Σύμφωνα με άρθρο του «Ρόιτερς» (Leika Kihara), που αναδημοσίευσε η «Καθημερινή» (21/8/2015), «η υποτίμηση του γουάν εκθέτει το αδύναμο σημείο στις γιγάντιες προσπάθειες της Τράπεζας της Ιαπωνίας να τονώσει την οικονομία της και να καταπολεμήσει τον αποπληθωρισμό. Από τον Απρίλιο του 2013, η Τράπεζα της Ιαπωνίας έχει διοχετεύσει 1,22 τρισ. ευρώ ή 170 τρισ. γιεν στο τραπεζικό σύστημα της χώρας με μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης, τα οποία επικεντρώνονται ως επί το πλείστον σε αγορές κρατικών ομολόγων από τις εμπορικές τράπεζες. Αρκετά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Τράπεζας της Ιαπωνίας, ωστόσο, θεωρούν πως το πρόγραμμα αυτό έχει εξαντλήσει κάθε περιθώριο για περαιτέρω δράση, ενώ τα οφέλη μέχρι σήμερα είναι αμφισβητήσιμα. Στόχος του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης είναι να ενισχυθεί η ρευστότητα στην πραγματική οικονομία και κατ' επέκταση η κατανάλωση με την παράλληλη υποχώρηση του γιεν. Συν τοις άλλοις, η υποτίμηση του γουάν σημαίνει πως οι εξαγωγές της Ιαπωνίας προς την Κίνα, οι οποίες αντανακλούν στο 18,3% του συνόλου των ιαπωνικών εξαγωγών, δεν θα είναι και τόσο ελκυστικές».

Πώς εκφράζεται αυτή η κατάσταση που περιγράφεται στο άρθρο;

Συρρίκνωση παρουσίασε η οικονομία της Ιαπωνίας στο δεύτερο τρίμηνο του 2015. Το ΑΕΠ της Ιαπωνίας μειώθηκε κατά 0,4% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 1,6% σε ετήσια βάση. Οι επενδύσεις, βασικός δείκτης της καπιταλιστικής ανάκαμψης, μειώθηκαν κατά 3,6% σε ετήσια βάση, σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις, που έκαναν λόγο για μείωση κατά 0,3%.

Η κατανάλωση των νοικοκυριών, που αποτελεί περίπου το 60% του ΑΕΠ, μειώθηκε κατά 0,8% μετά από αύξηση 0,4% που κατέγραψε στο πρώτο τρίμηνο. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, τα νοικοκυριά ενδεχομένως δαπάνησαν λιγότερα καθώς οι αυξήσεις των μισθών απέτυχαν να συμβαδίσουν με τις υψηλότερες τιμές έπειτα από την αύξηση του φόρου επί των πωλήσεων στο 8% από το 5% τον Απρίλη του 2014.

Οι εξαγωγές επίσης ήταν κατά 4,4% μειωμένες σε σχέση με αυτές του πρώτου τριμήνου και επέδρασαν στην επιβράδυνση. Η μεγάλη μείωση εξαγωγών στην Κίνα λόγω επιβράδυνσης της οικονομίας της, σε συνδυασμό με την υποτίμηση του γουάν, ασκεί αρνητική επίδραση.

Εχει τη σημασία της η εκτίμηση του άρθρου του «Ρόιτερς», ως προς την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης της Τράπεζας της Ιαπωνίας και τα αποτελέσματά της επειδή η ίδια ακριβώς πολιτική εφαρμόζεται και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Για την έξοδο μιας καπιταλιστικής οικονομίας από την κρίση δεν αρκεί η πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή η διοχέτευση φτηνού χρήματος για δανεισμό των επιχειρηματικών ομίλων. Βασικό κριτήριο είναι οι επενδύσεις. Και αυτές όχι μόνο δε γίνονται αλλά μειώνονται. Εχει επίσης σημασία η εκτίμηση ότι οι επιχειρηματικοί όμιλοι μειώνουν τις επενδύσεις επειδή μειώνονται οι εξαγωγές και βεβαίως η εσωτερική κατανάλωση.

