Σ' όλη τη διάρκεια της εποχής της II Διεθνούς παντού έγινε πάλη μέσα στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ανάμεσα στην επαναστατική και στην οπορτουνιστική πτέρυγα. Σε μια σειρά χώρες είχαμε διάσπαση πάνω σ' αυτή τη γραμμή (Αγγλία, Ιταλία, Ολλανδία, Βουλγαρία). Κανένας μαρξιστής δεν αμφέβαλλε ότι ο οπορτουνισμός εκφράζει την αστική πολιτική μέσα στο εργατικό κίνημα, εκφράζει τα συμφέροντα των μικροαστών και της συμμαχίας μιας μηδαμινής μερίδας αστοποιημένων της μάζας των προλετάριων, της μάζας των καταπιεζομένων.

Οι αντικειμενικές συνθήκες του τέλους του 19ου αιώνα δυνάμωσαν εξαιρετικά τον οπορτουνισμό, μετατρέποντας τη χρησιμοποίηση της αστικής νομιμότητας σε δουλοπρέπεια απέναντί της, δημιουργώντας ένα μικρό στρώμα γραφειοκρατίας και αριστοκρατίας της εργατικής τάξης και προσελκύοντας, στις γραμμές των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων πολλούς μικροαστούς «συνοδοιπόρους».

Ο πόλεμος επιτάχυνε την εξέλιξη, μετατρέποντας τον οπορτουνισμό σε σοσιαλσοβινισμό, μετατρέποντας τη μυστική συμμαχία των οπορτουνιστών σε ανοιχτή συμμαχία με την αστική τάξη. Ταυτόχρονα, οι στρατιωτικές αρχές επιβάλανε παντού το στρατιωτικό νόμο και το φίμωτρο για την εργατική μάζα. Οι παλιοί ηγέτες της εργατικής μάζας πέρασαν σχεδόν όλοι με το μέρος της αστικής τάξης.

Η οικονομική βάση του οπορτουνισμού και του σοσιαλσοβινισμού είναι μία και η ίδια: τα συμφέροντα ενός μηδαμινού στρώματος προνομιούχων εργατών και των μικροαστών, που υπερασπίζουν την προνομιούχα θέση τους, το «δικαίωμά» τους να παίρνουν ψίχουλα από τα κέρδη που πραγματοποιεί η εθνική «τους» τάξη από τη ληστεία των ξένων εθνών, από τα πλεονεκτήματα που της δίνει η κυριαρχική της θέση κτλ.

Το ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο του οπορτουνισμού και του σοσιαλσοβινισμού είναι ένα και το ίδιο: συνεργασία των τάξεων αντί πάλη των τάξεων, άρνηση των επαναστατικών μέσων πάλης, βοήθεια στην κυβέρνησή «τους», που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αντί χρησιμοποίηση των δυσκολιών της για την επανάσταση. Αν πάρουμε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες στο σύνολό τους, αν στρέψουμε την προσοχή μας όχι σε ορισμένα πρόσωπα (έστω και σ' εκείνα που έχουν το μεγαλύτερο κύρος), θα δούμε ότι το οπορτουνιστικό ακριβώς ρεύμα έγινε το κυριότερο προπύργιο του σοσιαλσοβινισμού, ενώ από το στρατόπεδο των επαναστατών υψώνεται σχεδόν παντού μια λίγο-πολύ συνεπής διαμαρτυρία εναντίον του. Και αν πάρουμε, λόγου χάρη, τη διάταξη των διαφόρων ρευμάτων στο Διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο της Στουτγάρδης το 1907, θα δούμε ότι ο διεθνής μαρξισμός ήταν ενάντια στον ιμπεριαλισμό, ενώ ο διεθνής οπορτουνισμός ήταν από τότε κιόλας με το μέρος του.

Προηγούμενα, στην προπολεμική εποχή, υπήρχε όχι σπάνια η γνώμη ότι ο οπορτουνισμός, αν και αποτελεί «παρέκκλιση», «ακρότητα», είναι ωστόσο συστατικό μέρος, του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Ο πόλεμος έδειξε ότι αυτό δεν μπορεί να ισχύει και στο μέλλον. Ο οπορτουνισμός «ωρίμασε», εκπλήρωσε ως το τέλος το ρόλο του απεσταλμένου της αστικής τάξης μέσα στο εργατικό κίνημα. Η ενότητα με τους οπορτουνιστές έγινε καθαρή υποκρισία, που το παράδειγμά της το βλέπουμε στο Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Γερμανίας. Σε όλες τις σοβαρότερες περιπτώσεις (λόγου χάρη στην πλειοψηφία της 4ης Αυγούστου) οι οπορτουνιστές παρουσιάζονται μ' ένα τελεσίγραφο που το πραγματοποιούν, χρησιμοποιώντας τους πολυάριθμους δεσμούς τους με την αστική τάξη, χρησιμοποιώντας την πλειοψηφία που διαθέτουν στις διοικήσεις των συνδικάτων κτλ. Η ενότητα με τους οπορτουνιστές σημαίνει σήμερα στην πράξη υποταγή της εργατικής τάξης στην εθνική «της» αστική τάξη, σημαίνει συμμαχία μαζί της για την υποδούλωση ξένων εθνών και για τον αγώνα για τα προνόμια του κυρίαρχου έθνους και είναι διάσπαση του επαναστατικού προλεταριάτου όλων των χωρών.

