Γιάννης Κορδάτος

Από χρόνια τώρα ανασκαλεύοντας αρχεία και παρακολουθώντας τη στοματική παράδοση επάνω στην ιστορία του εργατικού μας κινήματος προσπαθώ να βρω πληροφορίες για την εργατική μας κίνηση πριν του 1880.

Η έρευνά μου δεν πήγε χαμένη. Το αρχείο μου πλουτίστηκε με ένα σωρό υλικό, υλικό πολύτιμο και διαφορετικό.

Εκείνο όμως που με βασάνιζε πολύν καιρό, είταν μια πληροφορία, που την έπερνα όχι από έγγραφα, μα απ' τη στοματική παράδοση. Η παράδοση μου έλεγε πως ύστερα από την ηρωική πτώση της Κομμούνας, μερικοί κομμουνάροι, δηλαδή μερικοί στρατιώτες και αγωνιστές της, ξέπεσαν ίσαμε εδώ και μείναν μάλιστα για πάντα στην Ελλάδα. Αφίσανε δηλαδή, εδώ το κόκκαλό τους.

Είταν άραγε σωστή η παράδοση; Δεν μπορούσα να πω ούτε ναι ούτε όχι. Εδώ όμως κ' ένα χρόνο, ο βιβλιοπώλης Γ. Λαδάς μου έλυσε την απορία. Μέσα στο αρχείο μιας βιβλιοθήκης που αγόρασε, μαζί με άλλα χειρόγραφα, βρήκε, και δυο αναφορές, όχι τελειωμένες, ούτε χρονολογημένες και στενογραμμένες, σχέδια σα να πούμε αναφορών, που κάποιος «επίσημος» τις έγραψε για την «προϊσταμένην του αρχήν». Ισως ο «επίσημος» αυτός να είταν διευθυντής των φυλακών. Πάντα το περιεχόμενο, κυρίως της πρώτης αναφοράς, μιλάει για κοινωνιστάς ή «κομμουνιστάς» και είνε φως φανερό πως γράφτηκε πριν του 1880 γιατί ο χαρακτήρας του γραψίματος, το λεχτικό κλπ. δεν αφίνει καμιά αμφιβολία πως το χειρόγραφο αυτό ανήκει στην πριν του ογδόντα εποχή.¹ Εξάλλου στην Ελλάδα τη λέξη κομμουνισμός μόνο από το 1918 και δώθε τη μεταχειριζόμαστε. Από το 1885 και ύστερα μόνο οι όροι σοσιαλισμός και αναρχισμός είταν καθιερωμένοι.

Αντιγράφω πιστά το χειρόγραφο στην ορθογραφία του και το λεχτικό του. Ακόμα βάζω και τις διορθώσεις που έκανε ο ίδιος όταν πρωτοέγραφε την αναφορά αυτή.

«Τα επιχειρήματα του παρόντος Ζητήματος κατ'εμέ εισιν τα επόμενα, ως και διάφορα πολλά άλλα, τα οποία θέλει οδηγήτε ως εκ των περιστάσεων ο αναλαβών να μετατρέψι το τιούτον φρόνημα των κοινονιστών ή (Κομμουνιστών).

Α) Φρονώ ότι εν πρώτοις πρέπη να μεταχειρισθή τις, ευγενή και ελευθέραν γλυκήν γλώσσαν εις τας συνδιαλέξεις αι αντικρούσεις του, όπως δια του τρόπου του κατασταθή σεβάσμιος και προσελκίζη έκαστον, δια να δίνη ακρόασιν και πίστην εις όσα παραδείγματα επιφέρι προς αυτοίς. Επομένως πρέπη αφελώς να παραστένι αυτούς δια διαφόρων παραδειγμάτων το ολέθριον του τοιούτου πολιτεύματος.

