρουσιάστηκε σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου, προβλέπει την κεφαλαιοποίηση των χρεών της επιχείρησης τόσο προς τους εργαζόμενους, όσο και προς τις τράπεζες και το Ελληνικό Δημόσιο, για να μπορέσουν να λειτουργήσουν «συνεταιριστικά» από τους απολυμένους τα τρία εργοστάσια, ένα στη Νάουσα και δύο στην Κομοτηνή.

Ο λόγος που επιλέγονται τα συγκεκριμένα, είναι ότι διαθέτουν εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας και σύμφωνα με το σχέδιο μπορούν να λειτουργήσουν ως καθετοποιημένες μονάδες που θα παράγουν από νήματα έως και ολοκληρωμένα ενδύματα.

Σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν στη συνέντευξη Τύπου, όπου παραβρέθηκε ανάμεσα σε άλλους και τοποθετήθηκε ο γγ του υπουργείου Βιομηχανίας, Στρατής Ζαφείρης, το σχέδιο «φιλοδοξεί να κινητοποιήσει υγιείς επενδυτικές δυνάμεις του εσωτερικού και του εξωτερικού γιατί δίνεται ένα "σήμα" στις αγορές ότι η απαξίωση των "assets" (σ.σ. επενδυτικά αγαθά) στην Ελλάδα έφτασε στο τέλος, άρα δεν πρέπει να περιμένουν περαιτέρω πτώση τιμών».

Στην πραγματικότητα, αυτό που λένε στους υποψήφιους επενδυτές είναι ότι η απαξίωση κεφαλαίου στην Ελλάδα εξαιτίας της κρίσης έχει πιάσει πάτο και επομένως τώρα είναι η χρυσή ευκαιρία για τα κεφάλαια που λιμνάζουν να επενδυθούν στην παραγωγή. Για να ενισχύσουν την επιχειρηματολογία τους, παρουσιάζουν μάλιστα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία ο καθετοποιημένος κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας μπορεί να αποδώσει κέρδη, αλλά αυτή τη στιγμή το 80% των εγκαταστάσεων παραμένουν αδρανείς.

Πώς σκοπεύει να παρέμβει το κράτος; Καταρχήν, θα επιδιώξει να σταματήσει την πτωχευτική διαδικασία και μ' αυτόν τον τρόπο να αναστείλει την εκποίηση της υλικοτεχνικής υποδομής, δηλαδή των βασικών μέσων παραγωγής της επιχείρησης. Για να πειστούν οι τράπεζες, οι οποίες ακόμα αντιδρούν, χρησιμοποιείται το εξής επιχείρημα, που αλιεύσαμε από την «Αυγή» της περασμένης Πέμπτης: «Η περιουσία της εταιρείας με τιμές του 2010 ανέρχεται στα 160 εκατ. ευρώ, όταν οι απαιτήσεις των πιστωτών φτάνουν τα 350 εκατ. ευρώ. Σε καθεστώς εκποίησης λόγω πτώχευσης, η περιουσία σε μια δεκαετία δεν θα μπορέσει να αποφέρει ούτε καν 20 εκατ. ευρώ. Μόνο οι απαιτήσεις των εργαζομένων ξεπερνούν τα 35 εκατ. ευρώ και του Δημοσίου τα 70 εκατ. ευρώ».

Επομένως, λέει το επιχείρημα, για να πάρουν οι τράπεζες κατιτίς από τις οφειλές της πτωχευμένης «ΕΝ.ΚΛΩ.» έχουν συμφέρον να συμμετάσχουν στην κεφαλαιοποίηση των χρεών και τη μετατροπή των απαιτήσεων των πιστωτών σε νέο μετοχικό κεφάλαιο, αντί να περιμένουν φως από την εκποίηση των εγκαταστάσεων της εταιρείας. Με τον τρόπο αυτό, οι τράπεζες θα γίνουν μέτοχοι της νέας επιχείρησης, ενώ οι εργαζόμενοι εγκαταλείπουν κάθε διεκδίκηση για δεδουλευμένα και αποζημιώσεις από την παλιά εργοδοσία, καθώς και οι δικές τους απαιτήσεις μετατρέπονται σε μετοχικό κεφάλαιο, όπως και του κράτους.

