Για τον σ. Κρίσπιν θα πω λίγα λόγια μόνο. Λυπάμαι πολύ που δεν παρευρίσκεται. (Ντίτμαν: "Είναι άρρωστος!".) Κρίμα. Ο λόγος του είναι ένα από τα σπουδαιότερα ντοκουμέντα και ο λόγος αυτός εκφράζει με ακρίβεια την πολιτική γραμμή της δεξιάς πτέρυγας του Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Δεν θα μιλήσω για προσωπικά περιστατικά και μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά για τις ιδέες που διατυπώθηκαν καθαρά στο λόγο του Κρίσπιν. Οπως πιστεύω, θα καταφέρω να αποδείξω πως όλος ο λόγος του ήταν πέρα για πέρα ένας λόγος καουτσκικός και πως ο σ. Κρίσπιν συμμερίζεται τις αντιλήψεις του Κάουτσκι για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Σε μια αντίρρηση ο Κρίσπιν απάντησε: "Η δικτατορία δεν είναι καινούργιο πράγμα, γι' αυτή μίλησαν ήδη στο πρόγραμμα της Ερφούρτης". Στο πρόγραμμα της Ερφούρτης τίποτε δεν ειπώθηκε για τη δικτατορία του προλεταριάτου^. και η ιστορία απέδειξε πως αυτό το πράγμα δεν ήταν τυχαίο. Οταν το 1902-1903 επεξεργαζόμασταν το πρώτο πρόγραμμα του Κόμματος μας, είχαμε πάντοτε μπροστά μας το παράδειγμα του προγράμματος της Ερφούρτης, μάλιστα ο Πλεχάνοφ, ο ίδιος ο Πλεχάνοφ που τότε είπε σωστά: "'Η ο Μπέρνσταϊν θα θάψει τη σοσιαλδημοκρατία ή η σοσιαλδημοκρατία τον Μπέρνσταϊν" - ο Πλεχάνοφ υπογράμμιζε ιδιαίτερα αυτό ακριβώς το γεγονός, ότι δηλαδή αν στο πρόγραμμα της Ερφούρτης δεν γίνεται λόγος για τη δικτατορία του προλεταριάτου, αυτό θεωρητικά είναι λάθος και πρακτικά αποτελεί δειλή υποχώρηση μπροστά στους οπορτουνιστές. Και στο πρόγραμμά μας η δικτατορία του προλεταριάτου συμπεριλήφθηκε το 1903.

Αν τώρα ο σ. Κρίσπιν λέει πως η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι κάτι το καινούργιο, και συμπληρώνει: "Εμείς πάντοτε ήμασταν υπέρ της κατάληψης της πολιτικής εξουσίας", αυτό σημαίνει πως παρακάμπτει την ουσία της υπόθεσης. Παραδέχονται την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας, όχι όμως τη δικτατορία. Ολη η σοσιαλιστική φιλολογία, όχι μόνο η γερμανική, αλλά και η γαλλική και η αγγλική, αποδείχνει πως οι ηγέτες των οπορτουνιστικών κομμάτων, λ.χ. ο Μακντόναλντ στην Αγγλία, είναι οπαδοί της κατάληψης της πολιτικής εξουσίας. Ολοι αυτοί είναι ειλικρινείς σοσιαλιστές και όχι παίξε - γέλασε, όμως είναι ενάντια στη δικτατορία του προλεταριάτου! Εφόσον έχουμε καλό, επαναστατικό κόμμα, που αξίζει να λέγεται κομμουνιστικό, πρέπει να προπαγανδίζουμε τη δικτατορία του προλεταριάτου, σε αντίθεση με την παλιά άποψη της ΙΙ Διεθνούς. Αυτό το σκέπασε και το κουκούλωσε ο σ. Κρίσπιν, και αυτό είναι το βασικό λάθος που χαρακτηρίζει όλους τους οπαδούς του Κάουτσκι.