Οσο δύσκολη κι αν ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις η πάλη ενάντια στους οπορτουνιστές που κυριαρχούν σε πολλές οργανώσεις, όσο ιδιόμορφο κι αν ήταν σε ορισμένες χώρες το προτσές του ξεκαθαρίσματος των εργατικών κομμάτων από τους οπορτουνιστές, το προτσές αυτό είναι αναπόφευκτο και γόνιμο. Ο ρεφορμιστικός σοσιαλισμός πεθαίνει. Ο αναγεννώμενος σοσιαλισμός «θα είναι επαναστατικός, αδιάλλακτος, στασιαστικός» σύμφωνα με τη σωστή έκφραση του Γάλλου σοσιαλιστή Πολ Γκολέ¹.

Ο Κάουτσκι, η μεγαλύτερη αυθεντία της II Διεθνούς, αποτελεί ένα εξαιρετικά χαρακτηριστικό και χτυπητό παράδειγμα για το πώς η απoδοχή του μαρξισμού στα λόγια οδήγησε στην πράξη στη μετατροπή του σε «στρουβισμό» ή σε «μπρεντανισμό»². Αυτό το βλέπουμε και στο παράδειγμα του Πλεχάνοφ. Με φανερά σοφίσματα προσπαθούν να ευνουχίσουν την επαναστατική ζωντανή ψυχή του μαρξισμού, παραδέχονται από το μαρξισμό όλα, εκτός από τα επαναστατικά μέσα πάλης, εκτός από το κήρυγμα και την προετοιμασία τους, εκτός από τη διαπαιδαγώγηση των μαζών προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Ο Κάουτσκι «συμβιβάζει» χωρίς αρχές τη βασική ιδέα του σοσιαλσοβινισμού, την αποδοχή της υπεράσπισης της πατρίδας στο σημερινό πόλεμο, με τη διπλωματική, φαινομενική παραχώρηση προς τους αριστερούς με μορφή αποχής κατά την ψήφιση των πιστώσεων, με μορφή υιοθέτησης στα λόγια μιας αντιπολιτευτικής στάσης κτλ. Ο Κάουτσκι, που το 1909 έγραψε ολόκληρο βιβλίο για την προσέγγιση της εποχής των επαναστάσεων και για τη σχέση του πολέμου με την επανάσταση, ο Κάουτσκι, που το 1912 υπέγραψε τη Διακήρυξη της Βασιλείας για την επαναστατική χρησιμοποίηση του επερχόμενου πολέμου, δικαιολογεί σήμερα σε όλους τους τόνους και εξωραΐζει το σοσιαλσοβινισμό και, όπως και ο Πλεχάνοφ, ενώνεται με την αστική τάξη, για να γελοιοποιήσει κάθε σκέψη για επανάσταση, κάθε βήμα προς τον άμεσα επαναστατικό αγώνα.

Η εργατική τάξη δεν μπορεί να εκπληρώσει τον παγκόσμιο επαναστατικό ρόλο της χωρίς να κάνει ανελέητο πόλεμο ενάντια σ' αυτή την αποστασία, την αβουλία, τη δουλικότητα απέναντι στον οπορτουνισμό, ενάντια στον ανήκουστο θεωρητικό εκχυδαϊσμό του μαρξισμού. Ο καουτσκισμός δεν είναι κάτι το τυχαίο, αλλά ένα κοινωνικό προϊόν των αντιφάσεων της II Διεθνούς, είναι η συνένωση της πίστης στο μαρξισμό στα λόγια με την υποταγή στον οπορτουνισμό στην πράξη.

Η θεμελιακή αυτή υποκρισία του «καουτσκισμού» εκδηλώνεται με διάφορες μορφές στις διάφορες χώρες. Στην Ολλανδία η Ρόλαντ Χολστ, ενώ αποκρούει την ιδέα της υπεράσπισης της πατρίδας, υπερασπίζει ωστόσο την ενότητα με το κόμμα των οπορτουνιστών. Στη Ρωσία ο Τρότσκι, ενώ αποκρούει επίσης αυτή την ιδέα, υπερασπίζει κατά τον ίδιο τρόπο την ενότητα με την οπορτουνιστική και σοβινιστική ομάδα του «Νάσα Ζαριά». Στη Ρουμανία ο Ρακόβσκι, ενώ κηρύσσει τον πόλεμο στον οπορτουνισμό σαν υπαίτιο της χρεοκοπίας της Διεθνούς, είναι ταυτόχρονα έτοιμος ν' αναγνωρίσει ότι η ιδέα της υπεράσπισης της πατρίδας είναι δικαιολογημένη. Ολα αυτά είναι εκδηλώσεις του κακού που οι Ολλανδοί μαρξιστές (Γκόρτερ, Πάνεκουκ) το ονόμασαν «παθητικό ριζοσπαστισμό» και που ανάγεται στην αντικατάσταση του επαναστατικού μαρξισμού με τον εκλεκτικισμό στη θεωρία και με τη δουλοπρέπεια ή την αδυναμία απέναντι στον οπορτουνισμό στην πράξη.