Η εξάρτηση της καπιταλιστικής ανάπτυξης ή της επιβράδυνσης από την αυξομείωση των εξαγωγών, η ολοένα και πιο βαθιά καπιταλιστική διεθνοποίηση στην παγκόσμια αγορά οφείλονται στην αλληλεξάρτηση των οικονομιών. Στην προκειμένη περίπτωση η επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας θα επιδρά αρνητικά και στην οικονομία της Ιαπωνίας. Αλλά οι εξαγωγές της Ιαπωνίας στην Κίνα αποτελούν το 18,3% του συνόλου των εξαγωγών της. Επομένως, μάλλον μειώνονται οι εξαγωγές της και σε άλλα καπιταλιστικά κράτη. Πράγματι, μέσα στο Σεπτέμβρη η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας αποφάσισε να αφήσει αμετάβλητα τα επιτόκια, προειδοποιώντας ότι οι εξαγωγές της χώρας πλήττονται από την επιβράδυνση της ζήτησης στις αναδυόμενες οικονομίες, σύμφωνα με το «Ρόιτερς». Δεν πλήττεται, λοιπόν, μόνο από την Κίνα, αλλά από όλες τις αναδυόμενες οικονομίες. Αυτό είναι το ένα.

Το άλλο είναι η εσωτερική κατανάλωση. Δίνεται μια εξήγηση για τη μείωσή της. Εμείς να θυμίσουμε ότι ένα από τα μέτρα της κυβέρνησης Αμπε για την ενίσχυση της καπιταλιστικής ανάκαμψης, το οποίο μάλιστα θεωρήθηκε κεϋνσιανό, ήταν η αύξηση των μισθών, αλλά αυτή δόθηκε με δεδομένη την αύξηση του φόρου επί των πωλήσεων στο 8% από το 5% που ήταν μέχρι τον Απρίλη του 2014. Η αύξηση του φόρου έγινε για να αυξηθούν τα κρατικά έσοδα και να αντιμετωπιστεί η αποπληρωμή του τεράστιου κρατικού χρέους της Ιαπωνίας. Οι αυξήσεις των μισθών όχι μόνο δεν αντισταθμίζουν τις αυξήσεις τιμών των εμπορευμάτων λόγω αύξησης του φόρου, αλλά αυτή η σχέση αύξησης μισθών - τιμών δείχνει επιδείνωση του εργατικού εισοδήματος. Οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν κατά 1,8% ετησίως, μόνο από την αύξηση του φόρου. Οι μισθοί αυξήθηκαν από 0,8% έως 1% το Φλεβάρη 2014 στις αυτοκινητοβιομηχανίες, μέχρι 2,6% οι κατώτατοι τον Ιούλη 2014. Να σημειωθεί ότι ο πληθωρισμός, με εξαίρεση τα φρέσκα τρόφιμα, είχε αυξηθεί τον Ιούλη του 2014 κατά 3,3%. Αρα, με συνυπολογισμού του πληθωρισμού, οι μισθοί μειώθηκαν κατά 1,4%. Διπλή μείωση λοιπόν.

