Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δουλειά. Επιβλητική κι υποβλητική. Εντονη ποιητική διάσταση και φροντίδα στην παραμικρή μορφική λεπτομέρεια χαρακτηρίζουν το πολιτικό ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου για την εμβληματική φυσιογνωμία του βουλευτή της ΕΔΑ και μαχητή της Ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη, που δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Μάη του 1963. Η ταινία σκιαγραφεί ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο, καταγράφοντας τη συνολική πορεία του «πρωταγωνιστή» της σε πολλαπλά πεδία. Αυτά μοιάζουν με κλώνους στο βιογραφικό κορμό του άνδρα που επέλεξε διαδρομή πεισματικά μαχητική. Από την άποψη αυτή, η ταινία προσφέρει στο πλατύ κοινό, άγνωστα αλλά χρήσιμα ιστορικά στοιχεία. Τα σημεία εκκίνησης και αναφοράς της αφήγησης όπως, η δολοφονία και η κηδεία του Λαμπράκη, απελευθερώνουν φυγόκεντρη αφηγηματική δυναμική. Ωστόσο, από τη σκοπιά της ιστορικής ερμηνείας, υφίστανται σημεία που χρήζουν κριτικής...

Ο ισχυρισμός Μπενά θέλει πιθανόν να αποκρύψει ότι, παρά τις λαϊκές διαθέσεις, η ηγεσία της ΕΔΑ (που συναπάρτιζαν μέλη του Κόμματος, Κλιμάκιο Εσωτερικού της ΚΕ), παρά τις λαϊκές διαθέσεις, παραβίασε την απόφαση της ΚΕ, θεωρώντας την τυχοδιωκτική! Ετσι, όχι μόνο δε φρόντισε να προετοιμάσει μαζικότερες λαϊκές διαδηλώσεις (π.χ. απεργίες), αλλά κι αυτές που έγιναν δεν έλαβαν χαρακτήρα εκδήλωσης ανατροπής της ετοιμόρροπης κυβέρνησης. Λίγο αργότερα όμως εμφανίζεται μια αντίφαση στα λεγόμενα των Μπενά, Γλέζου, Παπαθανασίου, όταν εκτιμούν ως άτοπη τη γραμμή του Κόμματος, να εξελιχθεί η κηδεία του Λαμπράκη σε εξέγερση και κατάληψη εξουσίας. Οπως αυθαίρετος είναι και ο χιλιοχρησιμοποιημένος φόβος ότι οι διαμαρτυρίες θα χρησιμοποιούνταν για επιβολή πραξικοπήματος, αφού είναι γνωστό - αποδεικνύεται και από διπλωματικά έγγραφα - ότι οι ΗΠΑ, παρά τις προθέσεις του ΙΔΕΑ, είχαν διαφωνήσει ανοικτά με την επιβολή στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Σπονδυλική στήλη της αφήγησης η δολοφονία και η κηδεία του Λαμπράκη. Το υλικό ποικιλόμορφο με λειτουργία διττή: οπτικής κατάθεσης και μοχλού στο ξετύλιγμα της αφήγησης. Από πρωτοσέλιδα του Τύπου πληροφορούμαστε για την πορεία της υγείας του Λαμπράκη. Από πρωτοσέλιδο πληροφορούμαστε ότι την εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη όπου θα μιλούσε ο βουλευτής την είχε οργανώσει η ΕΕΔΥΕ... Το ότι προϋπήρχε ριζωμένο ελληνικό κίνημα ειρήνης που προηγούνταν των δύο άλλων «κινημάτων νεολαίας» δεν αναφέρεται πουθενά στην ταινία. Ηδη από τον Μπελογιάννη είχε ανατεθεί στον νεολαίο Ν. Νικηφορίδη δραστηριότητα ανασυγκρότησης των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων και ανάπτυξης αντιπολεμικού κινήματος. Ο Νικηφορίδης συνελήφθη στις 31/12/1950 και εκτελέστηκε στις 5/3/1951 με την κατηγορία, οργάνωσης «κατασκοπευτικού» Δημοκρατικού Φιλειρηνικού Μετώπου Νέων και συγκέντρωση υπογραφών για απαγόρευση των πυρηνικών όπλων (Εκκληση Στοκχόλμης). Οι πρώτες Επιτροπές Ειρήνης σχηματίστηκαν το Μάη του 1950 σε συνοικίες της Αθήνας, του Πειραιά και σε εργοστάσια. Τον Αύγουστο του '50 συγκροτήθηκε η Πανελλαδική Επιτροπή Οπαδών Ειρήνης, στην οποία μετείχε πλήθος προσωπικοτήτων. Η ανάπτυξη των φιλειρηνικών αγώνων τη δεκαετία του '50 οδήγησε στη δημιουργία της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και Ειρήνη. Στις 15/5/1955 δημοσιεύτηκε έκκληση υπέρ της ειρήνης που προσυπέγραψε πληθώρα πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών και επιστημόνων. Στις 9/5/1958 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του περιοδικού της ΕΕΔΥΕ «Δρόμοι της Ειρήνης».