Β) Τα παραδείγματα δε, τα οποία θα μεταχειρισθή τις είναι πολλά, αλλ' ενπρώτοις πρέπη να υποδείξι αφελώς και μονομερώς το σύνολο της Γενικής Βλάβης της Ανθρωπότητος δια του τιούτου πολητεύματος και κατόπιν να έλθη εις λεπτομερείας και εξηγήσεις μετ' αυτόν δια να υποδείξι εις αυτούς δια καταλήλων παραστάσεων, ότι εφαρμοζόμενον τιούτον πολήτευμα εις την ανατολήν, ουδέν άλλο θα επιφέρι εις τον λαόν, ει μη την κτηνοσίνη και ουδόλως θα διαφέρι ο Άνθρωπος από το ζώον, ειμή τον τύπον, ως εκ τούτου, θέλουν επέλθει και άλλα κτηνόδη και θηριόδη κακά, δηλαδή, φόνοι, διαφθορά υθών ως και άλλα πολλά επεισόδια τα οποία βεβαίως θα επιφέρουν και την καταστροφήν ολοτελώς του έθνους και θέλι κατακτισθή η Πατρίς υπό ξένων εθνών, ώστε κατουδένα λόγον συμφέρι τιούτον πολήτευμα εις την ανατολήν τουλάχιστον επί του παρόντος αιώνος.

Γ) Αφού δε κάμη εις αυτούς την ειρημένην ανάπτηξιν και ήδ ότι δεν εκατατοπίσθησαν, πρέπη να μεταχειρισθή και άλλα επιχειρήματα κλίνοντα προς την ιδέαν των, δηλαδή να συμφωνή μετ' αυτόν προσωρινώς, ως προς τας αρχάς των, συγχρόνως όμως να παραστήνη αυτοίς ότι, διά να λάβη πέρας καλόν το τιούτον πολήτευμα, απετίται πρώτον, η μόρφωσις του λαού, δηλαδή να συνηθήσι ο λαός να φυλάξι την εντολήν του Κυρίου ότι ό συ μισείς ετέρω μη ποιΐσης. Αλλά δια να μορφωθή ο λαός και να φυλάξι τιαύτην εντολήν απετήτε Παγίοσις Ισχειρας Κυβερνήσεως εν Ανατολή ώπος ευημερίσι αύτη και όπως δια της ευημερίας ταύτης και δια άλλον κατάληλλον μέσον κατηχηθή ο λαός ούτος, δια να γείνη άξιος τιούτου πολητεύματος.

Δ) Μετά δεν την τελείοσιν των τοιούτων ως και άλλων διαφόρων επιχειρημάτων, θέλη καταφήγει και εις έτερον δηλαδή να παραστήσι αυτοίς ότι δια να ευδοκιμήσι ο σκοπός των, είναι δύσκολον, εάν πρώτον δεν εργασθώμεν ειλικρηνώς από κοινού όπως αποκαταστήσωμεν Κυβέρνησιν Ισχειράν και Πατριωτικήν εκ της οποίας θα απορέουσιν όλα. Ελευθερία, Ισότης, αγάπη κλ.π.

Ε) Εάν δεν καταπεισθωσιν ούτοι, δια των ανωτέρω επιχειρημάτων και εξ αναγκασθώ να λάβω έκτακτα βίαια μέτρα προς (σημ. υπάρχει η λέξη εκτέλεσις σβυσμένη και απ' απάνω με μολύβη γραμμένη η λέξη επιτυχία) του σκοπού μου θέλω καταφύγω με τρόπον μυστικόν εις τίνα αντίθετον αυτών Αρχήν, να εκθέσω αυτούς αφού πρώτον λάβω τας απαιτουμένας διαταγάς παρά της Ημετέρας καταλλήλου Αρχής, επομένως φρονώ ότι πρέπει να μεταχειρισθώ κατά πρώτον την Ισουητικήν Αρχήν, δια να καταδιόξι αυτούς όπως δια της πιέσεως τούτων εξ αναγκασθώσι να ασπαστούν τας ημετέρας συμβουλάς».²

Σε άλλο σκέδιο αναφοράς γραμμένο από τον ίδιον, αναφέρεται πως μεταχειρίστηκε όλα τα μέσα για να τους κάνει ν' αλλάξουν ιδέες, τους πήρε με το καλό, τους πήρε με το κακό, τους έδερνε κι όλας ώσπου τα «κρέατά τους εμάτωσαν», μ' αυτοί του κάκου «έλεγαν πως είναι κομμουνισταί».

