«Η παρούσα έκδοση δεν περιορίζεται σε μια "ακαδημαϊκού τύπου παρουσίαση των γεγονότων" αλλά αποτελεί μια ζωντανή αφήγηση. Ο Γκιούρκο Λάσζλο (1930-2007) υπήρξε ιστορικός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, σκηνοθέτης και σεναριογράφος στην ουγγρική τηλεόραση. Το βιβλίο "Ο Λένιν τον Οκτώβρη" συνδυάζει όλες τις ιδιότητες του συγγραφέα: Την ευσυνείδητη προσπάθεια του ιστορικού να διασταυρώσει τις πηγές, να καταγράψει την αλήθεια αλλά και τη δημοσιογραφική γραφή, την αφηγηματική δύναμη του ντοκιμαντέρ, την κινηματογραφική ροή των γεγονότων. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο με δυνατή γραφή που μπορεί να απευθυνθεί στον καθένα που θέλει να γνωρίσει το πιο μεγάλο γεγονός του περασμένου αιώνα, την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία.

Ο συγγραφέας περιγράφει το χρονικό της επανάστασης. Με γλαφυρό λογοτεχνικό ύφος παρουσιάζει τα βασικά σημεία της πάλης των μπολσεβίκων και του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία. Στηρίζεται σε πρωτότυπες πηγές, καθώς και σε αρκετές "αναμνήσεις" πρωταγωνιστών της εποχής για να αναπαραστήσει το κλίμα και τη γενικότερη ατμόσφαιρα των γεγονότων, όπως αναφέρει. Για κάθε γεγονός διαλέγει την πιο δυνατή καταγραφή του και τις πιο ζωντανές μαρτυρίες γύρω από αυτό, άσχετα ποιοι τις έγραψαν, επαναστάτες, αντεπαναστάτες, οπορτουνιστές, αστοί δημοσιολόγοι κ.ά.

Αν και φαινομενικά η γραφή του βιβλίου και η ιστορικότητά του ταιριάζει ως εκλαΐκευση ιδιαίτερα για τις νεότερες ηλικίες, στην πραγματικότητα αναδεικνύει μέσα από τα ιστορικά γεγονότα πολύ σημαντικά ζητήματα της επαναστατικής θεωρίας και δράσης: Τη διαλεκτική σχέση Κόμματος και εργατικών - λαϊκών μαζών. Το ρόλο της ηγετικής προσωπικότητας στο επαναστατικό κίνημα. Τη διαλεκτική σχέση επιστημονικής γνώσης και πείρας από τον ταξικό αγώνα.

(...) Μέσα από τα ιστορικά γεγονότα και το κλίμα της εποχής αναδεικνύονται γενικευμένα ζητήματα, όπως: Τι σημαίνει ριζική αλλαγή του συσχετισμού υπέρ της εργατικής τάξης, πώς αυτός ο συσχετισμός δεν εξαρτάται από το συσχετισμό στα αστικά όργανα, ποιες είναι οι αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις της επανάστασης, πώς εξελίσσεται ο συσχετισμός μεταξύ της επαναστατημένης εργατικής τάξης και των εξεγερμένων σύμμαχων κοινωνικών δυνάμεων, πώς οι δεύτερες μπορούν να επιδρούν ανασταλτικά ακόμα και σε εκ προθέσεως συνεπείς επαναστάτες.

Είναι πολύ χαρακτηριστική η αναφορά του Λάσζλο στα "λεπτά" όρια μεταξύ της προσαρμογής στην πολιτική και της απώλειας του στόχου. Αναφέρει συγκεκριμένα: "Πόσες ιδιοφυίες της προσαρμογής δε γνώρισε η Ιστορία, που το ελάττωμά τους ήταν ακριβώς η ικανότητά τους για προσαρμογή. Ανταποκρίνονταν σε κάθε καθήκον γιατί προσαρμόζονταν σε κάθε καθήκον. Αλλά στη συνεχή προσαρμογή έσβησε ακριβώς η ουσία των στόχων τους".

Αξίζει να προσεχτεί το κεφάλαιο "Η γέννηση της επανάστασης", που περιγράφει πώς απότομα αλλάζει η αντικειμενική κατάσταση, οι διαθέσεις των μαζών, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι "πεπειραμένοι επαναστάτες ομολόγησαν πως ούτε στα όνειρά τους δε φαντάστηκαν ότι η επανάσταση ήταν ζήτημα βδομάδων, ημερών, ωρών".

Λέει ο συγγραφέας για την επανάσταση: "Η λέξη επανάσταση έχει διπλή έννοια. Επανάσταση είναι η πάλη, όταν μια τάξη εξουδετερώνει την κυριαρχία της άλλης και παίρνει τη θέση της. Και η επανάσταση είναι οικονομικός σχηματισμός, όταν ένας κοινωνικός σχηματισμός αντικαθιστά έναν άλλο. Η πολιτική επανάσταση -η κατάληψη της εξουσίας- αποτελεί μόνο μέσο της κοινωνικής επανάστασης. Δεν υπάρχει για τον εαυτό της αλλά για να βοηθήσει την τελευταία".

