Σύντροφοι! Πέρασαν πάνω από τρία χρόνια από το XVIo Συνέδριο. Μια περίοδος, όχι πολύ μεγάλη. Είναι όμως, περισσότερο από κάθε άλλη, μια περίοδος πλούσια σε περιεχόμενο. Νομίζω πως καμιά από τις περιόδους της τελευταίας δεκαετίας δεν ήταν τόσο πλούσια σε γεγονότα, όσο αυτή η περίοδος.

Στον οικονομικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια της συνεχιζόμενης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η κρίση αγκάλιασε όχι μονάχα τη βιομηχανία, αλλά και την αγροτική οικονομία στο σύνολό της. Η κρίση λυσσομανούσε όχι μονάχα στη σφαίρα της παραγωγής και του εμπορίου. Μεταφέρθηκε επίσης και στη σφαίρα της πίστης και της νομισματικής κυκλοφορίας, ανατρέποντας τις πιστωτικές και συναλλαγματικές σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στις χώρες. Αν παλιότερα συζητούσαν ακόμα κάπου - κάπου για το αν υπάρχει ή όχι παγκόσμια οικονομική κρίση, σήμερα δε συζητούν πια γι' αυτό, γιατί η ύπαρξη της κρίσης και των καταστροφικών της συνεπειών είναι ολοφάνερη. Σήμερα συζητούν πια για κάτι άλλο: Μπορούν άραγε να βγουν από την κρίση ή δεν υπάρχει διέξοδος και αν υπάρχει διέξοδος πώς να την πραγματοποιήσουν.

Στον πολιτικό τομέα, τα χρόνια αυτά ήταν χρόνια παραπέρα όξυνσης των σχέσεων, τόσο ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες, όσο και στο εσωτερικό αυτών των χωρών. Ο πόλεμος της Ιαπωνίας με την Κίνα και η κατάληψη της Μαντζουρίας, που όξυναν τις σχέσεις στην Απω Ανατολή. Η νίκη του φασισμού στη Γερμανία και ο θρίαμβος της ιδέας της ανταπόδοσης, που όξυναν τις σχέσεις στην Ευρώπη. Η αποχώρηση της Ιαπωνίας και της Γερμανίας από την Κοινωνία των Εθνών, που έδωσε καινούρια ώθηση στην ένταση των εξοπλισμών και στις προετοιμασίες για ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η ήττα του φασισμού στην Ισπανία, που δείχνει για μια ακόμα φορά ότι ωριμάζει μια επαναστατική κρίση και ότι ο φασισμός δεν είναι καθόλου μακρόβιος. Αυτά είναι τα σπουδαιότερα γεγονότα της περιόδου που εξετάζει η έκθεση. Δεν είναι παράξενο ότι ο αστικός πασιφισμός μυρίζει λιβάνι και ότι τις τάσεις για αφοπλισμό τις αντικατασταίνουν ανοιχτά και άμεσα οι τάσεις για εξοπλισμό και για επανεξοπλισμό.

Ανάμεσα σ' αυτά τα μανιασμένα κύματα των οικονομικών κλονισμών και των στρατιωτικοπολιτικών καταστροφών, η ΕΣΣΔ στέκεται χωριστά, σαν βράχος, συνεχίζοντας το έργο της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης και τον αγώνα για τη διατήρηση της ειρήνης. Αν εκεί, στις κεφαλαιοκρατικές χώρες, εξακολουθεί να μαίνεται η οικονομική κρίση, στην ΕΣΣΔ συνεχίζεται η άνοδος, τόσο στον τομέα της βιομηχανίας, όσο και στον τομέα της αγροτικής οικονομίας. Αν εκεί, στις κεφαλαιοκρατικές χώρες, γίνονται πυρετώδεις προετοιμασίες για το νέο πόλεμο, με σκοπό το νέο ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής, η ΕΣΣΔ συνεχίζει το συστηματικό επίμονο αγώνα ενάντια στην απειλή του πολέμου και για την ειρήνη. Και δεν μπορούμε να πούμε ότι οι προσπάθειες της ΕΣΣΔ σ' αυτό τον τομέα δε σημείωσαν καμιά επιτυχία.

Αυτή είναι η γενική εικόνα της διεθνούς κατάστασης στη σημερινή στιγμή.

Ας περάσουμε στην εξέταση των βασικών στοιχείων που δείχνουν την οικονομική και την πολιτική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών.

Η σημερινή οικονομική κρίση στις καπιταλιστικές χώρες διαφέρει απ' όλες τις ανάλογες κρίσεις, ανάμεσα στα άλλα, και με το ότι είναι πιο μακρόχρονη και παρατεταμένη. Αν παλιότερα οι κρίσεις τελείωναν μέσα σ' ένα - δυο χρόνια, η σημερινή κρίση συνεχίζεται στον πέμπτο κιόλας χρόνο καταστρέφοντας χρόνο με το χρόνο την οικονομία των καπιταλιστικών χωρών και κατατρώγοντας το λίπος που είχαν συσσωρεύσει τα προηγούμενα χρόνια. Δεν υπάρχει τίποτα το καταπληκτικό στο γεγονός ότι η κρίση αυτή είναι πιο βαριά από όλες τις κρίσεις.

Πώς να εξηγήσουμε αυτόν τον χωρίς προηγούμενο παρατεταμένο χαρακτήρα της σημερινής βιομηχανικής κρίσης.

Εξηγείται, πριν απ' όλα, με το ότι η βιομηχανική κρίση αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις καπιταλιστικές χώρες και δυσχέρανε τους ελιγμούς μερικών χωρών σε βάρος άλλων.

Εξηγείται, δεύτερο, με το ότι η κρίση της βιομηχανίας μπλέχτηκε με την αγροτική κρίση, που αγκάλιασε όλες χωρίς εξαίρεση τις αγροτικές και μισοαγροτικές χώρες, πράγμα που δεν μπορούσε να μην κάνει την κρίση της βιομηχανίας πιο πολύπλοκη και πιο βαθιά.