Το Σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα της Ρωσίας από καιρό έχει αποσχιστεί από τους οπορτουνιστές που υπήρχαν στις γραμμές του. Οι Ρώσοι οπορτουνιστές έγιναν τώρα και σοβινιστές. Το γεγονός αυτό ενισχύει απλώς τη γνώμη μας ότι η ρήξη μαζί τους ήταν αναγκαία προς το συμφέρον του σοσιαλισμού. Εχουμε την πεποίθηση ότι οι σημερινές διαφωνίες των σοσιαλδημοκρατών με τους σοσιαλσοβινιστές δεν είναι καθόλου μικρότερες από τις διαφωνίες ανάμεσα στους σοσιαλιστές και στους αναρχικούς, τότε που οι σοσιαλδημοκράτες αποσχίστηκαν από τους αναρχικούς. Ο οπορτουνιστής Monitor είπε σωστά στην «Preubische Jahrbucher» ότι η σημερινή ενότητα συμφέρει στους οπορτουνιστές και στην αστική τάξη, επειδή αναγκάζει τους αριστερούς να υποτάσσονται στους σοβινιστές και εμποδίζει τους εργάτες να κατανοούν τις διαφορές αντιλήψεων και να δημιουργήσουν το πραγματικά εργατικό, το πραγματικά σοσιαλιστικό κόμμα τους. Εχουμε τη βαθύτατη πεποίθηση ότι με τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων η ρήξη με τους οπορτουνιστές και τους σοβινιστές είναι το πρώτο χρέος κάθε επαναστάτη - όπως η ρήξη με τους κίτρινους, με τους αντισημίτες, με τα φιλελεύθερα εργατικά συνδικάτα κτλ. ήταν αναγκαία ακριβώς προς το συμφέρον της γρηγορότερης διαφώτισης των καθυστερημένων εργατών και της προσέλκυσής τους στις γραμμές του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.

Η Τρίτη Διεθνής θα έπρεπε, κατά τη γνώμη μας, να ιδρυθεί ακριβώς σε μια τέτοια επαναστατική βάση. Για το κόμμα μας δεν υπάρχει ζήτημα αν η ρήξη με τους σοσιαλσοβινιστές είναι σκόπιμη ή όχι. Για το κόμμα μας το ζήτημα αυτό έχει λυθεί αμετάκλητα. Για το κόμμα μας υπάρχει μόνο το ζήτημα αν η ρήξη αυτή είναι πραγματοποιήσιμη στο αμεσότερο μέλλον σε διεθνή κλίμακα.

Είναι απόλυτα ευνόητο ότι για να δημιουργηθεί μια διεθνής μαρξιστική οργάνωση, πρέπει να υπάρχει στις διάφορες χώρες η θέληση για δημιουργία ανεξάρτητων μαρξιστικών κομμάτων. H Γερμανία, σαν χώρα με το πιο παλιό και το πιο ισχυρό εργατικό κίνημα, έχει αποφασιστική σημασία. Το άμεσο μέλλον θα δείξει, αν έχουν ωριμάσει ή όχι οι όροι για την ίδρυση μιας νέας μαρξιστικής Διεθνούς. Αν ναι, το κόμμα μας θα προσχωρήσει με χαρά σε μια τέτοια, ξεκαθαρισμένη από τον οπορτουνισμό και το σοβινισμό, III Διεθνή. Αν όχι, το γεγονός αυτό θα δείξει ότι για ένα τέτοιο ξεκαθάρισμα απαιτείται ακόμη μια λίγο πολύ μακρόχρονη εξέλιξη. Στην περίπτωση αυτή το κόμμα μας θα αποτελέσει την άκρα αντιπολίτευση μέσα στην προηγούμενη Διεθνή - ώσπου να δημιουργηθεί στις διάφορες χώρες η βάση για μια διεθνή ένωση των εργατών, που να στέκεται στις θέσεις του επαναστατικού μαρξισμού.

Δεν ξέρουμε και δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο διεθνή στίβο τα αμέσως ερχόμενα χρόνια. Εκείνο που ξέρουμε στα σίγουρα, και για το οποίο έχουμε ακλόνητη πεποίθηση, είναι ότι το κόμμα μας θα δουλεύει ακούραστα προς αυτή την κατεύθυνση στη χώρα μας μέσα στο προλεταριάτο μας και θα χτίζει με όλη του την καθημερινή δράση το ρωσικό τμήμα μιας μαρξιστικής Διεθνούς.

Και σε μας, στη Ρωσία, δεν υπάρχει επίσης έλλειψη από ανοιχτούς σοσιαλσοβινιστές και ομάδες του «κέντρου». Οι άνθρωποι αυτοί θα παλέψουν ενάντια στην ίδρυση μιας μαρξιστικής Διεθνούς. Ξέρουμε ότι ο Πλεχάνοφ από άποψη αρχών στέκεται στην ίδια βάση με τον Ζίντεκουμ και ότι από τώρα κιόλας του απλώνει το χέρι. Ξέρουμε ότι η λεγόμενη «Οργανωτική Επιτροπή», που καθοδηγείται από τον Αξελρόντ, κηρύσσει τον καουτσκισμό σε ρωσικό έδαφος. Με το πρόσχημα της ενότητας της εργατικής τάξης οι άνθρωποι αυτοί κηρύσσουν την ενότητα με τους οπορτουνιστές και μέσω αυτών με την αστική τάξη. Ολα όμως όσα ξέρουμε για το παρόν του εργατικού κινήματος της Ρωσίας μας δημιουργούν την απόλυτη πεποίθηση ότι το συνειδητό προλεταριάτο της Ρωσίας θα παραμείνει, όπως και πριν, με το μέρος του κόμματός μας.

Η τακτική του ΣΔΕΚΡ απέναντι στον πόλεμο, που την εκθέσαμε παραπάνω, είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της τριαντάχρονης εξέλιξης της σοσιαλδημοκρατίας της Ρωσίας. Δεν μπορεί να καταλάβει κανείς σωστά αυτή την τακτική, καθώς και τη σημερινή κατάσταση της σοσιαλδημοκρατίας της χώρας μας, αν δεν εμβαθύνει στην ιστορία του κόμματός μας. Να γιατί κι εδώ έχουμε χρέος να θυμίσουμε στον αναγνώστη τα βασικά γεγονότα αυτής της ιστορίας.

