Η παράγραφος 2 του άρθρου 5 του νομοσχεδίου προβλέπει: «Με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται ύστερα από πρόταση των Υπουργών Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, μπορεί να καθορίζονται για την πραγματοποίηση στρατηγικών επενδύσεων, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης, οι ειδικοί όροι ανάδειξης και προστασίας αρχαιοτήτων και άλλων μνημείων που εντοπίζονται κατά την υλοποίηση της επένδυσης ή υπάρχουν πριν από την έναρξή της. Μετά την έκδοση του ανωτέρω προεδρικού διατάγματος της παραγράφου αυτής δεν απαιτείται η έκδοση άλλης απόφασης από υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων - Πολιτισμού και Αθλητισμού».

Τα παραπάνω σημαίνουν κατάργηση, στην πράξη, του αρχαιολογικού νόμου, ο οποίος αποτελεί την τελευταία «γραμμή άμυνας» για την πολιτιστική κληρονομιά - πάντα στο πλαίσιο του αστικού κράτους φυσικά - αφού οι αποφάσεις του εκάστοτε υπουργού Πολιτισμού εκδίδονται μετά από γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων συμβουλίων του υπουργείου που είναι υπεύθυνα για την πολιτιστική κληρονομιά (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων κ.ά.). Είναι γεγονός ότι τόσο ο γνωμοδοτικός χαρακτήρας αυτών των συμβουλίων - όπως και όλων των ανάλογων στο αστικό κράτος - καθώς και το αντικειμενικό αντιδραστικό πολιτικό πλαίσιο λειτουργίας της κρατικής μηχανής έχουν απαξιώσει και υποβαθμίσει ακόμη περισσότερο το ρόλο τους. Τώρα όμως, με την παραπάνω παράγραφο η διαχείριση και η «τύχη» των αρχαιοτήτων που πιθανόν θα βρεθούν στο πλαίσιο των εργασιών μιας επένδυσης, αλλά ακόμη κι αν υπάρχουν εκεί που θέλει ο ιδιώτης να επενδύσει (!)... αφήνονται σε προεδρικά διατάγματα «κατά παρέκκλιση» κάθε άλλης διάταξης, προφανώς και του αρχαιολογικού νόμου! Επιπλέον, από τη στιγμή που εκδοθεί το προεδρικό διάταγμα, η Αρχαιολογική Υπηρεσία απλώς... το «βουλώνει»!

Πρόκειται για μία άκρως επικίνδυνη εξέλιξη που πρέπει να βρει αντίσταση, όχι μόνο από τους εργαζόμενους στον πολιτισμό, αλλά συνολικά από το λαϊκό κίνημα, αφού, εκτός του ότι απειλείται ό,τι μπορεί να βρεθεί, απειλούνται και τα ήδη γνωστά μνημεία και αρχαιότητες. Η καταστροφή των οποίων, ως γνωστόν, δεν είναι αναστρέψιμη.

Η παραπάνω διάταξη «επισφραγίζει» τα «μνημόνια» που έχουν υιοθετήσει ηγεσίες του υπουργείου Πολιτισμού διαφόρων κυβερνήσεων που συστάθηκαν από το 2010 και μετά και που αφορούν στο πώς θα διενεργείται η αρχαιολογική έρευνα στα μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά έργα. Πρόκειται για «μνημόνια» - «προπομπούς» της παραπάνω διάταξης, αφού θέτουν ασφυκτικά όρια στην αρχαιολογική έρευνα, τέτοια, που στην πράξη την ακυρώνουν, στο όνομα της «επίσπευσης» των έργων.

Θυμίζουμε, για να αναδειχτεί η συνέχεια της αντιδραστικής και επικίνδυνης πολιτικής στην πολιτιστική κληρονομιά, ότι το 2010 υπογράφηκε «Μνημόνιο Συναντίληψης και Συνεργασίας» μεταξύ του τότε υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού και του υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων το οποίο στόχευε στην επιτάχυνση των αρχαιολογικών εργασιών στο πλαίσιο της κατασκευής των μεγάλων δημόσιων έργων. Ο «Ρ» σημείωνε τότε για τον προσανατολισμό του μνημονίου ότι «η πολιτιστική κληρονομιά, όταν δεν αποτελεί η ίδια για το αστικό κράτος πεδίο εξυπηρέτησης των συμφερόντων του κεφαλαίου, με διάφορες μορφές και τρόπους, τότε... εμποδίζει (...)».

Οι έκτακτοι αρχαιολόγοι υπογράμμιζαν ότι «η ανασκαφική διαδικασία είναι μη αναστρέψιμη και όποια στοιχεία χαθούν εξαιτίας της επίσπευσης που προγραμματίζεται, δεν ανακτώνται (...)». Με το μνημόνιο γίνεται προσπάθεια «να "μετρηθεί" και να "ζυγιστεί" το αρχαιολογικό έργο με όρους τεχνοκρατικούς, να μπει σε καλούπια, προκειμένου να μπορούν οι μεγαλοεργολάβοι να προγραμματίζουν τις εργασίες τους με αριθμούς». Αλλά «δεν είναι εφικτό να προγραμματιστούν και να οριστούν χρονικά οι ανασκαφικές εργασίες, όπως γίνεται με ένα κατασκευαστικό έργο, καθώς είναι απρόβλεπτες».

