Από τις αρχές του 20ού αιώνα, στην οικονομική και πολιτική ζωή των κυριότερων καπιταλιστικών χωρών έκαναν την εμφάνισή τους ορισμένα καινούρια χαρακτηριστικά, για τον νοηματικό προσδιορισμό των οποίων χρησιμοποιήθηκε ο όρος ιμπεριαλισμός. Στον όρο αυτό δινόταν κάθε λογής περιεχόμενο αλλά συνήθως χρησιμοποιούνταν, για να προσδιοριστεί με μια λέξη ο επεκτατισμός και η αποικιακή πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων. Ολοκληρωμένο, επιστημονικά, ορισμό του ιμπεριαλισμού έδωσε ο Β. Ι. Λένιν, στο περίφημο έργο του «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», όπου μεταξύ άλλων σημειώνει: «Αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατό πιο σύντομος ορισμός του ιμπεριαλισμού, θα 'πρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού... Οι πολύ σύντομοι όμως ορισμοί, αν και είναι βολικοί, γιατί συνοψίζουν το κυριότερο είναι ωστόσο ανεπαρκείς, όταν πρόκειται να συνάγουμε απ' αυτούς ειδικά τα πιο ουσιαστικά γνωρίσματα του φαινομένου που έχουμε να καθορίσουμε. Γι' αυτό, χωρίς να ξεχνάμε τη συμβατική και σχετική σημασία όλων των ορισμών γενικά, που ποτέ δεν μπορούν να αγκαλιάσουν τις ολόπλευρες σχέσεις του φαινομένου, στην πλέρια ανάπτυξή του, πρέπει να δώσουμε έναν τέτοιο ορισμό του ιμπεριαλισμού που θα περιέκλεινε τα παρακάτω πέντε βασικά του γνωρίσματα:

1. Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή. 2. Συγχώνευση του τραπεζιτικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του "χρηματιστικού κεφαλαίου". 3. Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποχτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων. 4. Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των κεφαλαιοκρατών, που μοιράζουν τον κόσμο και 5. τελείωσε το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες κεφαλαιοκρατικές δυνάμεις. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στο στάδιο εκείνο της ανάπτυξης, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποχτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες κεφαλαιοκρατικές χώρες (Β. Ι. Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 85-86).

Το προτσές μετασχηματισμού του παλιού καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού σε μονοπωλιακό καπιταλισμό- ιμπεριαλισμό ολοκληρώθηκε προς τα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Ιδιαίτερη ώθηση σ' αυτήν την εξέλιξη έδωσε η ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστημών και σε συνδυασμό μ' αυτό η παγκόσμια οικονομική κρίση στα 1900-1903 που επιτάχυνε τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, κατέστρεψε μια σειρά καπιταλιστικές επιχειρήσεις ενδυναμώνοντας άλλες, ενίσχυσε το ρόλο των μονοπωλίων, άπλωσε και δυνάμωσε την κυριαρχία τους με αποτέλεσμα να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομία μιας σειράς καπιταλιστικών χωρών αλλά και διεθνώς.

Στη Γερμανία π.χ. το 1905 υπήρχαν το λιγότερο 285 καρτέλ που συνενώνανε στους κόλπους τους 12 χιλιάδες επιχειρήσεις, παρήγαγαν τα 3/5 σχεδόν από το συνολικό όγκο των προϊόντων και κυριαρχούσαν στους σπουδαιότερους κλάδους της βιομηχανίας. Το 1911 τα καρτέλ έφτασαν τα 550 με 600. Γιγάντια μονοπωλιακά συγκροτήματα συνδεδεμένα στενά με τις μεγαλύτερες τράπεζες συγκέντρωναν στα χέρια τους ολόκληρους κλάδους της βιομηχανίας και η οικονομική δύναμη- με όλες τις συνέπειες που είχε αυτό- είχε συγκεντρωθεί στα χέρια μιας μικρής ομάδας μονοπωλητών, του Κρουπ, του Τίσεν, του Κίρντορφ, του Μπάλιν, των αδελφών Μάνεσμαν, του Ζήμενς, του Χάνζεμαν και άλλων.