Σαν ιδεολογικό ρεύμα η σοσιαλδημοκρατία γεννήθηκε το 1883, τότε που για πρώτη φορά εκτέθηκαν συστηματικά στο εξωτερικό από την ομάδα «Απελευθέρωση της δουλειάς» οι σοσιαλδημοκρατικές αντιλήψεις προσαρμοσμένες στις συνθήκες της Ρωσίας. Ως τις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του περασμένου αιώνα η σοσιαλδημοκρατία παρέμενε ιδεολογικό ρεύμα χωρίς σύνδεση με το μαζικό εργατικό κίνημα της Ρωσίας. Στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του περασμένου αιώνα η κοινωνική ανάπτυξη, ο αναβρασμός και το απεργιακό κίνημα μέσα στους εργάτες έκαναν τη σοσιαλδημοκρατία δραστήρια πολιτική δύναμη, δεμένη αδιάσπαστα με τον αγώνα (τόσο τον οικονομικό όσο και τον πολιτικό) της εργατικής τάξης. Και απ' αυτήν ακριβώς τη στιγμή αρχίζει η διάσπαση της σοσιαλδημοκρατίας σε «οικονομιστές» και «ισκριστές».

Ο «οικονομισμός» ήταν ένα οπορτουνιστικό ρεύμα μέσα στη ρωσική σοσιαλδημοκρατία. Η πολιτική του ουσία συνοψιζόταν στο πρόγραμμα: «για τους εργάτες ο οικονομικός, για τους φιλελεύθερους ο πολιτικός αγώνας». Κύριο θεωρητικό του στήριγμα ήταν ο λεγόμενος «νόμιμος μαρξισμός» ή «στρουβισμός», που «δεχόταν» ένα «μαρξισμό» εντελώς απογυμνωμένο από κάθε επαναστατικότητα και προσαρμοσμένο στις ανάγκες της φιλελεύθερης αστικής τάξης. Οι «οικονομιστές», αναφερόμενοι στην καθυστέρηση της εργατικής τάξης της Ρωσίας και επιθυμώντας «να πάνε με τη μάζα», περιόριζαν τα καθήκοντα και την ευρύτητα του εργατικού κινήματος στον οικονομικό αγώνα και στην πολιτική υποστήριξη του φιλελευθερισμού και δεν έβαζαν στον εαυτό τους αυτοτελή πολιτικά καθήκοντα και κανένα επαναστατικό καθήκον.

Η παλιά «Ισκρα» (1900-1903) αγωνίστηκε νικηφόρα ενάντια στον «οικονομισμό» στο όνομα των αρχών της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας. Ολος ο ανθός του συνειδητού προλεταριάτου πέρασε με το μέρος της «Ισκρα». Λίγα χρόνια πριν την επανάσταση η σοσιαλδημοκρατία εξήγγειλε ένα πολύ συνεπές και αδιάλλακτο πρόγραμμα. Και η πάλη των τάξεων, η δράση των μαζών τον καιρό της επανάστασης του 1905 επαλήθευσαν αυτό το πρόγραμμα. Οι «οικονομιστές» προσαρμόζονταν στην καθυστέρηση των μαζών. Η «Ισκρα» ανάτρεφε μια πρωτοπορία εργατών ικανή να οδηγήσει τις μάζες προς τα μπρος. Τα σημερινά επιχειρήματα των σοσιαλσοβινιστών (για την ανάγκη να παίρνονται υπόψη οι μάζες, για προοδευτικότητα του ιμπεριαλισμού, για «αυταπάτες» των επαναστατών κτλ.) όλα τα έχουν ήδη προβάλει οι οικονομιστές. Η σοσιαλδημοκρατική Ρωσία έχει γνωρίσει εδώ και 20 χρόνια την οπορτουνιστική μεταποίηση του μαρξισμού σε «στρουβισμό».

Η αρχή της αστικοδημοκρατικής επανάστασης γέννησε μια νέα πάλη ρευμάτων στους κόλπους της σοσιαλδημοκρατίας, πάλη που ήταν η άμεση συνέχεια της προηγούμενης πάλης. Ο «οικονομισμός» μετατράπηκε σε «μενσεβικισμό». Η υπεράσπιση της επαναστατικής τακτικής από την παλιά «Ισκρα» δημιούργησε τον «μπολσεβικισμό».

Στα θυελλώδη χρόνια 1905-1907 ο μενσεβικισμός ήταν ένα οπορτουνιστικό ρεύμα, που το υποστήριζαν οι φιλελεύθεροι αστοί και που διοχέτευε τις φιλελευθεροαστικές τάσεις μέσα στο εργατικό κίνημα. Προσαρμογή του αγώνα της εργατικής τάξης στο φιλελευθερισμό - αυτή ήταν η ουσία του μενσεβικισμού. Αντίθετα, ο μπολσεβικισμός έβαλε στους σοσιαλδημοκράτες εργάτες το καθήκον να ξεσηκώσουν σε επαναστατικό αγώνα τη δημοκρατική αγροτιά, παρά τις ταλαντεύσεις και τις προδοσίες του φιλελευθερισμού. Και οι εργατικές μάζες, όπως το ομολόγησαν επανειλημμένα οι ίδιοι οι μενσεβίκοι, πήγαν με τους μπολσεβίκους σ' όλες τις σπουδαιότερες εξορμήσεις τον καιρό της επανάστασης.