"Είμαστε ηγέτες, εκλεγμένοι από τις μάζες" - συνεχίζει ο σ. Κρίσπιν. Η άποψη αυτή είναι τυπολατρική και λαθεμένη, γιατί στο τελευταίο κομματικό συνέδριο των Γερμανών ανεξαρτήτων είδαμε πολύ καθαρά την πάλη ανάμεσα στις διάφορες κατευθύνσεις. Δεν χρειάζεται να ψάχνουμε να βρούμε μετρητή της ειλικρίνειας και να αστειευόμαστε πάνω στο θέμα αυτό, όπως κάνει ο σ. Σερράτι, για να διαπιστώσουμε το απλό γεγονός ότι η πάλη ανάμεσα στις κατευθύνσεις πρέπει να υπάρχει και υπάρχει: η μια κατεύθυνση είναι οι επαναστάτες εργάτες που ήλθαν τελευταία σε μας, οι αντίπαλοι της εργατικής αριστοκρατίας^. η άλλη κατεύθυνση είναι η εργατική αριστοκρατία με τους παλιούς ηγέτες επικεφαλής σε όλες τις πολιτισμένες χώρες. Με ποιον τάσσεται ο Κρίσπιν, με την κατεύθυνση των παλιών ηγετών και της εργατικής αριστοκρατίας ή με την κατεύθυνση της νέας επαναστατικής εργατικής μάζας που είναι ενάντια στην εργατική αριστοκρατία; Αυτό ακριβώς δεν ξεκαθάρισε ο σ. Κρίσπιν.

Με ποιο τόνο μιλάει ο σ. Κρίσπιν για τη διάσπαση; Είπε πως η διάσπαση είναι μια πικρή ανάγκη, για την οποία έχει κλάψει πολύ καιρό. Αυτό είναι εντελώς μέσα στο πνεύμα του Κάουτσκι. Από ποιον χωρίσατε; Από τον Σάιντεμαν; Ο Κρίσπιν είπε: "Εμείς κάναμε διάσπαση". Πρώτο, αυτό το κάνατε πολύ αργά! Εφόσον γίνεται λόγος γι' αυτό το πράγμα, πρέπει να το πείτε. Και δεύτερο, οι ανεξάρτητοι δεν πρέπει να θρηνούν γι' αυτό, αλλά να πουν: η διεθνής εργατική τάξη βρίσκεται ακόμη κάτω από το ζυγό της εργατικής αριστοκρατίας και των οπορτουνιστών. Ετσι έχουν τα πράγματα και στη Γαλλία και στην Αγγλία. Ο σ. Κρίσπιν σκέπτεται για τη διάσπαση όχι κομμουνιστικά, αλλά κυριολεκτικά με το πνεύμα του Κάουτσκι, που δεν έχει τάχα επιρροή. Στη συνέχεια ο Κρίσπιν μίλησε για μεγάλο μισθό εργασίας. Στη Γερμανία, λέει, oι συνθήκες είναι τέτιες που οι εργάτες σε σύγκριση με τους Ρώσους εργάτες και γενικά με τους εργάτες της Ανατολικής Ευρώπης ζουν αρκετά καλά. Την επανάσταση, σύμφωνα με τα λόγια του, μπορεί να την κάνουμε μόνο στην περίπτωση που αυτή "δεν" θα επιδεινώσει "πάρα πολύ" την κατάσταση των εργατών. Ρωτώ, επιτρέπεται να μιλούμε μέσα σ' ένα Κομμουνιστικό Κόμμα με τέτιο τόνο; Αυτό είναι αντεπαναστατικό. Σε μας, στη Ρωσία, το βιοτικό επίπεδο είναι χωρίς συζήτηση χαμηλότερο παρά στη Γερμανία, και όταν εγκαθιδρύσαμε τη δικτατορία oι εργάτες, εξαιτίας αυτού του γεγονότος, άρχισαν να πεινούν περισσότερο και το βιοτικό τους επίπεδο έπεσε ακόμη χαμηλότερα. Είναι αδύνατο να νικήσουν οι εργάτες χωρίς θυσίες, χωρίς προσωρινή επιδείνωση της κατάστασής τους. Πρέπει να λέμε στους εργάτες το αντίθετο απ' ό,τι είπε ο Κρίσπιν. Οταν θέλει κανείς να προετοιμάσει τους εργάτες για τη δικτατορία και τους μιλάει για "όχι πολύ" μεγάλη επιδείνωση της κατάστασης, ξεχνά το κύριο. Και συγκεκριμένα: πως η εργατική αριστοκρατία εμφανίστηκε χάρη στο γεγονός ότι για να εξασφαλίσει στον εαυτό της έναν καλύτερο μισθό εργασίας βοηθούσε την αστική τάξη "της" να κατακτήσει με ιμπεριαλιστικό τρόπο και να στραγγαλίσει ολόκληρο τον κόσμο. Και τώρα, αν οι Γερμανοί εργάτες θέλουν να κάνουν την επανάσταση, πρέπει να υποστούν θυσίες και να μη φοβούνται να τις υποστούν.