Εξηγείται, τρίτο, με το ότι η αγροτική κρίση δυνάμωσε σ' αυτό το διάστημα και αγκάλιασε όλους τους κλάδους της αγροτικής οικονομίας μαζί και την κτηνοτροφία, και την οδηγεί στην κατάπτωση, στο πέρασμα από τις μηχανές στη χειρωνακτική δουλειά, ως την αντικατάσταση του τρακτέρ με το άλογο, ως την απότομη ελάττωση και κάποτε ως την πλέρια άρνηση της χρησιμοποίησης χημικών λιπασμάτων, πράγμα που παρέτεινε ακόμα περισσότερο τη βιομηχανική κρίση.

Εξηγείται, τέταρτο, με το ότι τα μονοπωλιακά καρτέλ που κυριαρχούν στη βιομηχανία προσπαθούν να διατηρήσουν ψηλές τιμές στα εμπορεύματα, γεγονός που κάνει την κρίση ιδιαίτερα οδυνηρή και που εμποδίζει την απορρόφηση των αποθεμάτων σε εμπορεύματα.

Εξηγείται, τέλος - και αυτό είναι το κύριο - με το ότι η βιομηχανική κρίση ξέσπασε μέσα στις συνθήκες της γενικής κρίσης του καπιταλισμού, όταν ο καπιταλισμός δεν έχει πια και δεν μπορεί να έχει ούτε στα βασικά κράτη, ούτε στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες τις δυνάμεις και τη στερεότητα που είχε πριν από τον πόλεμο και την Οχτωβριανή Επανάσταση, όταν η βιομηχανία των καπιταλιστικών χωρών κληρονόμησε από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο τη χρόνια υποαπασχόληση των επιχειρήσεων και τα εκατομμύρια της στρατιάς των ανέργων, από τα οποία δεν έχει πια τη δύναμη να απαλλαγεί. Αυτά είναι τα περιστατικά που καθόρισαν το βαθύ και παρατεταμένο χαρακτήρα της σημερινής βιομηχανικής κρίσης.

Με τα περιστατικά αυτά εξηγείται και το γεγονός ότι η κρίση δεν περιορίστηκε στη σφαίρα της παραγωγής και του εμπορίου, μα αγκάλιασε και το πιστωτικό σύστημα, το νομισματικό σύστημα, τη σφαίρα των χρεωστικών οφειλών κλπ., και τσάκισε τις πατροπαράδοτες καθιερωμένες σχέσεις, τόσο ανάμεσα στις ξεχωριστές χώρες, όσο και ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες μέσα στις ξεχωριστές χώρες.

Μεγάλο ρόλο έπαιξε εδώ η πτώση των τιμών των εμπορευμάτων. Παρ' όλη την αντίσταση των μονοπωλιακών καρτέλ, η πτώση των τιμών μεγάλωνε με ακατάσχετη δύναμη. Επεφταν όμως, πριν απ' όλα και περισσότερο απ' όλα, οι τιμές των εμπορευμάτων που είχαν οι ανοργάνωτοι κάτοχοι εμπορευμάτων, οι αγρότες, οι βιοτέχνες, οι μικροί καπιταλιστές και μόνο βαθμιαία και σε μικρότερη κλίμακα έπεφταν οι τιμές των εμπορευμάτων που είχαν οι οργανωμένοι κάτοχοι εμπορευμάτων, δηλαδή οι ενωμένοι σε καρτέλ καπιταλιστές. Η πτώση των τιμών έκανε αφόρητη την κατάσταση των οφειλετών (βιομηχάνων, βιοτεχνών, αγροτών κλπ.). Κι αντίθετα, έκανε σε πρωτάκουστο βαθμό προνομιούχα τη θέση των πιστωτών. Η κατάσταση αυτή έπρεπε να οδηγήσει, και πραγματικά οδήγησε, στην κολοσσιαία χρεοκοπία εταιρειών και ξεχωριστών επιχειρηματιών. Μέσα στα τρία τελευταία χρόνια χάθηκαν μ' αυτό τον τρόπο δεκάδες χιλιάδες μετοχικές εταιρείες στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, στη Γερμανία, στην Αγγλία, στη Γαλλία. Τη χρεοκοπία των μετοχικών εταιρειών την ακολούθησε η υποτίμηση του νομίσματος, που ανακούφισε λίγο τη θέση των οφειλετών. Και την υποτίμηση του νομίσματος την ακολούθησε το νομιμοποιημένο από το κράτος χρεοστάσιο, τόσο για τα εξωτερικά, όσο και για τα εσωτερικά χρέη. Σ' όλους είναι γνωστή η χρεοκοπία τέτοιων τραπεζών, όπως είναι η Τράπεζα της Νταρμστάτ, η Τράπεζα της Δρέσδης στη Γερμανία, η «Κρεντίτ - Ανστάλτ» στην Αυστρία και η χρεοκοπία τέτοιων κοντσέρν, όπως είναι το κοντσέρν του Κρόιγκερ στη Σουηδία, το κοντσέρν του Ινσουλ στις ΕΠΑ κλπ.