Η επανάσταση του 1905 επαλήθευσε, στερέωσε, βάθυνε και ατσάλωσε την αδιάλλακτα - επαναστατική σοσιαλδημοκρατική τακτική στη Ρωσία. Η ανοιχτή δράση των τάξεων και των κομμάτων αποκάλυψε επανειλημμένα τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στο σοσιαλδημοκρατικό οπορτουνισμό («μενσεβικισμό») και το φιλελευθερισμό.

Η αντεπαναστατική εποχή ξανάβαλε στην ημερήσια διάταξη με εντελώς νέα μορφή το ζήτημα της οπορτουνιστικής και της επαναστατικής τακτικής της σοσιαλδημοκρατίας. Το κύριο ρεύμα του μενσεβικισμού, παρά τις διαμαρτυρίες πολλών από τους καλύτερους εκπροσώπους του, γέννησε το ρεύμα του λικβινταρισμού, την άρνηση του αγώνα για νέα επανάσταση στη Ρωσία, την άρνηση της παράνομης οργάνωσης και της παράνομης δουλειάς, τις περιφρονητικές κοροϊδίες για «την παράνομη δουλειά», για το σύνθημα της δημοκρατίας κτλ. Η ομάδα των νόμιμων δημοσιολόγων του περιοδικού «Νάσα Ζαριά» (ο κ. Πότρεσοφ, Τσερεβάνιν κτλ.) ενώθηκε σ' έναν πυρήνα ανεξάρτητο από το παλιό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που με χιλιάδες μέσα τον υποστήριζε, τον διαφήμιζε και τον φρόντιζε η φιλελεύθερη αστική τάξη της Ρωσίας, που ήθελε να ξεμάθουν οι εργάτες τον επαναστατικό αγώνα.

Την ομάδα αυτή των οπορτουνιστών τη διέγραψε από το κόμμα η συνδιάσκεψη του ΣΔΕΚΡ του Γενάρη 1912, που ανασύστησε το κόμμα, παρά τη λυσσαλέα αντίσταση μιας σειράς ομάδων και μικροομάδων του εξωτερικού. Επί δυο και περισσότερα χρόνια (αρχές του 1912 ως τα μισά του 1914) έγινε ένας πεισματικός αγώνας ανάμεσα στα δυο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα: ανάμεσα στην ΚΕ που εκλέχτηκε το Γενάρη του 1912 και την «Οργανωτική Επιτροπή», που δεν αναγνώριζε τη συνδιάσκεψη του Γενάρη και ήθελε να ανασυστήσει το κόμμα με άλλο τρόπο, διατηρώντας δηλαδή την ενότητα με την ομάδα του «Νάσα Ζαριά». Πεισματικός αγώνας έγινε και ανάμεσα στις δυο καθημερινές εργατικές εφημερίδες («Πράβντα» και «Λουτς»και στους διαδόχους τους) και ανάμεσα στις δυο σοσιαλδημοκρατικές ομάδες της IV Κρατικής Δούμας (τη «ΡΣΔΕ κοινοβουλευτική Ομάδα» των πραβντιστών ή μαρξιστών και τη «Σοσιαλδημοκρατική κοινοβουλευτική ομάδα» των λικβινταριστών με επικεφαλής τον Τσχεΐτζε).

Οι «πραβντιστές», υπερασπίζοντας την πίστη στις επαναστατικές επιταγές του κόμματος, υπερασπίζοντας την άνοδο που είχε αρχίσει μέσα στο εργατικό κίνημα (ιδιαίτερα μετά την άνοιξη του 1912), συνδυάζοντας τη νόμιμη με την παράνομη οργάνωση, τον Τύπο με τη ζύμωση, συγκέντρωσαν γύρω τους τη συντριπτική πλειοψηφία της συνειδητής εργατικής τάξης, ενώ οι λικβινταριστές -δρώντας σαν πολιτική δύναμη αποκλειστικά μέσω της ομάδας του «Νάσα Ζαριά»- στηρίζονταν στην ολόπλευρη υποστήριξη των φιλελευθεροαστικών στοιχείων.

Οι ανοιχτές χρηματικές εισφορές των εργατικών ομάδων στις εφημερίδες και των δύο κομμάτων, που την εποχή εκείνη ήταν μια μορφή προσαρμοσμένη στις ρωσικές συνθήκες (και η μοναδική νόμιμα επιτρεπόμενη και ελεύθερα ελεγχόμενη απ' όλους) για την είσπραξη των συνδρομών από τους σοσιαλδημοκράτες, επιβεβαίωσαν περίτρανα την προλεταριακή πηγή της δύναμης και της επιρροής των «πραβντιστών» (μαρξιστών) και την αστικοφιλελεύθερη πηγή των λικβινταριστών (και της «ΟΕ» τους). Δίνουμε ορισμένα σύντομα στοιχεία για τις εισφορές αυτές που δημοσιεύτηκαν λεπτομερειακά στο βιβλίο «Μαρξισμός και λικβινταρισμός»και σε συντομία στη γερμανική σοσιαλδημοκρατική εφημερίδα «Λαϊκή Εφημερίδα της Λειψίας»της 21 του Ιούλη 1914.

Να οι αριθμοί και το άθροισμα των εισφορών στις καθημερινές εφημερίδες της Πετρούπολης, μαρξιστικές (πραβντιστικές) και λικβινταριστικές, από την 1 του Γενάρη ως τις 13 του Μάη 1914:

Πραβντιστές: Από εργατικές ομάδες: αριθμός εισφορών: 2.873, άθροισμα σε ρούβλια: 18.934. Από μη εργατικές ομάδες: αριθμός εισφορών: 713, άθροισμα σε ρούβλια: 2.650.