Στις ΗΠΑ το 1901 είχαν ιδρυθεί 75 τραστ που συνενώνανε περισσότερες από 1.600 επιχειρήσεις με συνολικό μετοχικό κεφάλαιο περίπου 3 δισ. δολάρια. Οι μονοπωλιακές αυτές επιχειρήσεις στο διάστημα 1903- 1905 έδιναν το 75% της παραγωγής γαιάνθρακα, το 84% της παραγωγής πετρελαίου κ.ο.κ. Οι πιο ισχυροί μονοπωλητές στις ΗΠΑ ήταν ο Ροκφέλερ και ο Μόργκαν αλλά μεγάλη οικονομική δύναμη είχαν και οι Ντυπόν, Μέλλον, Σιφ, Χάριμαν, Βάντερμπιλιτ κ.α. Τα κεφάλαια του Ροκφέλερ ήταν τοποθετημένα στις βιομηχανίες πετρελαίου, καπνού, χαλκού, γαιάνθρακα και στους σιδηροδρόμους ενώ του Μόργκαν στα τραστ του ατσαλιού και του ηλεκτρισμού, στις σιδηροδρομικές, ναυπηγικές και ασφαλιστικές εταιρίες. Ακόμη ο Μόργκαν και ο Ροκφέλερ διευθύνανε τα δύο μεγαλύτερα τραπεζιτικά συγκροτήματα της χώρας.

Από κοντά, αλλά με διαφορετικούς ρυθμούς και ιδιαιτερότητες, αναπτύχθηκαν τα μονοπώλια και στις υπόλοιπες ισχυρές χώρες εκείνης της εποχής, στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιαπωνία, τη Ρωσία κ.λ.π. Τα αγγλικά για παράδειγμα μονοπώλια οργανώνονταν προπαντός στους βιομηχανικούς κλάδους που συνδέονταν άμεσα με την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες, γεγονός που ερμηνεύεται εύκολα αν ληφθεί υπόψη η αποικιοκρατική μορφή του αγγλικού καπιταλισμού.

Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η ανάπτυξη του τραπεζιτικού κεφαλαίου, το οποίο ραγδαία συμφύονταν με το βιομηχανικό, δημιουργώντας έτσι το χρηματιστικό κεφάλαιο. Στις αρχές του 20ού αιώνα στη Γερμανία κυριαρχούσαν εννέα μεγάλες τράπεζες του Βερολίνου (με πιο ισχυρές την «Γερμανική Τράπεζα» και την «Εταιρία Προεξοφλήσεων» ) που είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους τις μισές από τις καταθέσεις όλων των γερμανικών τραπεζών. Στη Γαλλία κυριαρχούσαν τρεις τράπεζες και στις ΗΠΑ δύο που, όπως προαναφέραμε, συνδέονταν άμεσα με τα χρηματιστικά συγκροτήματα Ροκφέλερ και Μόργκαν. Στην Αγγλία οι τράπεζες στην ανάπτυξή τους ακολουθούν τον αποικιακό χαρακτήρα του βρετανικού κεφαλαίου γενικότερα. Στα 1904 υπήρχαν 50 αποικιακές τράπεζες με 2.279 αποικιακά παραρτήματα, όταν οι γαλλικές τράπεζες, για την ίδια χρονική περίοδο είχαν 136 αποικιακά παραρτήματα και οι γερμανικές 70. Στα 1910 τα αποικιακά παραρτήματα των αγγλικών τραπεζών έφτασαν τα 5.449.

Οπως εύκολα γίνεται αντιληπτό τα όρια των εθνικών αγορών δεν ήταν ικανά να συγκρατήσουν τη δράση των μονοπωλίων. Ετσι με το ξημέρωμα του 20ού αιώνα εμφανίζεται σε γιγαντιαίες διαστάσεις η εξαγωγή κεφαλαίου και ο ανταγωνισμός των πολυεθνικών μονοπωλίων, που δημιουργούνται, για το μοίρασμα των αγορών και σφαιρών επιρροής ανάμεσά τους. «Στις συνθήκες του καπιταλισμού- έγραφε ο Λένιν- δεν είναι νοητή άλλη βάση για το μοίρασμα των σφαιρών επιρροής και συμφερόντων, των αποικιών κ. ά., εκτός από τη βάση που υπολογίζει τη δύναμη των χωρών που συμμετέχουν στο μοίρασμα, γιατί στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρχει ισόμετρη ανάπτυξη των χωριστών επιχειρήσεων, τραστ, κλάδων βιομηχανίας και χωρών» (στο ίδιο, σελ. 116). Ο ανταγωνισμός αυτός, λοιπόν, των μονοπωλίων για το «δικαίωμά τους» να υποδουλώνουν και να καταληστεύουν ξένους λαούς, προκαλούσε συνεχείς συγκρούσεις ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη, οι οποίες τελικά οδήγησαν σε περιφερειακούς ιμπεριαλιστικούς πολέμους (όπως ο ισπανοαμερικανικός στα 1898, ο πόλεμος των Αγλλων εναντίον των Μπόερς στα 1899-1902, ο Ρώσο-ιαπωνικός πόλεμος στα 1903- 1904 και ο Ιταλοτουρκικός στα 1911-1912), σε μεγάλες κρίσεις (όπως η μαροκινή κρίση 1905-1906 και 1911 και η βοσνιακή κρίση στα 1908-1909), στους βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 και στον πρώτο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πόλεμο.