Είναι ευνόητο ότι αυτά τα φαινόμενα που κλόνισαν τις βάσεις του πιστωτικού συστήματος έπρεπε να τα ακολουθήσουν - και πραγματικά τα ακολούθησαν - το σταμάτημα των πληρωμών για τις πιστώσεις και τα εξωτερικά δάνεια, το σταμάτημα των πληρωμών για τα διασυμμαχικά χρέη, το σταμάτημα της εξαγωγής κεφαλαίου, μια νέα ελάττωση του εξωτερικού εμπορίου, μια νέα ελάττωση της εξαγωγής εμπορευμάτων, η ένταση της πάλης για τις εξωτερικές αγορές, ο εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στις χώρες και το ντάμπιγκ. Ναι, σύντροφοι, το ντάμπιγκ. Δε μιλώ για το φανταστικό σοβιετικό ντάμπιγκ, για το όποιο έως τελευταία ακόμα φώναζαν, ώσπου βράχνιασαν, μερικοί ευγενέστατοι βουλευτές ευγενέστατων κοινοβουλίων της Ευρώπης και της Αμερικής. Μιλώ για το πραγματικό ντάμπιγκ, που εφαρμόζουν τώρα σχεδόν όλα τα «πολιτισμένα» κράτη και για το οποίο κρατούν εύλογη σιωπή αυτοί οι γενναίοι και ευγενέστατοι βουλευτές. Είναι ευνόητο, επίσης, ότι τα καταστροφικά αυτά φαινόμενα, που συνοδεύουν τη βιομηχανική κρίση και που διαδραματίστηκαν έξω από τη σφαίρα της παραγωγής, δεν μπορούσαν να μην επιδράσουν με τη σειρά τους στην πορεία της βιομηχανικής κρίσης, να μην την επιδεινώσουν και να μην την κάνουν πιο πολύπλοκη.

Αυτή είναι η γενική εικόνα της πορείας της βιομηχανικής κρίσης...

Ενώ η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών έπεφτε διαρκώς, αρχίζοντας από το 1930 και κυρίως από το 1931, για να φτάσει το 1932 στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης, το 1933 άρχισε κάπως ν' αναλαβαίνει και ν' ανεβαίνει. Αν πάρουμε τα μηνιάτικα στοιχεία του 1932 και του 1933, θα δούμε ότι επιβεβαιώνουν ακόμα περισσότερο αυτό το συμπέρασμα, γιατί δείχνουν ότι η βιομηχανία αυτών των χωρών, παρ' όλα τα σκαμπανεβάσματα της παραγωγής της στη διάρκεια του 1933, δεν εκδήλωσε την τάση να φέρει αυτά τα σκαμπανεβάσματα ως το επίπεδο της μεγαλύτερης πτώσης, που σημειώθηκε το καλοκαίρι του 1932.

Τι σημαίνει αυτό;

Αυτό σημαίνει ότι η βιομηχανία των βασικών καπιταλιστικών χωρών άφησε πίσω της πια, όπως φαίνεται, το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης και δεν επανήλθε σ' αυτό στη διάρκεια του 1933.

Μερικοί πάνε ν' αποδώσουν αυτό το φαινόμενο στην επίδραση αποκλειστικά τεχνιτών παραγόντων, όπως είναι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού. Δεν μπορεί να υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάσταση πολεμικού πληθωρισμού παίζει εδώ όχι μικρό ρόλο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σωστό για την Ιαπωνία, όπου αυτός ο τεχνητός παράγοντας αποτελεί την κύρια και την αποφασιστική δύναμη για μια κάποια αναζωογόνηση ορισμένων, κυρίως πολεμικών, κλάδων της βιομηχανίας. Θα 'ταν όμως χοντροκομμένο λάθος να τα εξηγούμε όλα με την κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού. Μια τέτοια εξήγηση δεν είναι σωστή, έστω και γιατί οι μερικές ανακατατάξεις στη βιομηχανία, που χαρακτήρισα, παρατηρούνται όχι σε ξεχωριστές και τυχαίες περιοχές, μα σ' όλες ή σχεδόν σ' όλες τις βιομηχανικές χώρες, στις οποίες περιλαβαίνονται και οι χώρες που έχουν σταθερό νόμισμα. Είναι φανερό ότι πλάι στην κατάσταση του πολεμικού πληθωρισμού παίζει το ρόλο της εδώ και η δράση των εσωτερικών οικονομικών δυνάμεων του καπιταλισμού.

Ο καπιταλισμός κατόρθωσε ν' ανακουφίσει κάπως την κατάσταση της βιομηχανίας σε βάρος των εργατών, μεγαλώνοντας την εκμετάλλευσή τους με το δυνάμωμα της εντατικότητας της δουλειάς τους, σε βάρος των φάρμερ, με την πολιτική των πιο χαμηλών τιμών στα προϊόντα της δουλειάς τους, στα είδη διατροφής και εν μέρει στις πρώτες ύλες, και σε βάρος των αγροτών των αποικιών και των οικονομικά αδύνατων χωρών, με ακόμα μεγαλύτερη ελάττωση των τιμών των προϊόντων της δουλειάς τους, κυρίως των πρώτων υλών κι έπειτα των ειδών διατροφής.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι έχουμε να κάνουμε με πέρασμα από την κρίση σε μια συνηθισμένη ύφεση που οδηγεί σε καινούρια άνοδο και άνθηση της βιομηχανίας; Οχι, δε σημαίνει αυτό. Εν πάση περιπτώσει, σήμερα δεν υπάρχουν τέτοια άμεσα ή έμμεσα στοιχεία που να δείχνουν ότι επίκειται μια άνοδος της βιομηχανίας στις καπιταλιστικές χώρες. Κάτι περισσότερο. Ολα μας δείχνουν ότι τέτοια στοιχεία δεν μπορεί να υπάρχουν, τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον. Δεν μπορούν να υπάρχουν, γιατί εξακολουθούν να δρουν όλες εκείνες οι δυσμενείς προϋποθέσεις, που δεν αφήνουν τη βιομηχανία των καπιταλιστικών χωρών ν' ανορθωθεί κάπως σοβαρά. Πρόκειται για τη συνεχιζόμενη γενική κρίση του καπιταλισμού, που μέσα στις συνθήκες της ξετυλίγεται η οικονομική κρίση, για τη χρόνια υποαπασχόληση των επιχειρήσεων, για τη χρόνια μαζική ανεργία, για το μπλέξιμο της βιομηχανικής κρίσης με την αγροτική κρίση, για την έλλειψη κάθε τάσης για μια κάπως σοβαρή ανανέωση του δασικού κεφαλαίου, που προμηνύει συνήθως την απαρχή της ανόδου κλπ., κλπ.