Λικβινταριστές: Από εργατικές ομάδες: αριθμός εισφορών: 671, άθροισμα σε ρούβλια: 5.296. Από μη εργατικές ομάδες: αριθμός εισφορών: 453, άθροισμα σε ρούβλια: 6.760.

Ετσι το κόμμα μας ένωσε το 1914 τα 4/5 των συνειδητών εργατών της Ρωσίας γύρω από την επαναστατική σοσιαλδημοκρατική τακτική. Σ' όλο το 1913 ο αριθμός των εισφορών από εργατικές ομάδες ήταν 2.181 για τους πραβντιστές και 661 για τους λικβινταριστές. Από την 1 του Γενάρη 1913 ως τις 13 του Μάη 1914 έχουμε σύνολο: 5.054 εισφορές από εργατικές ομάδες για τους «πραβντιστές» (δηλαδή για το κόμμα μας) και 1.332, δηλαδή 20,8% για τους λικβινταριστές.

Ο μεγάλος ευρωπαϊκός πόλεμος του 1914-1915 έδωσε σ' όλους τους Ευρωπαίους, καθώς και στους Ρώσους σοσιαλδημοκράτες, τη δυνατότητα να επαληθεύσουν την τακτική τους σε μια κρίση παγκόσμιας έκτασης. Ο αντιδραστικός, ληστρικός, δουλοκτητικός χαρακτήρας του πολέμου φαίνεται ασύγκριτα πιο ξεκάθαρα από την πλευρά του τσαρισμού παρά από την πλευρά των άλλων κυβερνήσεων. Παρ' όλα αυτά, η βασική ομάδα των λικβινταριστών (η μοναδική, εκτός από τη δική μας, που έχει σοβαρή επιρροή στη Ρωσία χάρη στους δεσμούς της με τους φιλελεύθερους) έκανε στροφή προς το σοσιαλσοβινισμό! Η ομάδα αυτή του «Νάσα Ζαριά», έχοντας για ένα αρκετά μακρόχρονο διάστημα το μονοπώλιο της νομιμότητας, άρχισε να προπαγανδίζει μέσα στις μάζες την Ιδέα «της μη αντίστασης στον πόλεμο», την ιδέα ότι πρέπει να εύχεται κανείς να νικήσει η τριπλή (σήμερα τετραπλή) συνεννόηση και κατηγορούσε το γερμανικό ιμπεριαλισμό για «υπέρμετρα αμαρτήματα» κτλ. Ο Πλεχάνοφ, που από το 1903 είχε δώσει επανειλημμένα δείγματα έλλειψης στο έπακρο πολιτικού χαρακτήρα και περάσματος στους οπορτουνιστές, πήρε ακόμη πιο ξεκάθαρα την ίδια αυτή θέση, εγκωμιαζόμενος από ολόκληρο τον αστικό Τύπο της Ρωσίας. Ο Πλεχάνοφ κατρακύλησε σε σημείο που να χαρακτηρίζει τον πόλεμο δίκαιο από την πλευρά του τσαρισμού και δημοσίευσε στις κυβερνητικές εφημερίδες της Ιταλίας μια συνέντευξη, που μ' αυτή προσπαθεί να τραβήξει την Ιταλία στον πόλεμο!!

Η ορθότητα της εκτίμησης που δώσαμε στο λικβινταρισμό και της διαγραφής της κύριας ομάδας των λικβινταριστών από το κόμμα μας επιβεβαιώθηκε έτσι απόλυτα. Το πραγματικό πρόγραμμα των λικβινταριστών και η πραγματική σημασία της κατεύθυνσής τους σήμερα δε συνίσταται μόνο στον οπορτουνισμό γενικά, αλλά και στο ότι υποστηρίζουν τα προνόμια και τα πλεονεκτήματα του κυρίαρχου έθνους των μεγαλορώσων τσιφλικάδων και της αστικής τάξης. Αυτό αποτελεί εθνικοφιλελεύθερη κατεύθυνση της εργατικής πολιτικής. Αποτελεί συμμαχία ενός μέρους των ριζοσπαστών μικροαστών και μιας μηδαμινής μερίδας προνομιούχων εργατών με τη «δική τους» εθνική αστική τάξη ενάντια στη μάζα του προλεταριάτου.

Οπως είπαμε πιο πάνω, ούτε οι λικβινταριστές, ούτε μια ολόκληρη σειρά ομάδων του εξωτερικού (του Πλεχάνοφ, του Αλέξινσκι, του Τρότσκι κ.ά.), ούτε οι λεγόμενοι «εθνικοί» (δηλαδή μη μεγαλορώσοι) σοσιαλδημοκράτες αναγνώρισαν τη συνδιάσκεψή μας του Γενάρη του 1912. Από τις αμέτρητες βρισιές, με τις οποίες μας περιέλουζαν, πιο συχνά επαναλαμβανόταν η κατηγορία για «σφετερισμό» και «διασπαστική πολιτική». Απαντήσαμε, παρουσιάζοντας ακριβή στοιχεία που επιδέχονται αντικειμενική επαλήθευση και αποδείχνουν ότι το κόμμα μας έχει ενώσει τα 4/5 των συνειδητών εργατών της Ρωσίας. Αυτό δεν είναι λίγο, αν παρθούν υπόψη όλες οι δυσκολίες της παράνομης δουλειάς σε αντεπαναστατική περίοδο.