Και παρακάτω: "Η μοναδική κατάσταση στη ζωή όπου ο κόσμος αλλάζει ριζικά από τη μια στιγμή στην άλλη: Η επανάσταση. Γι' αυτό αντιφάσκει η επανάσταση με κάθε προηγούμενη πείρα. Ο Λένιν έκρινε σωστά, γιατί άλλαζε μαζί με την επανάσταση και όπως η επανάσταση: Από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι σύντροφοί του παρατηρούσαν συγκλονισμένοι και δεν καταλάβαιναν. Οι περισσότεροι χρειάστηκαν μήνες μέχρι να προσαρμοστούν στις αλλαγές".

Ο Λάσζλο παρουσιάζει και αναλύει τη γενική ψυχική και πολιτική -από την άποψη των συνθημάτων που χρησιμοποιούσαν- κατάσταση των εξεγερμένων μαζών. Δείχνει πολύ πετυχημένα το «αυθόρμητο» στην κίνηση των εξεγερμένων εργατικών και λαϊκών μαζών, αυτό που έγκαιρα και αντικειμενικά πρέπει ν' αντιληφτεί η συνειδητή πρωτοπορία της εργατικής τάξης, το Κόμμα, για να το οδηγήσει σε σχεδιασμένη συνειδητή επαναστατική ανατρεπτική και αναδημιουργική πάλη. Και οι μάζες μόνες τους δεν μπορούν να το κατακτήσουν αλλά και το Κόμμα δεν πρέπει να χάσει την ευκαιρία αυτών των διαθέσεων, την κατάλληλη στιγμή να τις μετατρέψει σ' επαναστατική πράξη. Δεν πρόκειται για εύκολη υπόθεση. Το σύνολο των κοινωνικών αντιθέσεων απαιτεί αντικειμενικότητα, πρόβλεψη, τόλμη, ικανότητα ρήξης με το παρελθόν, ακόμα και με θέσεις του ίδιου του πρωτοπόρου τμήματος του υποκειμένου της επανάστασης, ακόμα και της πιο φωτεινής προσωπικότητας.

Παρακολουθώντας τη στρατηγική σκέψη του Λένιν, όπως παρατίθεται στο παρόν βιβλίο -κι όχι μόνο- ο αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι ο Λένιν αναδείχθηκε σε ηγέτη της νικηφόρας Σοσιαλιστικής Επανάστασης τον Οκτώβρη 1917 στη Ρωσία γιατί ακριβώς συχνά ερχόταν σε ρήξη και με τις δικές του αντιλήψεις στο παρελθόν.

(...)

Το περιεχόμενο της έκδοσης δεν περιορίζεται μόνο στο ρόλο του Λένιν. Δείχνει την αντιφατική κίνηση στην εξέλιξη της συμμαχίας εργατικών και λαϊκών δυνάμεων. Δείχνει ότι οι ανεβασμένες αγωνιστικές διαθέσεις μπορούν να συνυπάρχουν με τις αποπροσανατολιστικές αντιλήψεις τους ακόμα και σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης. Ακόμα, δείχνει ότι οι πιο στέρεες διαθέσεις, τις οποίες το Κόμμα πρέπει να υπολογίζει, αναπτύσσονται στους βιομηχανικούς εργάτες. Απ' όλα αυτά προκύπτει η ανάγκη η ιδεολογική - πολιτική πρωτοπορία να επεξεργάζεται πολιτική κατεύθυνση και να παρεμβαίνει προκειμένου να πάρει επαναστατικό προσανατολισμό η κίνηση των εξεγερμένων μαζών, να μετατραπεί η μαχητική διαμαρτυρία, ακόμα και η ηρωική σύγκρουση, σε σχεδιασμένη, συνειδητή, ανατρεπτική δράση. Διαφορετικά ο ενθουσιασμός της αυθόρμητης εξέγερσης μετατρέπεται οπωσδήποτε σε ήττα. Επίσης, αναδεικνύεται ότι η επεξεργασία της επαναστατικής πολιτικής δεν είναι εύκολη υπόθεση, προσκρούει στις διαθέσεις των καπιταλιστικών αλλά και πλήθους άλλων μικροαστικών δυνάμεων που μεταφέρονται μέσα στις γραμμές της πρωτοπορίας.

Επομένως, δεν αρκεί η βαθιά γνώση και επεξεργασία της επαναστατικής θεωρίας, αν και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της επαναστατικής πράξης. Απαιτείται συνεχής επιστράτευσή της στην καθημερινή πάλη, πράγμα που προϋποθέτει διαρκή επιτυχή πάλη με το μικροαστικό συμβιβασμό, τον οπορτουνισμό, διαρκή επιβεβαίωση στην πράξη του επαναστατικού ρόλου του Κόμματος μέσα από στέρεους αγωνιστικούς δεσμούς με τα πιο δυναμικά τμήματα της εργατικής τάξης.