Η «συνεταιριστική λειτουργία» των εργοστασίων είναι μόνο το κερασάκι στην τούρτα, αφού, όπως φαίνεται από το σχέδιο επαναλειτουργίας, κουμάντο στα εργοστάσια θα κάνουν οι τράπεζες και οι άλλοι επενδυτές, ανάλογα με τη συμμετοχή τους στο μετοχικό κεφάλαιο της νέας εταιρείας, προσδοκώντας να πάρουν πίσω όσο το δυνατόν περισσότερα από τα χρέη που τους άφησε ο παλιός ιδιοκτήτης.

Επιπλέον, για να μπορεί η επιχείρηση να σταθεί στον ανταγωνισμό, που δεν είναι καθόλου βέβαιο, θα πρέπει οι εργαζόμενοι να ρίξουν στο ελάχιστο τις απαιτήσεις τους για μισθούς και δικαιώματα, πράγμα για το οποίο εμφανίζονται έτοιμοι, τόσο λόγω της συμμετοχής τους ως μετόχων στη νέα εταιρεία, όσο και εξαιτίας τις διαπίστωσης που κάνουν ότι τα «επενδυτικά αγαθά», μεταξύ των οποίων και η εργατική δύναμη, έχουν πιάσει πάτο στην Ελλάδα.

Οσο για το προσδοκώμενο όφελος στην ανάσχεση της ανεργίας, οι ίδιοι παραδέχονται ότι κρατούν μικρό καλάθι: Αρχικά, στις τρεις μονάδες θα απασχοληθούν 350 - 380 εργαζόμενοι, με στόχο να φτάσουν τους 700 από τους συνολικά 2.500 που εργάζονταν παλιότερα στα 17 εργοστάσια της «ΕΝ.ΚΛΩ».

Βέβαια, το συγκεκριμένο εγχείρημα, μέρος του συνολικού σχεδίου της κυβέρνησης για τις σύγχρονες «προβληματικές», δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί και να αποδώσει, ακόμα κι αν οι εργαζόμενοι αποδεχτούν να δουλεύουν για ένα κομμάτι ψωμί.

Τα φουγάρα σ' αυτά τα εργοστάσια δεν έσβησαν επειδή ο ένας ή ο άλλος καπιταλιστής ήταν κακός διαχειριστής, αλλά επειδή ο ενδοκλαδικός και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός κατέστησε αυτές τις επιχειρήσεις ασύμφορες για τους ιδιοκτήτες τους, που τις εγκατέλειψαν, μετέφεραν τα κεφάλαιά τους αλλού (ο Λαναράς δραστηριοποιήθηκε στις τηλεπικοινωνίες, ακόμα και στη Ναυτιλία), αφήνοντας φυσικά απλήρωτα τα χρέη τους στις τράπεζες, στους εργαζόμενους, στους ασφαλιστικούς οργανισμούς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας, που βρίσκεται σε κρίση πολύ πριν από το 2008, αφού τα εργοστάσια του Λαναρά έκλειναν το ένα μετά το άλλο από τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Το γεγονός εξάλλου ότι σε ορισμένα από αυτά ο παλιός ιδιοκτήτης έχει ενσωματώσει τεχνολογία αιχμής, σημαίνει ότι προσδοκούσε αύξηση της κερδοφορίας από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, «σκόνταψε» όμως στο γενικότερο οικονομικό κλίμα και στον αδυσώπητο ανταγωνισμό, παρά το γεγονός ότι ο όμιλος αναδιαρθρώθηκε πριν πτωχεύσει, με αλλεπάλληλα «επιχειρηματικά πλάνα», στη βάση των οποίων ο Λαναράς εξασφάλιζε στήριξη από το κράτος και το κεφάλαιο.