«Στην πράξη», συμπέραναν οι αρχαιολόγοι, «η πίεση του χρόνου θα οδηγήσει μοιραία στη σύνταξη πρόχειρων ανασκαφικών εκθέσεων, με βιαστική τεκμηρίωση και περιγραφή των σταθερών καταλοίπων και κινητών ευρημάτων, καθώς και ελλιπών καταλόγων με... ασυντήρητα ευρήματα. Μπαλώματα και προχειροδουλειές, προκειμένου να μην καθυστερήσουν, και, το κυριότερο, να μην επιβαρυνθούν περαιτέρω οικονομικά οι διαχειριστές των κονδυλίων». Το 2012 ήρθε η σειρά των μεγαλοεργολάβων και του μεγάλου κεφαλαίου στις κατασκευές να «διευκολυνθούν» από το αστικό κράτος σε βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η επιβεβαίωση όλων των προειδοποιήσεων για το τι θα σημάνει αυτή η πολιτική - αποτέλεσμα και συνέχεια της πολιτικής που ακολούθησαν όλες οι κυβερνήσεις τουλάχιστον τις δύο τελευταίες δεκαετίες - ήρθε με τα σπουδαία ευρήματα στο Μετρό της Θεσσαλονίκης και ειδικά στο Σταθμό Βενιζέλου. Τα οποία, με τη γνωστή απόφαση του υπουργού Πολιτισμού, μετά από τη σχετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, θα αποσπαστούν και θα μεταφερθούν κατ' απαίτηση της κατασκευάστριας εταιρείας. Γεγονός που έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων.

Από το 1999 η Αρχαιολογική Υπηρεσία προειδοποιούσε ότι η χάραξη του μετρό Θεσσαλονίκης θα «πέσει» πάνω σε πολλές και σημαντικές αρχαιότητες, αλλά κανείς δεν την άκουσε. Τώρα λοιπόν η Θεσσαλονίκη κινδυνεύει να απωλέσει μνημεία που όλοι οι επιστημονικοί φορείς έχουν καταστήσει σαφές ότι θα είναι εγκληματικό να αποσπαστούν. Πρόκειται για δύο τεμνόμενους βυζαντινούς δρόμους, ο λιθόστρωτος Cardo και ο μαρμαροστρωμένος Decumanus, με περισσότερα από 75 μέτρα μήκος, με ορατά τα αρχαία επισκευαστικά έργα που έγιναν με πλάκες από λατομείο του Χορτιάτη, αλλά και ίχνη αμαξοτροχιών. Θα μεταφερθεί και το τετράπυλο που βρέθηκε στη συμβολή των παραπάνω οδών, με τους οκτώ πεσσούς που το στήριζαν, καθώς και οι άλλοι έξι πεσσοί, πεσμένοι στο «by Coupon Drop Down» σήμερα, που όριζαν στεγασμένα πεζοδρόμια, κτίριο με μνημειώδη είσοδο και επιστρωμένες μαρμάρινες πλάκες, ο κεραμοσκεπής αποχετευτικός αγωγός, ίχνη από επιτραπέζια παιχνίδια πάνω στις μαρμάρινες πλάκες και γενικά όλα τα κατάλοιπα των οικοδομημάτων, που χρονολογούνται μεταξύ του τέλους του 6ου και τις αρχές του 7ου αιώνα. Πιθανότατα θα μεταφερθούν στο πρώην στρατόπεδο «Παύλου Μελά», μετατρέποντάς το σε αρχαιολογικό πάρκο, καθώς η «Αττικό Μετρό» δε μετακινεί ούτε μισό μέτρο τους σταθμούς για να διευκολύνει την επιτόπια ανάδειξη, που όπως είπαν ακόμη και τα μέλη του ΚΑΣ θα ήταν η ιδανικότερη.

Το ΚΚΕ έχει ταχθεί κατά της απόσπασης και στη Βουλή και στην Περιφέρεια αναδεικνύοντας την αμετάκλητη ζημιά που θα προκληθεί στην πολιτιστική μας κληρονομιά.

Οι πρώτες αρχαιότητες - υποψήφια θύματα της θεσμικής ενίσχυσης του κεφαλαίου από το αστικό κράτος είναι πλέον μπροστά μας. Απαιτείται λοιπόν άμεση και ακόμη πιο δυναμική προστασία τους. Και το μόνο που μπορεί να προστατεύσει την πολιτιστική κληρονομιά είναι το οργανωμένο και ταξικά προσανατολισμένο λαϊκό κίνημα.