Από την τελευταία (Ε) παράγραφο συμπεραίνουμε πως τους κομμουνάρους θα τους φιλοξενούσε κάποια ελληνική φυλακή. Γιατί μόνο ένα τέτοιο νόημα βγαίνει από τα «σχέδια» που καταστρώνει το όργανο της εξουσίας.

Τι απόγιναν οι κομμουνάροι αυτοί; Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες. Η ίδια στοματική παράδοση λέει πως μερικοί από δαύτους πέθαναν εδώ στην Αθήνα. Πότε; Πού είναι θαμένοι; Δεν ξέρουμε τίποτα.

Μια που έγινε λόγος για τους άγνωστους αυτούς τους ήρωες της Παρισινής Κομμούνας ας θυμηθούμε κ' έναν άλλον πολύ γνωστό κομμουνάρο: Το Γουστάβο Φλουράνς, τον ονειροπόλο οπαδό της παγκόσμιας επανάστασης. Τον Φλουράνς που γύριζε από χώρα σε χώρα της Ευρώπης πολιτικός εξόριστος. Τον Φλουράνς που έβαλε για σκοπό της ζωής του την επανάσταση. Τον Φλουράνς που ήρθε δυο φορές πριν του '70 στην Ελλάδα όχι για να θαυμάσει τις αρχαιότητές της, μα για ν' αγωνισθεί για τις λαϊκές και εθνικές ελευθερίες της.

Την πρώτη φορά ήρθε στα 1864 μαζύ με τον άλλον επαναστάτη τον Τσιμπριάνι. Η εκθρόνιση του Οθωνα τον ηλέχτρισε. Ηρθε ν' αγωνιστεί για την ελληνική δημοκρατία. Πήρε κι' όλας μέρος στις λαϊκές διαδηλώσεις, κι' έβγαλε για λίγες μέρες κ' εφημερίδα άκρων δημοκρατικών αρχών την «Independance».³

Στα Ιονιακά μαζύ με τον Τσιπριάνη έστησαν οδοφράγματα στην Αιόλου - Ερμού και είταν η πρωτοπορεία της υπερδημοκρατικής ομάδας που λεγόταν «Εθνικό Κομμιτάτο».

Πιο ύστερα, στο '66, τόνε βρίσκουμε με άλλους εθελοντές ευρωπαίους στην Κρήτη. Είναι η δεύτερη φορά που κατέβηκε στην Ελλάδα. Ηρθε να πολεμήσει για το ξεσκλάβωμα της Κρήτης.⁴ Αμα έσβυσε η Κρητική επανάσταση βρέθηκε στο Λονδίνο κ' απεκεί, στις παραμονές της Κομμούνας στη Γαλλία προπαγανδίζοντας την ιδέα της ευρωπαϊκής Επανάστασης. Πιάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, μα η Κομμούνα τον έσωσε. Πολέμησε ύστερα με αφάντασντο ηρωισμό ενάντια στους Βερσαλλιέζους. Στις 3 του Απρίλη όμως τον επρόδωσαν και βρήκε κακό τέλος από τους λυσσασμένους εχτρούς της Κομμούνας, τους βερσαλλιέζους.