Επομένως, είναι αμφίβολο κατά πόσο τέτοιοι κλάδοι μπορούν να ενταχθούν στους «δυναμικούς» που προκρίνονται από το κεφάλαιο για επενδύσεις και στους οποίους δεν θα διστάσουν να ρίξουν χρήμα και οι τράπεζες, μετά την ανακεφαλαιοποίησή τους. Ακόμα και ο φορέας «Enterprise Greece» στην ιστοσελίδα του δεν περιλαμβάνει στους δυναμικούς κλάδους εκείνους όπου δραστηριοποιούνταν οι επιχειρήσεις που το κράτος θέλει τώρα να αναστήσει.

Εκτός όμως από τις τράπεζες, στο εγχείρημα «κλοτσάνε» και ισχυρές μερίδες του κεφαλαίου, που διεκδικούν για λογαριασμό τους την «εύνοια» του κράτους στο σχεδιασμό των αναπτυξιακών προγραμμάτων και των τραπεζών στη χρηματοδότηση επενδύσεων.

Καθόλου τυχαία, ο ΣΕΒ ανέφερε σε πρόσφατο εβδομαδιαίο δελτίο του ότι «οι τέσσερις στους πέντε Ελληνες απασχολούνται σε παραδοσιακούς κλάδους με χαμηλότερη του μέσου όρου Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία ανά απασχολούμενο. Η επανεκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας, με επενδύσεις στους δυναμικούς κλάδους της οικονομίας, θα είχε σημαντική θετική επίπτωση στις αμοιβές και τις συνθήκες απασχόλησης που προσφέρουν οι κλάδοι αυτοί».

Στην πραγματικότητα, οι βιομήχανοι διαμαρτύρονται επειδή το κράτος και οι τράπεζες συνεχίζουν να συντηρούν κλάδους και επιχειρήσεις με μικρότερο του μέσου ποσοστού κέρδους, ενώ υπάρχουν πιο δυναμικοί κλάδοι που θα μπορούσαν με την κρατική παρέμβαση και τη στήριξη των τραπεζών να προσφέρουν μεγαλύτερα ποσοστά κέρδους και να προσελκύσουν επενδύσεις.

Τέτοιους κλάδους άλλωστε προκρίνει και ο φορέας «Enterprise Greece», ιεραρχώντας ψηλά στις επενδύσεις τον Τουρισμό, την Ενέργεια, την Τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνίας, τις Επιστήμες Υγείας, τα Τρόφιμα και Αγροτικά Προϊόντα και τα Logistics. Καμιά συζήτηση βέβαια για Κλωστοϋφαντουργία, Μέταλλο και άλλους «παραδοσιακούς» κλάδους, που τους έχει σβήσει η κρίση.

Συναφής με τα παραπάνω είναι και η πρόταση του ΣΕΒ για τα λεγόμενα «κόκκινα» δάνεια των επιχειρήσεων. Η διαχείρισή τους από τις τράπεζες είναι μια ευκαιρία, για τον ΣΕΒ, να προχωρήσει η αναδιάρθρωση της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας χωρίς τα «βαρίδια» του παρελθόντος, τις υπερχρεωμένες δηλαδή επιχειρήσεις που δεν έχουν δυνατότητα ανάκαμψης, είτε ως μονάδες, είτε ως ολόκληρος κλάδος. Με τον τρόπο αυτό, η αναδιανομή των κρατικών ενισχύσεων και των τραπεζικών δανείων θα ευνοήσει τους εναπομείναντες «παίχτες», που δραστηριοποιούνται σε κλάδους με προοπτική ανάπτυξης.

Συγκεκριμένα, ο ΣΕΒ προτείνει για τα «κόκκινα» δάνεια των επιχειρήσεων «αναδιάρθρωση με ταχείς ρυθμούς των μη βιώσιμων επιχειρήσεων - δανειοληπτών, επανακεφαλαιοποίησή τους και ενδεχομένως αλλαγή της δομής λειτουργίας των αναδιαρθρωμένων πλέον επιχειρήσεων». Δηλαδή, όσες δεν έχουν προοπτική επιβίωσης να ανακεφαλαιοποιηθούν και μέσω αυτής της διαδικασίας να αλλάξουν χέρια και αντικείμενο παραγωγικής δραστηριότητας.