Εχουμε ξαναπεί απ' αυτήν εδώ τη στήλη ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ξεπεράσει τις εσωτερικές του αντιφάσεις. Ετσι, η τάση για αύξηση του ποσοστού κέρδους των καπιταλιστών, τους ωθεί σε μείωση των μισθών, απόλυτη ή και σχετική, ως ένα μέσο διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, ρίχνοντας τις συνέπειές της στην εργατική τάξη. Την ίδια ώρα αυτή η πραγματικότητα μειώνει την εσωτερική ζήτηση, την εσωτερική κατανάλωση. Στην πραγματικότητα, κάθε καπιταλιστής θα ήθελε οι μισθοί στη δική του επιχείρηση να ήταν αρκετά χαμηλοί και στις υπόλοιπες αρκετά μεγάλοι για να μπορεί να αυξάνει τις πωλήσεις του, άρα και τους τζίρους και τα κέρδη του. Ομως, όλοι σκέφτονται και δρουν με τους ίδιους αδυσώπητους νόμους του καπιταλισμού. Και βεβαίως όλοι θέλουν να γίνονται ολοένα και πιο ανταγωνιστικοί. Ενας παράγοντας είναι η μείωση μισθών. Ο άλλος είναι η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Αυτός ωθεί σε σχετική μείωση μισθών και σε ανεργία. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, οι εργαζόμενοι ωθούνται στη φτώχεια, αλλά ταυτόχρονα μειώνεται η εσωτερική κατανάλωση. Στην Ιαπωνία η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη λόγω του μεγάλου εξωτερικού χρέους, που δυσκολεύει τη διαχείριση της κρίσης και την έξοδο απ' αυτήν, σε όφελος του κεφαλαίου φυσικά.

Βεβαίως, η πραγματικότητα αυτή στην Ιαπωνία δεν είναι καινούργια. Για παράδειγμα, πολλά ζευγάρια αποφασίζουν να μην αποκτήσουν παιδιά λόγω της μεγάλης φορολογίας και των μικρών σχετικά μισθών εδώ και χρόνια. Στην Ιαπωνία είναι δύσκολο για τη γυναίκα να κρατήσει τη δουλειά της ενώ έχει παιδί, αφού δεν υπάρχει κρατική μέριμνα γι' αυτό, η κοινωνική πολιτική για τις εργαζόμενες γυναίκες είναι μηδενική. Ετσι, αρκετές επιλέγουν να μην κάνουν παιδιά για να συνεχίσουν να εργάζονται. Σύμφωνα με στοιχεία του 2012, το ποσοστό γονιμότητας βρίσκεται στα 1,39 παιδιά ανά γυναίκα.

Επίσης, περισσότερα από 10 εκατομμύρια άτομα ηλικίας μεταξύ 20 και 34 συνεχίζουν να ζουν με τους γονείς τους. Δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια.

Ερευνα του υπουργείου Εργασίας της Ιαπωνίας το 2013 αποκάλυψε ότι οι εργαζόμενοι έπαιρναν μόνο 9 από τις 18,5 μέρες άδειας που δικαιούνται για διακοπές.

Ολ' αυτά απεικονίζουν ένα καθεστώς που έχουν επιβάλει τα μονοπώλια, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητά τους ενώ οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται να υποκύψουν και λόγω μισθών που δεν αρκούν για να ζήσουν, αλλά και εργασιακής ανασφάλειας λόγω ανεργίας.

Η πολιτική χαλάρωσης των Κεντρικών Τραπεζών δεν φτάνει για να οδηγήσει σε ανάκαμψη τις καπιταλιστικές οικονομίες. Δηλαδή, το φτηνό χρήμα για δανεισμό δεν φτάνει από μόνο του, δεν είναι ικανή προϋπόθεση για επενδύσεις. Η παραγωγή πρέπει να πραγματοποιείται στην αγορά. Και αυτή η προϋπόθεση δεν υπάρχει σε τέτοιο βαθμό που να ωθεί σε επενδύσεις και καπιταλιστική ανάκαμψη.

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι επίσης πολιτική χαλάρωσης μέσω δανεισμού ομολόγων και παροχής φτηνού χρήματος, όπως και της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας. Και οι οικονομίες της Ευρωζώνης και της ΕΕ αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.