Από παγκόσμια ιστορική γενικά άποψη είναι σωστό πως στις καθυστερημένες χώρες οι Κινέζοι κούληδες, λόγου χάρη, δεν είναι σε θέση να κάνουν προλεταριακή επανάσταση, το να λέμε όμως στους εργάτες των λίγων, των πιο πλούσιων χωρών, όπου οι εργάτες αυτοί ζουν ανετότερα χάρη στην ιμπεριαλιστική ληστεία, πως πρέπει να φοβούνται την "πολύ μεγάλη" φτώχεια, είναι αντεπαναστατικό. Πρέπει να λέμε το αντίθετο. Η εργατική αριστοκρατία που φοβάται τις θυσίες, που φοβάται την "πολύ μεγάλη" φτώχεια στην περίοδο της επαναστατικής πάλης, δεν μπορεί να ανήκει στο κόμμα. Αλλιώς είναι αδύνατη η δικτατορία, ιδιαίτερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Τι λέει ο Κρίσπιν για την τρομοκρατία και τη βία; Είπε πως αυτά είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Ισως μια τέτια διάκριση μπορεί να γίνει σε ένα εγχειρίδιο της κοινωνιολογίας, δεν μπορεί όμως να γίνει και στην πολιτική πράξη, ιδιαίτερα στις γερμανικές συνθήκες. Ενάντια στους ανθρώπους που ενεργούν όπως ενήργησαν οι Γερμανοί αξιωματικοί, οι οποίοι δολοφόνησαν τον Λήμπκνεχτ και την Ρόζα Λούξεμπουργκ, ενάντια σε ανθρώπους σαν τον Στίνες και τον Κρουπ, που εξαγοράζουν τον Τύπο - ενάντια στους ανθρώπους αυτούς είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε τη βία και την τρομοκρατία. Φυσικά, δεν είναι ανάγκη να διακηρύσσουμε από τα πριν πως θα καταφύγουμε οπωσδήποτε στην τρομοκρατία - αν όμως οι Γερμανοί αξιωματικοί και οι οπαδοί του Καππ μείνουν τέτιοι που είναι και τώρα, αν οι Κρουπ και Στίνες μείνουν τέτιοι που είναι και τώρα, τότε η χρησιμοποίηση της τρομοκρατίας θα είναι αναπόφευκτη. Οχι μόνο ο Κάουτσκι, αλλά και ο Λέντεμπουρ με τον Κρίσπιν μιλούν για τη βία και την τρομοκρατία με εντελώς αντεπαναστατικό πνεύμα. Είναι καθαρό πως το κόμμα που έχει τέτιες ιδέες, δεν μπορεί να πάρει μέρος στη δικτατορία.

Στη συνέχεια έρχεται το αγροτικό πρόβλημα. Εδώ ο Κρίσπιν άναψε ιδιαίτερα και σκέφτηκε να μας κατηγορήσει για μικροαστισμό^. το να κάνεις κάτι υπέρ της μικρής αγροτιάς σε βάρος των μεγάλων γαιοκτημόνων είναι, λέει, μικροαστικό. Τους μεγαλοκτηματίες πρέπει να τους απαλλοτριώνουμε και τη γη να τη μεταβιβάζουμε στις συντροφιές. Αυτή η αντίληψη είναι σχολαστική. Ακόμη και στις πολύ αναπτυγμένες χώρες, μαζί και στη Γερμανία, υπάρχουν αρκετά λατιφούντια, γαιοκτήματα που δεν καλλιεργούνται με μεγαλοκαπιταλιστικό, αλλά με μισοφεουδαρχικό τρόπο^. από αυτά μπορεί να κόψουμε κάτι προς όφελος των μικροαγροτών, χωρίς να παραβλάψουμε την οικονομία. Μπορούμε να διατηρήσουμε τη μεγάλη παραγωγή και συνάμα να δόσουμε στους μικροαγρότες κάτι το αρκετά ουσιαστικό γι' αυτούς. Δυστυχώς, γι' αυτό δεν σκέπτονται, ενώ στην πράξη χρειάζεται να γίνει αυτό^. αλλιώς γίνεται λάθος. Αυτό το αποδείχνει λ.χ. το βιβλίο του Βάργκα (πρώην Λαϊκού επιτρόπου Εθνικής Οικονομίας της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Ουγγαρίας) που γράφει πως η εγκαθίδρυση της προλεταριακής δικτατορίας τίποτε σχεδόν δεν άλλαξε στο ουγγρικό χωριό, πως οι μεροκαματιάρηδες δεν είδαν καμιά διαφορά και η μικρή αγροτιά δεν πήρε τίποτε. Στην Ουγγαρία υπάρχουν μεγάλα λατιφούντια, σε μεγάλες εκτάσεις γης στην Ουγγαρία χρησιμοποιούνται μέθοδοι μισοφεουδαρχικής οικονομίας. Πάντοτε θα βρεθούν και πρέπει να βρεθούν τέτια κομμάτια μεγάλων γαιοκτημάτων, από τα οποία κάτι μπορεί να δοθεί στους μικροαγρότες και ενδεχόμενα όχι για ιδιοκτησία, αλλά για νοίκιασμα, ώστε ο μικροϊδιοκτήτης αγρότης να πάρει κάτι από τα δημευμένα αγροκτήματα. Αλλιώς ο μικροαγρότης δεν θα δει τη διαφορά ανάμεσα σ' εκείνο που υπήρχε παλιότερα και στη σοβιετική δικτατορία. Αν η προλεταριακή κρατική εξουσία δεν ακολουθήσει μια τέτια πολιτική, δεν θα μπορέσει να σταθεί.