Είναι ολοφάνερο ότι έχουμε να κάνουμε με το πέρασμα από το σημείο της μεγαλύτερης πτώσης της βιομηχανίας, από το σημείο του μεγαλύτερου βάθους της βιομηχανικής κρίσης σε μια ύφεση, σε μια ύφεση όμως όχι συνηθισμένη αλλά ιδιότυπη, που δεν οδηγεί σε καινούρια άνοδο και άνθηση της βιομηχανίας, μα και που δεν την επαναφέρει στο σημείο της μεγαλύτερης πτώσης.

Το αποτέλεσμα της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης ήταν η πρωτοφανέρωτη έως τώρα όξυνση της πολιτικής κατάστασης (στις καπιταλιστικές χώρες), τόσο στο εσωτερικό αυτών των χωρών, όσο και ανάμεσά τους.

Η ένταση της πάλης για εξωτερικές αγορές, η εξάλειψη και των τελευταίων υπολειμμάτων του ελεύθερου εμπορίου, οι απαγορευτικοί τελωνειακοί δασμοί, ο εμπορικός πόλεμος, ο πόλεμος του συναλλάγματος, το ντάμπιγκ και πολλά άλλα ανάλογα μέτρα, που δείχνουν τον υπερεθνικισμό στην οικονομική πολιτική, όξυναν ως το ακρότατο σημείο τις σχέσεις των χωρών, δημιούργησαν το έδαφος για πολεμικές συγκρούσεις κι έβαλαν στην ημερήσια διάταξη τον πόλεμο, σαν μέσο για το ξαναμοίρασμα του κόσμου και των σφαιρών επιρροής προς όφελος των πιο ισχυρών κρατών.

Ο πόλεμος της Ιαπωνίας με την Κίνα, η κατάληψη της Μαντζουρίας, η αποχώρηση της Ιαπωνίας απ' την Κοινωνία των Εθνών και η προέλαση στη Βόρεια Κίνα, όξυναν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Η ένταση του αγώνα για τον Ειρηνικό Ωκεανό και η αύξηση των ναυτικών εξοπλισμών στην Ιαπωνία, στις ΕΠΑ, στην Αγγλία, στη Γαλλία είναι αποτέλεσμα αυτής της όξυνσης.

Η αποχώρηση της Γερμανίας απ' την Κοινωνία των Εθνών και το φάσμα της ανταπόδοσης έδωσαν νέα ώθηση στην όξυνση της κατάστασης και στην αύξηση των εξοπλισμών στην Ευρώπη.

Δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ο αστικός πασιφισμός περνά σήμερα μια θλιβερή ζωή, ενώ οι φλυαρίες για αφοπλισμό αντικατασταίνονται με τις «πραχτικές» συζητήσεις για εξοπλισμό και επανεξοπλισμό.

Και πάλι, όπως το 1914, προωθούνται στο προσκήνιο τα κόμματα του πολεμόχαρου ιμπεριαλισμού, τα κόμματα του πολέμου και της ανταπόδοσης.

Τα πράγματα τραβούν ολοφάνερα για νέο πόλεμο.

Η εσωτερική κατάσταση των καπιταλιστικών χωρών οξύνεται ακόμα περισσότερο από τη δράση των ίδιων αυτών παραγόντων. Τα τέσσερα χρόνια της βιομηχανικής κρίσης εξάντλησαν κι έφεραν σε απόγνωση την εργατική τάξη. Τα τέσσερα χρόνια της αγροτικής κρίσης κατάστρεψαν ολότελα τα άπορα στρώματα της αγροτιάς, όχι μόνο στις βασικές καπιταλιστικές χώρες, μα και ιδιαίτερα στις εξαρτημένες και αποικιακές χώρες. Είναι γεγονός ότι παρ' όλα τα λογής λογής τεχνάσματα της στατιστικής, που έχουν σκοπό να παρουσιάσουν ελαττωμένο τον αριθμό των ανέργων, ο αριθμός των ανέργων, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των αστικών ιδρυμάτων, φτάνει στην Αγγλία τα 3 εκατομμύρια, στη Γερμανία τα 5 εκατομμύρια, στις ΕΠΑ τα 10 εκατομμύρια, χωρίς να λογαριάζουμε τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Προσθέστε σ' αυτούς και τους μισοάνεργους, που ο αριθμός τους ξεπερνά τα δέκα εκατομμύρια, προσθέστε τα εκατομμύρια των μαζών των καταστραμμένων αγροτών και θα έχετε μια κατά προσέγγιση εικόνα της ανέχειας και της απόγνωσης των εργαζόμενων μαζών. Οι λαϊκές μάζες δεν έφτασαν ακόμα στο σημείο να περάσουν στην έφοδο ενάντια στον καπιταλισμό, δεν μπορεί όμως ν' αμφιβάλλει κανείς ότι η ιδέα της εφόδου ωριμάζει στη συνείδηση των μαζών. Αυτό το δείχνουν εύγλωττα έστω και τέτοια γεγονότα, όπως η ισπανική επανάσταση, που ανέτρεψε το καθεστώς του φασισμού και το μεγάλωμα των σοβιετικών περιοχών στην Κίνα, που δεν είναι σε θέση να το σταματήσει η ενωμένη αντεπανάσταση της κινέζικης και της ξένης αστικής τάξης.

Ετσι, εξηγείται στην ουσία και το γεγονός ότι οι κυρίαρχες τάξεις των καπιταλιστικών χωρών εξαφανίζουν ή εκμηδενίζουν με ζήλο και τα τελευταία υπολείμματα του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την εργατική τάξη στον αγώνα της ενάντια στους καταπιεστές, ότι ρίχνουν στην παρανομία τα κομμουνιστικά κόμματα και ότι περνούν σε ανοιχτά τρομοκρατικές μεθόδους για τη διατήρηση της δικτατορίας τους.