Στις σελίδες του βιβλίου αποτυπώνεται πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε η επεξεργασία της επαναστατικής πολιτικής από τον Λένιν, η επιμονή του στις "Θέσεις του Απρίλη" για το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης. Από τον Λένιν τέθηκε επίμονα η ανάγκη νέου προσανατολισμού του Κόμματος, πράγμα που δεν ήταν εύκολο.

(...)

Ολο το βιβλίο το διαπερνά η μορφή, η σκέψη και η δράση του Λένιν αλλά όχι με το συνηθισμένο τρόπο πολλών βιογραφιών. Ο συγγραφέας προσπαθεί να δείξει όλες τις πλευρές της ζωής και της δράσης του Λένιν, το συγχρωτισμό του και την αλληλεπίδρασή του με όλα τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στη διαμόρφωσή του. Ο αναγνώστης αξίζει να προσέξει ποια ήταν τα προτερήματα του Λένιν που τον ανέδειξαν σε ηγέτη του πιο συγκλονιστικού ιστορικού γεγονότος. Σήμερα -και με τα αστικά κριτήρια να κυριαρχούν- πολλοί θεωρούν πως το κύριο χαρακτηριστικό του Λένιν ήταν η ρητορική ικανότητα. Αντιθέτως, ο Λένιν έδινε βάρος όχι στα ωραία λόγια και τις πομπώδεις φράσεις αλλά στην στέρεα επιστημονική ανάλυση των γεγονότων. Προσπαθούσε όχι να ενθουσιάσει αλλά να απευθυνθεί στη λογική -να καλλιεργήσει τη λογική- την επιστημονική σκέψη. Ο συγγραφέας δίνει την ατμόσφαιρα της επαναστατημένης Ρωσίας και το πώς ο Λένιν κινήθηκε αντίθετα στο ζήτημα της επικοινωνίας με τις μάζες:

"Δεν ήταν ρήτορας. Ούτε με την έννοια που ισχύει για τους περισσότερους ηγέτες της επανάστασης.

Ο ρήτορας σε κάθε επανάσταση έχει έναν ιδιαίτερο ρόλο: Το πλήθος διψάει το ίδιο για συνθήματα όπως και για νερό. Στην αγράμματη Ρωσία είχαν ξεχωριστό ρόλο. Οι περισσότεροι άνθρωποι αντί να διαβάσουν την εφημερίδα το πρωί, πήγαιναν ν' ακούσουν τις νέες ομιλίες. Στα περισσότερα μέρη τούς κατέτασσαν μάλιστα σε κατηγορίες. Στη Μόσχα, στο μνημείο του Σκόμπελεφ μιλούσαν οι εκπρόσωποι των κομμάτων, στο άγαλμα του Πούσκιν οι φοιτητές, στην Ταγκάνκα οι δημαγωγοί. Αν κάποιος ρήτορας έχανε τον τόνο, τον έδιωχναν αμέσως. Ας πάει εκεί όπου αρμόζει ο λόγος του.

Οι περισσότεροι ηγέτες της επανάστασης ήταν γεννημένοι ρήτορες. Μπροστά τους βρισκόταν ένα παθιασμένο πλήθος και η κύρια προσπάθειά τους ήταν να εγείρουν κι άλλο τα αισθήματα. Οι φράσεις, τα ωραία λόγια, οι μεγάλες υποσχέσεις τότε βρίσκουν το έδαφός τους. Το αναστατωμένο πλήθος έπεφτε σε έκσταση και ζητωκραύγαζε.

Μόνο που γυρνώντας στο σπίτι, το πλήθος θυμόταν μόνο τον ενθουσιασμό του. Το γιατί είχε ενθουσιαστεί, δεν μπορούσε να το θυμάται πια. Τις φράσεις, τις κοινοτυπίες δεν είναι δυνατό να τις θυμάσαι. Κι έμενε μέσα τους μια σύγχυση, η σύγχυση του ακατανόητου. Και οι ίδιοι ρήτορες δεν καταλάβαιναν τον εαυτό τους.

Ο Λένιν ποτέ δε ρητόρευε. Οταν πήγαινε πάνω-κάτω στην εξέδρα καθώς εξηγούσε, ήταν ο παιδαγωγός που μιλούσε στους μαθητές του, όπως και στα γραπτά του. Ο δάσκαλος. Δεν ήταν κρύος και απόμακρος, το πάθος τον συνέπαιρνε, αλλά ήταν από τους λίγους που ακόμα και παθιασμένοι δεν επιδρούσαν στα πάθη αλλά στο λογικό"».