Αν και ο Κρίσπιν είπε: "Δεν μπορείτε να αμφισβητήσετε ότι είμαστε πεπεισμένοι επαναστάτες". Ωστόσο θα απαντήσω: εγώ το αμφισβητώ κατηγορηματικά. Το αμφισβητώ όχι με την έννοια πως δεν θα θέλατε να ενεργήσετε επαναστατικά, αλλά με την έννοια πως δεν μπορείτε να σκέπτεστε επαναστατικά. Βάζω στοίχημα πως, αν εκλέξετε μια οποιαδήποτε επιτροπή από μορφωμένους ανθρώπους και της δόσετε δέκα βιβλία του Κάουτσκι και το λόγο του Κρίσπιν, η επιτροπή αυτή θα πει: ο λόγος αυτός είναι ως το μεδούλι καουτσκικός, από την αρχή ως το τέλος είναι ποτισμένος με τις ιδέες του Κάουτσκι. Ολοι οι τρόποι της επιχειρηματολογίας του Κρίσπιν είναι ως το μεδούλι καουτσκικοί, και όμως βγαίνει ο Κρίσπιν και λέει: "ο Κάουτσκι δεν έχει πια καμιά επιρροή στο Κόμμα μας". Μπορεί να μην έχει καμιά επιρροή στους επαναστάτες εργάτες που προσχώρησαν αργότερα. Πρέπει όμως να θεωρήσουμε απολύτως αποδειγμένο το γεγονός ότι ο Κάουτσκι άσκησε και μέχρι σήμερα ασκεί τεράστια επιρροή στον Κρίσπιν, σε όλη την πορεία των σκέψεών του, σε όλες τις ιδέες του σ. Κρίσπιν. Αυτό το αποδείχνει ο λόγος του σ. Κρίσπιν. Γι' αυτό χωρίς να ανακαλύψουμε το ειλικρινόμετρο, δηλ. το όργανο που μέτρα την ειλικρίνεια, μπορούμε να πούμε: η κατεύθυνση του Κρίσπιν δεν συμβιβάζεται με την Κομμουνιστική Διεθνή. Λέγοντας αυτό, καθορίζουμε την κατεύθυνση όλης της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

Νομίζω πως δεν είναι σωστό που οι σύντροφοι Βάινκοπ και Μύντσενμπεργκ εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους, γιατί προσκαλέσαμε το Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Κόμμα και συζητούμε με τους αντιπροσώπους του. Οταν ο Κάουτσκι καταφέρεται εναντίον μας και γράφει βιβλία, εμείς τον πολεμάμε σαν ταξικό εχθρό. Οταν όμως παρουσιάζεται εδώ για διαπραγματεύσεις το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, που ανδρώθηκε χάρη στην εισροή επαναστατών εργατών, τότε πρέπει να συζητούμε με τους αντιπροσώπους του, γιατί αντιπροσωπεύουν ένα μέρος των επαναστατών εργατών. Με τους Γερμανούς ανεξάρτητους, τους Γάλλους και τους Αγγλους δεν μπορεί να καταλήξουμε αμέσως σε μια συμφωνία για τη Διεθνή. Ο σ. Βάινκοπ σε κάθε λόγο του δείχνει πως συμμερίζεται όλες σχεδόν τις πλάνες του σ. Πάννεκουκ. Ο Βάινκοπ δήλωσε πως δεν συμμερίζεται τις απόψεις του Πάννεκουκ, όμως με τους λόγους του δείχνει το αντίθετο. Αυτό είναι το βασικό λάθος της "αριστερής" αυτής ομάδας, αυτό όμως γενικά είναι λάθος του προλεταριακού κινήματος που αναπτύσσεται. Οι λόγοι των συντρόφων Κρίσπιν και Ντίτμαν είναι ποτισμένοι ως το μεδούλι από ένα πνεύμα αστικό και με αυτό δεν μπορείς να προετοιμάσεις τη δικτατορία του προλεταριάτου. Αν οι σύντροφοι Βάινκοπ και Μύντσενμπεργκ τραβούν πιο πέρα στο ζήτημα του Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, εμείς δεν μπορούμε να είμαστε συνυπεύθυνοι.