Ο ελληνικός τύπος και η ελληνική μπουρζουαζία είχαν ξεχάσει πια τον ηρωικό αγωνιστή της Κρήτης, που πριν από λίγα χρόνια, δεν έβρισκαν λόγια για τον παινέσουν. Οι κομμουνάροι είταν «σκυλιά». Είταν «δολοφόνοι». Είταν «οι καταστροφείς του πολιτισμού». Ο πιο επίσημος μάλιστα την τοτινή εποχή διανοούμενος της εληνικής πλουτοκρατίας ο Εμ. Ροΐδης σένα του άρθρο,⁵ βρίσκει την ευκαιρία να χύσει το φαρμάκι του ενάντια στην Παρισινή Κομμούνα.

Και η Ελληνική Βουλή, στη συνεδρίαση της 5/17 του Ιούνη κατά πρόταση του πρωθυπουργού Κουμουνδούρου, με μίσος και βρισιές ενάντια στο παρισινό προλεταριάτο, έδειξε την αλληλεγγύη της στους γάλλους μπουρζουάζες.⁶ Εκανε το ταξικό της χρέος.

Παραπομπές

1. Θα δημοσίεβα εδώ τη φωτοτυπία της. Μα είνε γραμμένη με όχι χημικό μελάνι και γι' αυτό ξεθωριασμένη όπως είνε, δεν μπορεί να φωτοτυπηθεί και να βγη κλισέ.

2. Στο από μέσα φύλλο υπάρχουν οι παρακάτω διορθώσεις της τελευταίας παραγράφου. «Με τρόπον εχεμύθειας (σβύνη η φράση) κι' από κάτω «Εάν δε ούτοι δεν πεισθώσιν εκ των ανωτέρω επιχειρημάτων (κ' εγώ βλέπω ανάγκη να καταφύγω (να λάβω) έκτακτα μέσα προς επιτυχίαν, σημ. σβυσμένη όλη αυτή η φράση). Εγώ λάβω ανάγκην να καταφύγω εις έκτακτα βίαια μέτρα προς επιτυχίαν του σκοπού φρονώ ότι το μόνον μέσον το οποίον πρέπει να μεταχειριστή τις είναι να καταφύγω εις τινα αντίθετον αυτών Αρχήν και να εκθέσω αυτούς, δια ανονήμων εκθέσεων και λ.π. ή δι' άλλου τινος καταλλήλου μέσου χωρίς εγώ να γίνω γνωστός, αφού πρώτα λάβω τας απαιτουμένας οδηγίας παρά της Ημετέρας. Υπάρχουν δε και άλλα μέσα τα οποία εν ανάγκη δυνάμαι (θέλω σημ. σβυσμένη η λέξις) μεταχειρισθώ δια των οργάνων μου προς σωτηρίαν της Ανθρωπότητος». Ο κύριος «επίσημος» το όργανο της εξουσίας, όπως βλέπουμε, σχεδιάζει ακόμα και άτιμα μέσα ενάντια στους κομμουνάρους. Σκέφτεται όπως γράφει ο ίδιος να τους προδώσει στην κατολική (φράγγικη) εκκλησία για να προκαλέσει έτσι την επέμβαση και καταδίωξη της Γαλλικής Πρεσβείας.

3. Εξόν απ' τις εφημερίδες της τοπικής εποχής τη δράση του Φλωράνς το '63 στην Αθήνα μου την περίγραψε ο παλιός αγωνιστής Καραμπίλιας απ' την Πάτρα.

4. Κοίτα: Επ. Κυριακίδου Ιστορία του Σύγχρονου Ελληνισμού τ. Β σ. 334.

5. Κοίτα το άρθρο του, οι Ρωμαίοι δούλοι και ο Χριστιανισμός στο περιοδικό «Παρθενών» (1871) κυρίως σ. 55.

6. Κοίτα Εφημερίδα συζητήσεων της Βουλής.

* Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ», τεύχος 2, του 1930 - διατηρείται η ορθογραφία του Γιάνη Κορδάτου και του ξένου κειμένου που παραθέτει.