Τι δείχνουν όλα τα παραπάνω; Οτι στην προοπτική ανάκαμψης της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας, διεξάγεται στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο ένας αδυσώπητος πόλεμος για το ποιοι κλάδοι, όμιλοι και επιχειρήσεις θα πριμοδοτηθούν με κρατικές ενίσχυσης, κονδύλια της ΕΕ και τραπεζικά δάνεια, προκειμένου να διευκολυνθεί η διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Στο ίδιο «παιχνίδι» περιλαμβάνονται και οι ιδιωτικοποιήσεις, όπου ο ανταγωνισμός είναι ακόμα μεγαλύτερος, καθώς ενδιαφέρον δείχνουν και μεγάλοι όμιλοι του εξωτερικού.

Από αυτά τα σχέδια, συνολικά από την καπιταλιστική ανάκαμψη, ο λαός τίποτα καλό δεν έχει να περιμένει. Η αφαίρεση εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων, για να γίνει ακόμα φθηνότερη η εργατική δύναμη, είναι μέρος του ίδιου σχεδίου, που θα το πληρώσει στο σύνολό του ο λαός.

Το παραμύθι της συνεταιριστικής λειτουργίας των πτωχευμένων επιχειρήσεων είναι επίσης μια παγίδα που στήνουν στους εργαζόμενους. Το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι συμμετέχουν στη μετοχική σύνθεση της εταιρείας όχι μόνο δεν αναιρεί τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα των παραγωγικών σχέσεων σ' αυτές τις επιχειρήσεις, αλλά τον συγκαλύπτει με τρόπο τέτοιο ώστε να γίνονται πιο ευάλωτοι σε πιέσεις για μείωση της απαιτητικότητάς τους, να μετατρέπονται οι ίδιοι από τη θέση του εργοδότη - «μετόχου» σε μοχλό πίεσης για την απεμπόληση εργασιακών και άλλων δικαιωμάτων στη συγκεκριμένη επιχείρηση ή και σε άλλες.

Επίσης, η συνεταιριστική λειτουργία δεν σημαίνει ότι για τη συγκεκριμένη επιχείρηση παύουν να ισχύουν οι νόμοι του καπιταλισμού και ο ανταγωνισμός στο πλαίσιο της καπιταλιστικής οικονομίας. Που σημαίνει ότι ακόμα κι αν προχωρήσει ένα τέτοιο εγχείρημα, οι εργαζόμενοι θα βρίσκονται αντιμέτωποι με τα βάσανα στα οποία βρίσκονται και όλοι οι άλλοι συνάδελφοί τους, ανεξάρτητα αν οι ίδιοι θα έχουν πέσει στην παγίδα να θεωρούν τους εαυτούς τους συνεταιριστές και εργοδότες. Τα μεγαθήρια που θα συμμετάσχουν στο μετοχικό κεφάλαιο ζητάνε κέρδη και αυτά δεν μπορούν να προκύψουν με άλλον τρόπο πέρα από το βάθεμα της εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Τέλος, από το αδιέξοδο τέτοιων εγχειρημάτων, όπως απέδειξε και το πείραμα της συνεταιριστικοποίησης στην Αργεντινή, επιβεβαιώνεται ότι δεν υπάρχουν τρόποι οργάνωσης της παραγωγής έξω από τον καπιταλιστικό και τον σοσιαλιστικό, που προϋποθέτει το κέρδισμα της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, τη λειτουργία τους κάτω από εργατικό - κοινωνικό έλεγχο. Ολες οι άλλες «παραλλαγές», που το σύστημα παρουσιάζει τάχα ως «εναλλακτικές», είναι στάχτη στα μάτια των εργαζομένων και βοηθούν το κεφάλαιο να σπέρνει αυταπάτες ότι είναι δυνατόν στον καπιταλισμό να συγκεραστούν τα συμφέροντά του με τα συμφέροντα των εργαζομένων.