Φυσικά, δεν έχουμε όργανο που μετρά την ειλικρίνεια, όπως εκφράστηκε ο Σερράτι, για να δοκιμάζουμε την καλή πίστη των ανθρώπων και συμφωνούμε απόλυτα πως το ζήτημα δεν είναι να κρίνουμε τους ανθρώπους, αλλά να εκτιμήσουμε την κατάσταση. Λυπάμαι που ο Σερράτι, αν και μίλησε, δεν είπε τίποτε το καινούργιο. Ο λόγος του ήταν από εκείνους που ακούγαμε και στη II Διεθνή.

Ο Σερράτι δεν είχε δίκιο όταν έλεγε: "Η κατάσταση στη Γαλλία δεν είναι επαναστατική, στη Γερμανία είναι επαναστατική, στην Ιταλία επαναστατική".

Αλλά και στην περίπτωση ακόμη που η κατάσταση θα ήταν αντεπαναστατική, η II Διεθνής κάνει λάθος και φέρνει μεγάλη ευθύνη που δεν θέλει να οργανώσει επαναστατική προπαγάνδα και ζύμωση, γιατί και σε μη επαναστατική ακόμη κατάσταση μπορεί και πρέπει να διεξάγουμε επαναστατική προπαγάνδα: αυτό το απόδειξε όλη η ιστορία του Κόμματος των μπολσεβίκων. Και αυτή ακριβώς είναι η διαφορά ανάμεσα στους σοσιαλιστές και στους κομμουνιστές, ότι δηλαδή οι σοσιαλιστές αρνούνται να δράσουν, όπως δρούμε εμείς σε οποιαδήποτε κατάσταση, και συγκεκριμένα αρνούνται να κάνουν επαναστατική δουλιά.

Ο Σερράτι επαναλαμβάνει μόνο αυτά που είπε ο Κρίσπιν. Δεν θέλουμε να πούμε πως την τάδε ή την τάδε ημερομηνία πρέπει οπωσδήποτε να διαγραφεί ο Τουράτι. Το ζήτημα αυτό το έθιξε ήδη η Εκτελεστική Επιτροπή και ο Σερράτι μας είπε: "Κανέναν αποκλεισμό, αλλά ξεκαθάρισμα του Κόμματος". Πρέπει απλώς να πούμε στους Ιταλούς συντρόφους πως στην κατεύθυνση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ανταποκρίνεται η κατεύθυνση των μελών του "L' Ordine Nuovo" και όχι της σημερινής πλειοψηφίας των καθοδηγητών του Σοσιαλιστικού Κόμματος και της κοινοβουλευτικής τους ομάδας. Ισχυρίζονται πως θέλουν τάχα να υπερασπίσουν το προλεταριάτο από την αντίδραση. Ο Τσερνόφ, οι μενσεβίκοι και πολλοί άλλοι στη Ρωσία επίσης "υπερασπίζουν" το προλεταριάτο από την αντίδραση, ωστόσο αυτό δεν είναι επιχείρημα για να τους πάρουμε στις γραμμές μας.

Γι' αυτό πρέπει να πούμε στους Ιταλούς συντρόφους και σε όλα τα κόμματα που έχουν δεξιά πτέρυγα: η ρεφορμιστική αυτή τάση δεν έχει καμιά σχέση με τον κομμουνισμό.

Σας παρακαλούμε, σύντροφοι Ιταλοί, να καλέσετε συνέδριο και να προτείνετε σ' αυτό τις θέσεις και τις αποφάσεις μας. Και είμαι βέβαιος πως οι Ιταλοί εργάτες θα θελήσουν να μείνουν στην Κομμουνιστική Διεθνή».