Ο σοβινισμός και η προετοιμασία του πολέμου σα βασικά στοιχεία της εξωτερικής πολιτικής, η χαλιναγώγηση της εργατικής τάξης και η τρομοκρατία στον τομέα της εσωτερικής πολιτικής, σαν απαραίτητο μέσο για τη στερέωση των μετόπισθεν των μελλοντικών πολεμικών μετώπων, να τι απασχολεί ιδιαίτερα σήμερα τους σημερινούς ιμπεριαλιστές πολιτικούς.

Δεν είναι εκπληκτικό ότι ο φασισμός έγινε τώρα το εμπόρευμα που είναι περισσότερο της μόδας στους πολεμοχαρείς αστούς πολιτικούς. Μιλώ όχι μονάχα για το φασισμό γενικά, μα πριν απ' όλα για το φασισμό γερμανικού τύπου, που λαθεμένα ονομάζεται εθνικοσοσιαλισμός, γιατί και με την πιο προσεχτική εξέταση είναι αδύνατο να ανακαλύψει κανείς σ' αυτόν έστω και έναν κόκκο σοσιαλισμού.

Γι' αυτό τη νίκη του φασισμού στη Γερμανία δεν πρέπει να τη βλέπουμε μονάχα σα σημάδι αδυναμίας της εργατικής τάξης και σαν αποτέλεσμα των προδοσιών της σοσιαλδημοκρατίας σε βάρος της εργατικής τάξης, που προλείαναν το δρόμο στο φασισμό. Πρέπει να τη βλέπουμε επίσης σα σημάδι αδυναμίας της αστικής τάξης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να κυβερνά με τις παλιές μεθόδους του κοινοβουλευτισμού και της αστικής δημοκρατίας, και γι' αυτό είναι αναγκασμένη στην εσωτερική της πολιτική να καταφύγει σε τρομοκρατικές μεθόδους διακυβέρνησης, σα σημάδι που δείχνει ότι η αστική τάξη δεν είναι πια σε θέση να βρει διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση πάνω στη βάση μιας ειρηνικής εξωτερικής πολιτικής και γι' αυτό είναι αναγκασμένη να καταφύγει στην πολιτική του πολέμου.

Αυτή είναι η κατάσταση.

Οπως βλέπετε, τα πράγματα τραβούν για νέο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, σα διέξοδο από τη σημερινή κατάσταση.

Φυσικά, δεν υπάρχει καμιά βάση για να υποθέτει κανείς ότι ο πόλεμος μπορεί να δώσει πραγματική διέξοδο. Αντίθετα, πρέπει να μπερδέψει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Κάτι παραπάνω, θα ξαπολύσει στα σίγουρα την επανάσταση και θα βάλει υπό συζήτηση αυτή την ίδια την ύπαρξη του καπιταλισμού σε μια σειρά από χώρες, όπως έγινε στην πορεία του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Κι αν, παρά την πείρα του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου, οι αστοί πολιτικοί πιάνονται από τον πόλεμο όπως ο πνιγμένος απ' τα μαλλιά του, αυτό σημαίνει ότι έχουν πελαγώσει οριστικά, ότι βρέθηκαν σε αδιέξοδο και ότι είναι έτοιμοι να χιμήξουν στην άβυσσο.

Γι' αυτό δεν είναι ανώφελο να εξετάσουμε σε συντομία τα σχέδια της οργάνωσης του πολέμου, που κυοφορούνται τώρα στους κύκλους των αστών πολιτικών.

Μερικοί νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια σε μια από τις μεγάλες δυνάμεις. Σκέφτονται να τη συντρίψουν και να διορθώσουν την κατάστασή τους σε βάρος της. Ας παραδεχτούμε ότι οργάνωσαν έναν τέτοιο πόλεμο. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Οπως είναι γνωστό, και στη διάρκεια του πρώτου ιμπεριαλιστικού πολέμου ήθελαν επίσης να εξοντώσουν μια από τις μεγάλες δυνάμεις, τη Γερμανία, και να επωφεληθούν σε βάρος της. Και τι βγήκε απ' αυτό; Τη Γερμανία δεν την εξόντωσαν, μα έσπειραν στη Γερμανία ένα τέτοιο μίσος ενάντια στους νικητές και δημιούργησαν ένα τόσο πρόσφορο έδαφος για έναν πόλεμο ανταπόδοσης, που ως τα σήμερα ακόμα δεν μπορούν και ίσως δε θα μπορέσουν σύντομα να φάνε την αηδιαστική σούπα που τη μαγείρεψαν μόνοι τους.

Αντί γι' αυτό, όμως, εισπράξανε τη συντριβή του καπιταλισμού στη Ρωσία, τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης στη Ρωσία και - κατά λογική συνέπεια - τη Σοβιετική Ενωση. Ποια είναι η εγγύηση ότι ο δεύτερος ιμπεριαλιστικός πόλεμος θα τους δώσει «καλύτερα» αποτελέσματα απ' τον πρώτο; Δε θα είναι πιο σωστό να υποθέσουμε το αντίθετο;