Αν ήταν δυνατή «η ενότητα» στη Ρωσία με βάση τη σοσιαλδημοκρατική τακτική, χωρίς να αποκλειστεί η ομάδα του περιοδικού «Νάσα Ζαριά», τότε γιατί οι πολυάριθμοι αντίπαλοί μας δεν την πραγματοποίησαν έστω και μεταξύ τους; Από το Γενάρη του 1912 πέρασαν όχι λιγότερα από 31/2 χρόνια και σ' όλο αυτό το διάστημα, οι αντίπαλοί μας δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν, παρ' όλη την επιθυμία τους, σοσιαλδημοκρατικό κόμμα εναντίον μας. Το γεγονός αυτό είναι το καλύτερο επιχείρημα υπέρ του κόμματός μας.

Ολη η ιστορία των σοσιαλδημοκρατικών ομάδων που παλεύουν ενάντια στο κόμμα μας είναι ιστορία κατάρρευσης και αποσύνθεσης. Το Μάρτη του 1912 όλοι χωρίς εξαίρεση «ενώθηκαν» στη μάχη εναντίον μας. Ομως από τον Αύγουστο ήδη του 1912, που δημιουργήθηκε εναντίον μας ο λεγόμενος «συνασπισμός του Αυγούστου», άρχισε η αποσύνθεση στις γραμμές τους. Ενα μέρος από τις ομάδες αποσπάται από αυτούς. Δεν μπορούν να δημιουργήσουν κόμμα και ΚΕ. Δημιουργούν μόνο μια ΟΕ «για την αποκατάσταση της ενότητας». Στην πραγματικότητα όμως αυτή η ΟΕ αποδείχτηκε ένα ανίσχυρο κάλυμμα της λικβινταριστικής ομάδας της Ρωσίας. Σε όλη την περίοδο της τεράστιας ανόδου του εργατικού κινήματος στη Ρωσία και των μαζικών απεργιών των χρόνων 1912-1914 η μοναδική ομάδα απ' όλο το συνασπισμό του Αυγούστου, που έκανε δουλειά μέσα στις μάζες, παραμένει η ομάδα του περιοδικού «Νάσα Ζαριά», που η δύναμή της βρισκόταν στους δεσμούς της με τους φιλελεύθερους. Και στις αρχές του 1914 αποχωρούν επίσημα από το «συνασπισμό του Αυγούστου» οι Λετονοί σοσιαλδημοκράτες (οι Πολωνοί σοσιαλδημοκράτες δε συμμετείχαν σ' αυτό συνασπισμό), ενώ ο Τρότσκι, ένας από τους ηγέτες του συνασπισμού, αποχώρησε επίσημα και ξαναΐδρυσε δική του χωριστή ομάδα. Τον Ιούλη του 1914 στη συνδιάσκεψη των Βρυξελλών, με τη συμμετοχή της Εκτελεστικής Επιτροπής του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου, του Κάουτσκι και του Βαντερβέλντε συγκροτήθηκε εναντίον μας ο λεγόμενος «συνασπισμός των Βρυξελλών», στον οποίο δεν μπήκαν οι Λετονοί και από τον οποίο έφυγαν αμέσως οι Πολωνοί σοσιαλδημοκράτες - αντιπολίτευση. Με την έναρξη του πολέμου ο συνασπισμός αυτός αποσυντίθεται. Το «Νάσα Ζαριά», ο Πλεχάνοφ, ο Αλέξινσκι, ο αρχηγός των σοσιαλδημοκρατών του Καυκάσου Αν γίνονται απροκάλυπτοι σοσιαλσοβινιστές και κηρύσσουν την ιδέα ότι είναι επιθυμητή η ήττα της Γερμανίας. Η ΟΕ και η Μπουντ υπερασπίζουν τους σοσιαλσοβινιστές και τις αρχές του σοσιαλσοβινισμού. Η κοινοβουλευτική ομάδα Τσχεΐτζε, αν και καταψήφισε τις πολεμικές πιστώσεις (στη Ρωσία τις καταψήφισαν ακόμη και οι αστοί δημοκράτες, οι τρουντοβίκοι), παραμένει πιστός σύμμαχος του περιοδικού «Νάσα Ζαριά». Οι άκροι σοσιαλσοβινιστές μας, ο Πλεχάνοφ με τον Αλέξινσκι και Σία, είναι απόλυτα ικανοποιημένοι από την Ομάδα Τσχεΐτζε. Στο Παρίσι ιδρύεται η εφημερίδα «Νάσε Σλόβο» (παλιότερα «Γκόλος») με τη συμμετοχή κυρίως του Μάρτοφ και του Τρότσκι, που επιθυμούν να συμβιβάσουν την πλατωνική υπεράσπιση του διεθνισμού με το κατηγορηματικό αίτημα της ενότητας με το περιοδικό «Νάσα Ζαριά», με την ΟΕ ή με την ομάδα Τσχεΐτζε. Υστερα από το φύλλο της αρ. 250 η εφημερίδα αυτή είναι αναγκασμένη να ομολογήσει μόνη της τη διάλυσή της: μια μερίδα της σύνταξης κλίνει προς το κόμμα μας, ο Μάρτοφ παραμένει πιστός στην ΟΕ, που κατηγορεί δημόσια τη «Νάσε Σλόβο» για «αναρχισμό» (όπως οι Οπορτουνιστές της Γερμανίας, ο Ντάβιντ και Σία, η «Internationale Korrespon-denz», ο Λέγκιν και Σία κατηγορούν για αναρχισμό τον σ. Λίμπκνεχτ)· ο Τρότσκι δηλώνει ότι ξεκόβει από την ΟΕ, αλλά θέλει να πάει μαζί με την ομάδα Τσχεΐτζε. Να το πρόγραμμα και η τακτική της ομάδας Τσχεΐτζε, όπως την εκθέτει ένας από τους ηγέτες της. Στο τεύχος 5 του περιοδικού «Σοβρεμένι Μιρ» του 1915, περιοδικού με κατεύθυνση το πνεύμα των απόψεων του Πλεχάνοφ και του Αλέξινσκι, ο Τσχενκέλι γράφει:

«Το να πει κανείς ότι η γερμανική σοσιαλδημοκρατία ήταν σε θέση να εμποδίσει την είσοδο της χώρας στον πόλεμο και δεν το έκανε, θα σήμαινε ή ότι επιθυμεί στα κρυφά όχι μόνο η ίδια μα και η πατρίδα της να ξεψυχήσει στα οδοφράγματα, ή ότι βλέπει με αναρχικό τηλεσκόπιο τα πράγματα που βρίσκονται δίπλα του»*.