Ειδικό βάρος στην ταινία έχουν οι Μαραθώνιοι Ειρήνης. Αξιοσημείωτο είναι δε ότι ο Μ. Γλέζος αποδίδει τη δολοφονία του Λαμπράκη στο ρόλο που αυτός έπαιξε κατά την πρώτη Πορεία Ειρήνης. Ερμηνεία λαθεμένη και μονόπλευρη, δεδομένου ότι η κατανόηση των αιτιών της πρέπει να αποδεικνύεται από την εκτίμηση των συνθηκών: Ενδοαστικές έριδες - λόγω πρόθεσης Καραμανλή να στρέψει τη χώρα στην ΕΟΚ και χρόνια διαμάχη των πυλώνων της αστικής εξουσίας (Κυβέρνηση, Παλάτι, Στρατός) με τον ξένο ιμπεριαλιστικό παράγοντα. Καίτοι οι πολιτικές ευθύνες της δολοφονίας βαρύνουν την κυβέρνηση Καραμανλή, εμφανές είναι ότι αυτή αποτέλεσε πλήγμα εναντίον του και της κυβέρνησής του - σε λιγότερο από μήνα ο Καραμανλής έφυγε από την Ελλάδα. Από την άποψη αυτή, πιθανότερη μοιάζει η εκδοχή του να ήταν το Παλάτι η κεφαλή στη συνωμοσία και εκτέλεση του σχεδίου.

Πάμπολλες οι καταθέσεις. Ο Λαμπράκης νεολαίος, αθλητής, επιστήμονας, γιος, αδελφός, πολιτικός και πάνω απ' όλα άνθρωπος! Εγχρωμες οι συνεντεύξεις, πολυκαιρισμένα τα πρωτοσέλιδα της εποχής, ασπρόμαυρες οι λιγοστές οικογενειακές φωτογραφίες και το αρχειακό, κινηματογραφημένο υλικό. Ειδική μνεία στη διάταξη του κερματισμένου χωροχρόνου, στο εύρημα των χτύπων της γραφομηχανής, στη λειτουργική, αφηγηματικά και αντιστικτικά, μουσική - κάποιοι ήχοι θυμίζουν Μορικόνε στο «Αλονζανφάν». Ο σκηνοθέτης χτίζει στέρεα τη συγκίνηση στο θυμικό. Η φόρτιση όμως δεν μπορεί να κρύψει τα ιδεολογήματα. Ενα δεύτερο τέτοιο, ενταγμένο στην προσπάθεια αποκοπής της συμβολής του ΚΚΕ στους αγώνες του 1949 - 67, αναφέρει η Ι. Παπαθανασίου και αφορά στον προσδιορισμό του κινήματος Ειρήνης στην Ελλάδα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το κίνημα Ειρήνης δημιουργήθηκε για να προσθέσει τρίτο στόχο στη νεολαία μετά το κίνημα για την Παιδεία (15%) και το κίνημα του 114. Μάλιστα, συνδέει τη μαζικοποίηση του κινήματος ειρήνης και νεολαίας με τη διάλυση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων του ΚΚΕ το 1958. Λάθος! Η ύπαρξη των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων όχι μόνο δεν επέφερε απομαζικοποίηση στο κίνημα Ειρήνης, αλλά, στην πραγματικότητα ήταν αυτές που ίδρυσαν και συνέβαλαν καθοριστικά στη γιγάντωσή του, σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, αποδεικνύοντας, για μια ακόμα φορά, πως ισχυρό κίνημα, χωρίς ισχυρό ΚΚΕ, δεν μπορεί να υπάρξει.

Αγώνας αντοχής για μια ανολοκλήρωτη «άνοιξη», μια διαδικασία που εκκρεμεί, που οι καιροί αποζητούν την ολοκλήρωσή της... υπογραμμίζει και υπενθυμίζει ο τίτλος της ελεγείας του Χαραλαμπόπουλου, που πατά στο παρελθόν αλλά ατενίζει το μέλλον. Γιατί δεν υπάρχει φιλμ που να μην αναφέρεται με άμεσο ή έμμεσο τρόπο στην εποχή που παράχθηκε.