Αλλοι νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια σε μια από τις στρατιωτικά αδύνατες, μα απ' την άποψη της αγοράς εκτεταμένες χώρες, λ.χ., ενάντια στην Κίνα, που, εξάλλου, νομίζουν ότι δεν μπορούν να την ονομάζουν κράτος με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, αλλά ότι αποτελεί μονάχα «ανοργάνωτο έδαφος», που έχει ανάγκη να καταληφθεί από τα ισχυρά κράτη. Θέλουν, όπως φαίνεται, να τη μοιράσουν τελειωτικά και να διορθώσουν την κατάστασή τους σε βάρος της. Ας παραδεχτούμε ότι οργάνωσαν έναν τέτοιο πόλεμο. Τι μπορεί να βγει από αυτό; Είναι γνωστό ότι στις αρχές του ΧΙΧ αιώνα έβλεπαν την Ιταλία και τη Γερμανία, όπως ακριβώς βλέπουν σήμερα την Κίνα, δηλαδή τις θεωρούσαν «ανοργάνωτα εδάφη» και όχι κράτη και τις υποδούλωναν. Και τι βγήκε απ' αυτό; Απ' αυτό βγήκε, όπως είναι γνωστό, ο πόλεμος της Γερμανίας και της Ιταλίας για την ανεξαρτησία και τη συνένωση αυτών των χωρών σε ανεξάρτητα κράτη. Απ' αυτό βγήκε το δυνάμωμα του μίσους στις καρδιές των λαών αυτών των χωρών ενάντια στους υποδουλωτές, που τ' αποτελέσματά του δεν εξαλείφτηκαν ακόμα ως τα σήμερα και ίσως δε θα εξαλειφθούν σύντομα. Γεννιέται το ερώτημα: Ποια είναι η εγγύηση ότι ο πόλεμος των ιμπεριαλιστών ενάντια στην Κίνα δε θα τους δώσει το ίδιο αποτέλεσμα;

Αλλοι πάλι νομίζουν ότι τον πόλεμο πρέπει να τον οργανώσει μια «ανώτερη φυλή», λ.χ. η γερμανική «φυλή», ενάντια σε μια «κατώτερη φυλή» και πρώτ' απ' όλα ενάντια στους Σλάβους, ότι μονάχα ένας τέτοιος πόλεμος μπορεί να δώσει διέξοδο απ' την κατάσταση, γιατί η «ανώτερη φυλή» έχει αποστολή να γονιμοποιεί την «κατώτερη» και να την εξουσιάζει. Ας παραδεχτούμε ότι αυτή την περίεργη θεωρία, που απέχει τόσο από την επιστήμη όσο η γη από τον ουρανό, ας παραδεχτούμε ότι αυτή την περίεργη θεωρία την εφάρμοσαν στη ζωή. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Είναι γνωστό ότι η αρχαία Ρώμη έβλεπε τους προγόνους των σημερινών Γερμανών και Γάλλων, όπως ακριβώς βλέπουν σήμερα οι εκπρόσωποι της «ανώτερης φυλής» τις σλαβικές φυλές. Είναι γνωστό ότι η αρχαία Ρώμη μεταχειριζόταν τις «κατώτερες φυλές» σα «βάρβαρες» που ο προορισμός τους ήταν να είναι αιώνια υποταγμένες στην «ανώτερη φυλή», στη «μεγάλη Ρώμη», αν και μεταξύ μας μπορούμε να πούμε ότι η αρχαία Ρώμη είχε κάποια βάση για να το κάνει αυτό, πράγμα που δεν μπορούμε να πούμε για τους εκπροσώπους της σημερινής «ανώτερης φυλής» (θύελλα χειροκροτημάτων). Και τι βγήκε απ' αυτό; Βγήκε ότι οι μη Ρωμαίοι, δηλαδή όλοι οι «βάρβαροι», ενώθηκαν ενάντια στον κοινό εχθρό και η Ρώμη γκρεμίστηκε με πάταγο. Γεννιέται το ερώτημα: Ποια είναι η εγγύηση ότι οι αξιώσεις των εκπροσώπων της σημερινής «ανώτερης φυλής» δε θα οδηγήσουν στα ίδια αξιοθρήνητα αποτελέσματα; Ποια είναι η εγγύηση ότι οι φασίστες πολιτικοφιλόλογοι του Βερολίνου θα έχουν καλύτερη τύχη από τους παλιούς και δοκιμασμένους καταχτητές της Ρώμης; Δε θα 'ταν πιο σωστό να υποθέσουμε το αντίθετο;

Αλλοι, τέλος, νομίζουν ότι ο πόλεμος πρέπει να οργανωθεί ενάντια στην ΕΣΣΔ. Σκέφτονται να συντρίψουν την ΕΣΣΔ, να μοιράσουν το έδαφός της και να ωφεληθούν σε βάρος της. Θα ήταν λάθος να υποθέτει κανείς ότι έτσι σκέφτονται μονάχα μερικοί στρατιωτικοί κύκλοι της Ιαπωνίας. Μας είναι γνωστό ότι τέτοια ακριβώς σχέδια κυοφορούνται και στους κύκλους των πολιτικών ηγετών μερικών κρατών της Ευρώπης. Ας υποθέσουμε ότι αυτοί οι κύριοι πέρασαν από τα λόγια στα έργα. Τι μπορεί να βγει απ' αυτό; Ζήτημα είναι αν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει ότι ο πόλεμος αυτός δε θα είναι ο πιο επικίνδυνος πόλεμος για την αστική τάξη. Θα είναι ο πιο επικίνδυνος, όχι μονάχα γιατί οι λαοί της ΕΣΣΔ θα πολεμήσουν ως το θάνατο για τις καταχτήσεις της επανάστασης. Θα είναι ο πιο επικίνδυνος για την αστική τάξη, ακόμα και γιατί θα γίνεται όχι μόνο στα μέτωπα, μα και στα μετόπισθεν του αντιπάλου. Η αστική τάξη μπορεί να μην αμφιβάλλει ότι οι πολυάριθμοι φίλοι της εργατικής τάξης της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη και στην Ασία θα προσπαθήσουν να χτυπήσουν από τα νώτα τους καταπιεστές τους που επιχείρησαν τον εγκληματικό πόλεμο ενάντια στην πατρίδα της εργατικής τάξης όλων των χωρών. Και ας μη μας παραπονούνται οι κύριοι αστοί, αν την επομένη ενός τέτοιου πολέμου θα τους λείπουν από το λογαριασμό τους μερικές προσφιλείς τους κυβερνήσεις, που σήμερα βασιλεύουν μακάρια «ελέω θεού» (θύελλα χειροκροτημάτων). Αν θυμάστε, ένας τέτοιος πόλεμος ενάντια στην ΕΣΣΔ είχε γίνει πριν από 15 χρόνια. Οπως είναι γνωστό, ο αξιότιμος Τσόρτσιλ έδωσε τότε στον πόλεμο αυτόν την ποιητική έκφραση «εισβολή των 14 κρατών». Θυμάστε, φυσικά, ότι ο πόλεμος αυτός συσπείρωσε όλους τους εργαζόμενους της χώρας μας σ' ένα ενιαίο στρατόπεδο από μαχητές που ήταν γεμάτοι αυτοθυσία, που υπεράσπισαν με τα στήθια την εργατοαγροτική τους πατρίδα απ' τους εξωτερικούς εχθρούς. Ξέρετε πώς τέλειωσε αυτός ο πόλεμος. Τέλειωσε με το διώξιμο των εισβολέων απ' τη χώρα μας και με τη δημιουργία επαναστατικών «Επιτροπών δράσης» στην Ευρώπη. Ζήτημα είναι, αν μπορεί κανείς να αμφιβάλλει ότι ο δεύτερος πόλεμος ενάντια στην ΕΣΣΔ δε θα οδηγήσει στην ολοκληρωτική ήττα των επιδρομέων, στην επανάσταση σε μια σειρά χώρες της Ευρώπης και της Ασίας και στη συντριβή των αστικοτσιφλικάδικων κυβερνήσεων αυτών των χωρών.