Αυτές οι λίγες γραμμές εκφράζουν όλη την ουσία του σοσιαλσοβινισμού: και τη δικαιολόγηση από άποψη αρχών της ιδέας της «υπεράσπισης της πατρίδας» στο σημερινό πόλεμο και τις ειρωνείες -με την άδεια των στρατιωτικών λογοκριτών- κατά της προπαγάνδισης και της προετοιμασίας της επανάστασης. Το ζήτημα δεν είναι καθόλου αν η γερμανική σοσιαλδημοκρατία ήταν ή όχι σε θέση να εμποδίσει τον πόλεμο, ή αν μπορούν γενικά οι επαναστάτες να εγγυηθούν την επιτυχία της επανάστασης. Το ζήτημα είναι αν η στάση μας πρέπει να είναι στάση σοσιαλιστή, ή αν πρέπει στ' αλήθεια «να ξεψυχήσουμε» στην αγκαλιά της ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης.

Η σοσιαλδημοκρατία της Ρωσίας γεννήθηκε πριν από την αστικοδημοκρατική επανάσταση (1905) της χώρας μας και δυνάμωσε τον καιρό της επανάστασης και της αντεπανάστασης. Η καθυστέρηση της Ρωσίας εξηγεί την εξαιρετική αφθονία των ρευμάτων και των αποχρώσεων του μικροαστικού οπορτουνισμού στη χώρα μας, ενώ η επιρροή του μαρξισμού στην Ευρώπη και η σταθερότητα των νόμιμων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων ως τον πόλεμο έκαναν τους υποδειγματικούς φιλελευθέρους μας να γίνουν σχεδόν θαυμαστές της «συνετής», «ευρωπαϊκής» (μη επαναστατικής), «νόμιμης», «μαρξιστικής» θεωρίας της σοσιαλδημοκρατίας. Η εργατική τάξη της Ρωσίας δεν μπόρεσε να σφυρηλατήσει το κόμμα της διαφορετικά, παρά με έναν αποφασιστικό τριαντάχρονο αγώνα ενάντια σε όλες τις παραλλαγές του οπορτουνισμού. Η πείρα του παγκόσμιου πολέμου που έφερε την επαίσχυντη χρεοκοπία του ευρωπαϊκού οπορτουνισμού και στερέωσε τη συμμαχία των εθνικοφιλελευθέρων μας με το σοσιαλσοβινιστικό λικβινταρισμό, εδραιώνει ακόμη περισσότερο την πεποίθησή μας ότι το κόμμα μας πρέπει και στο μέλλον να ακολουθήσει τον ίδιο συνεπή επαναστατικό δρόμο.

* «Σοβρεμένι Μιρ» 1915, τεύχος 5, σελ. 148. Ο Τρότσκι δήλωσε τελευταία ότι θεωρεί καθήκον του να εξυψώσει το κύρος της ομάδας Τσχεΐτζε μέσα στη Διεθνή. Είναι αναμφισβήτητο ότι ο Τσχενκέλι από την πλευρά τη δική του θα εξυψώσει με την ίδια δραστηριότητα το κύρος του Τρότσκι μέσα στη Διεθνή...

1. Στις 11 του Μάρτη 1915 στη Λωζάννη ο Γάλλος σοσιαλιστής Π. Γκολέ έκανε διάλεξη με θέμα «Ο σοσιαλισμός που πεθαίνει και ο σοσιαλισμός που πρέπει να αναγεννηθεί». Τον ίδιο χρόνο ο Γκολέ εξέδωσε την μπροσούρα «Le socialisme qui meurt et le socialisme qui doit renaitre», Lausanne, 1915. Πιο λεπτομερειακά για την μπροσούρα αυτή βλ. το άρθρο του Β.Ι. Λένιν «Η φωνή ενός τίμιου Γάλλου σοσιαλιστή» (Απαντα, 5η έκδ., τόμ. 27ος).

2. «Μπρεντανισμός» - αστικορεφορμιστική θεωρία του γερμανού οικονομολόγου Λουϊό Μπρεντάνο, μια παραλλαγή της αστικής διαστρέβλωσης του μαρξισμού. Ο Μπρεντάνο προπαγάνδιζε την «κοινωνική ειρήνη» μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία, τη δυνατότητα ξεπεράσματος των κοινωνικών αντιθέσεων του καπιταλισμού χωρίς ταξική πάλη, υποστήριζε ότι με την οργάνωση τάχα ρεφορμιστικών συνδικάτων και εργατικής νομοθεσίας μπορεί να λυθεί το εργατικό ζήτημα, να συμβιβαστούν τα συμφέροντα των εργατών και των καπιταλιστών. Κάτω από μαρξιστική φρασεολογία ο Μπρεντάνο και οι οπαδοί του προσπαθούσαν να υποτάξουν το εργατικό κίνημα στα συμφέροντα της αστικής τάξης.