Ετσι, παρά τη μικρή ανάκαμψη της Ευρωζώνης, σύμφωνα με τη Γιούροστατ, κατά 0,4% του ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο του 2015, σε σύγκριση με το πρώτο τρίμηνο του ίδιου χρόνου και κατά 1,5%, του ΑΕΠ σε ετήσια βάση, ο Γερούν Ντάισελμπλουμ εκτιμά ότι «η προβλεπόμενη ανάπτυξη στην Ευρωζώνη δεν είναι επαρκής», ενώ ο Μάριο Ντράγκι εφιστά «προσοχή στους κινδύνους που υπάρχουν από την επιβράδυνση των λεγόμενων αναδυόμενων οικονομιών», λέγοντας ότι η ποσοτική χαλάρωση από την ΕΚΤ, μέσω δανεισμού ομολόγων, δεν αρκεί για να συμβάλει στην καπιταλιστική ανάκαμψη. Ταυτόχρονα, «η ΕΚΤ δεν μπορεί πλέον να προσβλέπει στην εγχώρια ζήτηση ως παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των τιμών. Εκφράζει, αντιθέτως, ανησυχία για τη διαφαινόμενη επιδείνωση στην παγκόσμια οικονομία, όπως άφησε να εννοηθεί ο επικεφαλής του οικονομικού της επιτελείου, Πίτερ Πρατ. Ο δε οικονομολόγος της Μπενουά Κερέ προειδοποίησε πως "έχουν αποδυναμωθεί" οι προοπτικές ανάπτυξης της Ευρωζώνης» («Καθημερινή» 22/9/2015).

Το πρόβλημα της εσωτερικής ζήτησης είναι υπαρκτό μέχρι και στη Γερμανία. Να θυμίσουμε τους 7,5 εκατομμύρια εργαζόμενους με 400 ευρώ το μήνα (μίνι τζομπς). Το γερμανικό ΑΕΠ είχε αύξηση στο β' τρίμηνο του 2015 κατά 0,4% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, σύμφωνα με ανακοίνωση της Στατιστικής Υπηρεσίας της Γερμανίας, με τις εξαγωγές να είναι ο βασικός μοχλός αύξησής του, και κατά 1,6% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση, αλλά με την εσωτερική κατανάλωση να έχει μικρότερη συμβολή συγκριτικά με τις εξαγωγές, γεγονός που εξηγείται, όπως και στην Ιαπωνία.

Πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ για τη Γερμανία αναφέρει: «Στη Γερμανία σχεδόν το 40% των εργαζομένων είχε το 2013 "άτυπες" θέσεις εργασίας, κερδίζοντας μόνο το 56% του ετήσιου εισοδήματος ενός τακτικού υπαλλήλου. Οι φτωχοί εργαζόμενοι είναι πλέον η νέα πραγματικότητα η οποία θυμίζει συνθήκες του 19ου αιώνα. Η ανισότητα, που χαρακτηρίζει τις οικονομίες των ανεπτυγμένων χωρών, φρενάρει και την ανάπτυξη» («Ημερησία», 20/9/2015).

Υπάρχει το ερώτημα: Η αύξηση του εργατικού, του λαϊκού εισοδήματος θα έφερνε καπιταλιστική ανάκαμψη; Οπως είπαμε πιο πάνω, αυτή η αύξηση μειώνει το ποσοστό κέρδους των επιχειρηματικών ομίλων, επομένως αντιβαίνει στην ανταγωνιστικότητα. Γι' αυτό και οι καπιταλιστές με τις κυβερνήσεις τους εφαρμόζουν παντού αναδιαρθρώσεις που κάνουν ολοένα φτηνότερη την εργατική δύναμη. Φαύλος κύκλος δηλαδή, όπως ο φαύλος κύκλος της κρίσης. Που επειδή είναι σχεδόν γενικευμένη διεθνώς και σε συνδυασμό με τα μεγάλα κρατικά χρέη, δυσκολεύουν τη διαχείρισή της έτσι ώστε να επέλθει καπιταλιστική ανάκαμψη χωρίς κινδύνους επιστροφής σε κρίση. Αλλωστε, φιλολαϊκή διέξοδος από την κρίση εντός του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει. Επομένως, για την εργατική τάξη, τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα, η διέξοδος βρίσκεται στην πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού, για την εργατική εξουσία και τη λαϊκή οικονομία.