Αυτά είναι τα πολεμικά σχέδια των πελαγωμένων αστών πολιτικών.

Οπως βλέπετε, δε λάμπουν ούτε για το πνεύμα τους, ούτε για τη γενναιότητά τους.

Περνώ στο ζήτημα της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ. Από την άποψη της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ η περίοδος που εξετάζουμε παρουσιάζει μιαν εικόνα, που δείχνει την ολοένα αναπτυσσόμενη άνοδο, τόσο στον τομέα της λαϊκής οικονομίας, όσο και στον τομέα του πολιτισμού. Η άνοδος αυτή δεν ήταν μόνο απλή ποσοτική συσσώρευση δυνάμεων. Η άνοδος αυτή είναι αξιοσημείωτη γιατί επέφερε θεμελιακές αλλαγές στη διάρθρωση της ΕΣΣΔ και γιατί άλλαξε ριζικά την όψη της χώρας.

Στο διάστημα αυτής της περιόδου η ΕΣΣΔ μεταμορφώθη­κε ριζικά και απόβαλε την όψη της καθυστέρησης και του μεσαιωνισμού. Από χώρα αγροτική έγινε χώρα βιομηχανική. Από χώρα της μικρής ατομικής αγροτικής οικονομίας έγινε χώρα της μεγάλης συλλογικής μηχανοποιημένης αγροτικής οικονομίας. Από χώρα της αμάθειας και της αγραμματοσύνης και από χώ­ρα απολίτιστη έγινε - πιο σωστά, γίνεται - χώρα γραμματισμέ­νη και πολιτισμένη με ένα τεράστιο δίχτυ από ανώτερες, με­σαίες και κατώτερες σχολές, που διδάσκουν στις γλώσσες των εθνοτήτων της ΕΣΣΔ.

Δημιουργήθηκαν καινούργιοι κλάδοι παραγωγής: Βιομηχανία παραγωγής εργαλειομηχανών, βιομηχανία αυτοκινήτων, βιομη­χανία τρακτέρ, χημική βιομηχανία, βιομηχανία κατασκευής κι­νητήρων, βιομηχανία αεροπλάνων, βιομηχανία παραγωγής κομπάιν, βιομηχανία παραγωγής ισχυρών τουρμπινών και γεννητριών, παραγωγή ειδικών ατσαλιών, παραγωγή κραμάτων σιδήρου, πα­ραγωγή συνθετικού καουτσούκ, αζώτου, τεχνητών ινών κ.λπ., κ.λπ. (παρατεταμένα χειροκροτήματα).

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου χτίστηκαν και μπήκαν σε κίνηση χιλιάδες καινούργιες, ολότελα συγχρονισμένες βιομη­χανικές επιχειρήσεις. Χτίστηκαν γίγαντες σαν το Δνιεπροστρόι, Μαγκνιτοστρόι, Κουζνετσκστρόι, Τσελιαμπστρόι, Μπόμπρικοφ, Ουραλμαστρόι, Κραμαστρόι. Ανασυγκροτήθηκαν με βάση τη νέα τεχνική χιλιάδες παλιές επιχειρήσεις. Χτίστηκαν καινούργιες επιχειρήσεις και δημιουργήθηκαν εστίες βιομηχανίας στις εθνικές δημοκρατίες και στις απόκεντρες περιοχές της ΕΣΣΔ: Στη Λευκορωσία, στην Ουκρανία, στο Βόρειο Καύκασο, στην Υπερκαυκασία, στη Μέ­ση Ασία, στο Καζαχστάν, στην Μπουριατο-Μογγολία, στην Ταταρία, στη Βασκιρία, στα Ουράλια, στην Ανατολική και Δυτι­κή Σιβηρία, στην Απω Ανατολή κ.λπ.

Δημιουργήθηκαν πάνω από 200 χιλιάδες κολχόζ και 5 χι­λιάδες σοβχόζ με τα καινούργια επαρχιακά και βιομηχανικά τους κέντρα.

Σε ακατοίκητους σχεδόν τόπους ξεφύτρωσαν καινούργιες με­γάλες πόλεις με μεγάλο πληθυσμό. Αναπτύχθηκαν κολοσσιαία οι παλιές πόλεις και τα παλιά βιομηχανικά κέντρα.

Μπήκαν οι βάσεις του κομπινάτ Ουράλια-Κουζνέτσκ, που συνδυάζει το κοκ του Κουζνέτσκ με το σιδηρομετάλλευμα των Ουραλίων. Ετσι μπορούμε να θεωρούμε ότι η νέα μεταλλουργική βάση στην Ανατολή μετατράπηκε από όνειρο σε πραγματικότητα.

Μπήκαν τα θεμέλια της νέας γερής πετρελαιοπαραγωγικής βάσης στις δυτικές και στις νότιες πλαγιές της οροσειράς των Ουραλίων, δηλαδή στην περιοχή των Ουραλίων, στη Βασκιρία, στο Καζαχστάν.

Είναι ολοφάνερο ότι δεν πήγαν στα χαμένα και αρχίζουν να δίνουν τα αποτελέσματά τους οι τεράστιες κρατικές επενδύσεις σ' όλους τους κλάδους της λαϊκής οικονομίας, που για την περίοδο που εξετάζουμε ξεπερνούν τα 60 δισεκατομμύρια ρούβλια.

Οι επιτυχίες αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί το εθνικό εισόδημα της ΕΣΣΔ από 29 δισεκατομμύρια ρούβλια που ήταν το 1929, σε 50 δισεκατομμύρια ρούβλια το 1933. Ενώ στην ίδια περίοδο παρατηρείται τεράστια πτώση του εθνικού εισοδήματος, σ' όλες χωρίς εξαίρεση τις καπιταλιστικές χώρες.

Είναι φανερό ότι όλες αυτές οι επιτυχίες και όλη αυτή η άνοδος έπρεπε να οδηγήσουν, και πραγματικά οδήγησαν, στην παραπέρα σταθεροποίηση της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ.

Πώς μπόρεσαν να γίνουν αυτές οι κολοσσιαίες αλλαγές μέσα σε 3-4 χρόνια πάνω στο έδαφος ενός τεράστιου κράτους με την καθυστερημένη τεχνική του, με τον καθυστερημένο πολιτι­σμό του; Μήπως δεν είναι θαύμα; Θα ήταν θαύμα αν η εξέλιξη γινόταν πάνω στη βάση του καπιταλισμού και του ατομικού μικρονοικοκυριού. Δεν μπορεί όμως να ονομαστεί θαύμα, αν έχουμε υπόψη μας ότι η εξέλιξη έγινε στη χώρα μας πάνω στη βάση της ανάπτυξης της σοσιαλιστικής ανοικοδόμησης.

Είναι φανερό ότι η γιγάντια αυτή άνοδος μπορούσε να ξετυλιχτεί μόνο πάνω στη βάση της πετυχημένης ανοικοδόμησης του σοσιαλισμού, πάνω στη βάση της κοινωνικής εργασίας δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, πάνω στη βάση των πλεονεκτημάτων που έχει το σοσιαλιστικό σύστημα της οικονομίας, σε σύγκριση με το καπιταλιστικό και το ατομικό αγροτικό σύστημα.

Γι' αυτό δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι η κολοσσιαία άνοδος της οικονομίας και του πολιτισμού της ΕΣΣΔ, στην περίοδο που εξετάζουμε, σήμαινε ταυτόχρονα την εξάλειψη των καπιταλιστικών στοιχείων και την εκτόπιση, σε δεύτερη μοίρα, του ατομικού αγροτικού νοικοκυριού. Είναι γεγονός ότι το μερτικό του σοσιαλιστικού συστήματος της οικονομίας στον τομέα της βιομη­χανίας αποτελεί σήμερα το 99% και στην αγροτική οικονομία, αν πάρουμε υπόψη μας τις σπαρμένες εκτάσεις με δημητριακά, το 84,5%, ενώ το ποσοστό του ατομικού αγροτικού νοικοκυ­ριού φτάνει όλο όλο το 15,5%.

Από αυτά βγαίνει ότι η καπιταλιστική οικονομία στην ΕΣΣΔ έχει πια εξαλειφθεί, ενώ ο τομέας του ατομικού αγροτικού νοικοκυριού στο χωριό έχει εκτοπιστεί σε δευτερεύουσες θέσεις.

Οταν καθιερώναμε τη ΝΕΠ, ο Λένιν έλεγε ότι στη χώρα μας υπάρχουν στοιχεία πέντε κοινωνικο-οικονομικών μορφών: 1) Η πατριαρχική οικονομία (που σε σημαντικό βαθμό είναι φυ­σική οικονομία), 2) η μικροεμπορευματική παραγωγή (η πλειο­ψηφία από τους αγρότες που πουλούν σιτηρά), 3) ο ιδιωτικός καπιταλισμός, 4) ο κρατικός καπιταλισμός, 5) ο σοσιαλισμός. Ο Λένιν υπολόγιζε ότι απ' όλες αυτές τις μορφές πρέπει τελι­κά να επικρατήσει η σοσιαλιστική. Μπορούμε σήμερα να πού­με ότι η πρώτη, η τρίτη και η τέταρτη κοινωνικο-οικονομική μορφή δεν υπάρχουν πια, ότι η δεύτερη εκτοπίστηκε σε δευτερεύουσες θέσεις, ενώ η πέμπτη κοινωνικο-οικονομική μορφή, η σοσιαλιστική, είναι η δύναμη που κυριαρχεί αδιαίρετα, η δύνα­μη που διευθύνει μονάχη της.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα.

Σ' αυτό το αποτέλεσμα βρίσκεται η βάση της σταθερότη­τας της εσωτερικής κατάστασης της ΕΣΣΔ, η βάση της στερεό­τητας των θέσεών της, αυτών που είναι προωθημένες κι αυτών που βρίσκονται στα μετόπισθεν, στις συνθήκες της καπιταλι­στικής περικύκλωσης.

Ας περάσουμε στην εξέταση των συγκεκριμένων στοιχείων, που αφορούν τα ξεχωριστά ζητήματα της οικονομικής και πολιτικής κατάστασης της Σοβιετικής Ενωσης.