Με χαρακτηρισμούς όπως «πλιατσικολόγοι θησαυρών» και «ένοχοι ληστείας» «διανθίστηκε» ο λόγος του προέδρου του Περού, Αλαν Γκαρσία, στις 27 του περασμένου Σεπτέμβρη, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την... «ανακάλυψη» της ακρόπολης των Ινκας από αρχαιολογικές(;) αποστολές των ΗΠΑ.

Οι χαρακτηρισμοί τού - κατά τα άλλα αντιδραστικού προέδρου και συμμάχου των ΗΠΑ - Γκαρσία, απευθύνονταν συγκεκριμένα προς το Πανεπιστήμιο Γέηλ, το οποίο ακόμη έχει στη διάθεσή του δεκάδες χιλιάδες αρχαία αντικείμενα (σ.σ. το Περού υποστηρίζει πως πρόκειται για 46.332 αντικείμενα όπως κεραμικά, κοσμήματα, οστά κ.ά.) από την περίφημη αρχαιολογική τοποθεσία των Ανδεων, το Μάτσου Πίτσου, τα οποία υποτίθεται ότι τα «ερευνά»... από το 1911! Μάλιστα, ο Γκαρσία... «απείλησε» ότι αν το εν λόγω πανεπιστήμιο δεν επιστρέψει αυτόν τον αρχαιολογικό θησαυρό μέχρι τον Ιούλη του 2011, θα το «καταγγείλει», με κάθε αφορμή και από κάθε διεθνές βήμα: «Είτε θα φτάσουμε σε κάποια συνεννόηση για το Μάτσου Πίτσου είτε θα πρέπει απλώς να τους χαρακτηρίσουμε πλιατσικολόγους θησαυρών. Δε θα σταματήσω να μιλάω καθημερινά μέχρι τις 7 Ιούλη, όπου κι αν βρίσκομαι, στα Ηνωμένα Εθνη, στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών, στην Unesco ή σε κάποια πρεσβεία. Τώρα είναι καιρός να αρχίσουν να τα μαζεύουν και να τα στέλνουν πίσω μαζί με την έρευνα (...) Η σιωπή θα υποδηλώνει ότι είναι ένοχοι ληστείας», είπε μεταξύ άλλων.

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι... «μάλλον» οι ΗΠΑ και το Γέηλ δεν πρόκειται να χάσουν τον ύπνο τους από τους «λεονταρισμούς» του Γκαρσία, ωστόσο, η συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη λεηλασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του Περού από επιστημονικά ιδρύματα του ιμπεριαλισμού είναι μια αφορμή για να τη θυμηθούμε. Αλλωστε, τα επιστημονικά, «μορφωτικά» και άλλα ιδρύματα των ιμπεριαλιστικών χωρών απλώνονται σχεδόν παντού όπου υπάρχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον, φυσικά και στην Ελλάδα, όπου δρουν ξένες αρχαιολογικές αποστολές εδώ και πολλές δεκαετίες, με όχι πάντα θετικά αποτελέσματα.

Τα τεχνουργήματα των Ινκας «έκαναν φτερά» από το Περού το διάστημα 1911 - 1916, με «πρωτεργάτη» τον Αμερικανό «εξερευνητή και απόφοιτο του Γέηλ, Χίραμ Μπίνγκαμ, ο οποίος θεωρείται και ένα από τα «πρωτότυπα» στα οποία βασίστηκε το «προφίλ» του κινηματογραφικού «ήρωα» Ιντιάνα Τζόουνς. Αν μάλιστα κρίνουμε από την ιστορία του Μπίνγκαμ, τότε, η λανθάνουσα ιμπεριαλιστική οπτική των ταινιών με ήρωα τον «αρχαιολόγο» Ιντιάνα Τζόουνς, ταιριάζει χαρακτηριστικά...

Η ιστορία ξεκινά λοιπόν το 1911, όταν ο Μπίνγκαμ «ανακαλύπτει» την αρχαία πρωτεύουσα των Ινκας. Θρυλείται μάλιστα ότι το δρόμο για την αρχαία πόλη τού υπέδειξε ένα αγόρι έναντι ...30 σεντ. Ανεξάρτητα αν ισχύει ή όχι αυτό, στην πραγματικότητα, η πόλη κατοικούνταν ακόμη, όταν την ...«ανακάλυψε» ο Μπίνγκαμ, ενώ - σε περίπτωση που κάποιοι επιμένουν να θεωρούν «ανακάλυψη» μόνο ότι «κατοχυρώνεται» ως τέτοια σε ατομικό επίπεδο - σήμερα, πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αυτός που «ανακάλυψε» το Μάτσου Πίτσου ήταν ο Περουβιανός Αγκουστίν Λισαράγκα, εννέα χρόνια νωρίτερα από τον Μπίνγκαμ, τον Ιούλη του 1902.

Σε κάθε περίπτωση, ο Μπίνγκαμ ήταν αυτός που «άνοιξε» το «δρόμο» σε αυτό που ο καπιταλισμός εκλαμβάνει ως «επιστημονική αποστολή», όρος στον οποίο - και στο πλαίσιο του ιμπεριαλισμού - είναι εντελώς δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στην έρευνα και το πλιάτσικο. Ετσι, μετά το 1911 ακολούθησαν κάμποσες αμερικανικές αρχαιολογικές «αποστολές» και ό,τι έβρισκαν μεταφερόταν στο μουσείο του Γέηλ. Το θέμα είναι ότι σύμφωνα με την περουβιάνικη αρχαιολογική νομοθεσία εκείνης της εποχής, ό,τι έβρισκε ο καθένας ...του ανήκε. Η μόνη «δέσμευση» που συμφωνήθηκε μεταξύ του Μπίνγκαμ και του Περού, ήταν να επιστραφούν στο Περού, μετά την έρευνα που θα γινόταν σε αυτά, μόνο όσα αντικείμενα ήταν ιδιαίτερης σημασίας, ή «διπλά».

Ωστόσο, όταν το 1914 ο Μπίνγκαμ επέστρεψε, ο νόμος στο Περού είχε αλλάξει και πλέον, όποιος έβρισκε αρχαία αντικείμενα, μπορούσε να τα πάρει μόνο για μικρό χρονικό διάστημα. Πολλά από αυτά (κεραμικά, χρυσά κοσμήματα κ.ά.) όντως επέστρεψαν μετά τη λήξη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου. Ομως, η πλούσια «συλλογή» της πρώτης αποστολής παρέμεινε στο Γέηλ. Ο Μπίνγκαμ έγραψε τρία βιβλία για το Μάτσου Πίτσου και τον πολιτισμό των Ινκας, τα οποία όντως συνετέλεσαν στο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονομιά του Περού και της Λ. Αμερικής γενικότερα. Ενδιαφέρον το οποίο φυσικά δεν είχε πάντα «αγνά» κίνητρα. Μάλιστα, το 1948 η κυβέρνηση του Περού προσκάλεσε τον αρχαιολόγο στα εγκαίνια του δρόμου προς το Μάτσου Πίτσου, στον οποίο μάλιστα δόθηκε και το όνομα του Μπίνγκαμ!

Πέρασαν κάμποσες δεκαετίες με το Γέηλ να κατέχει τη λεγόμενη «συλλογή Μπίνγκαμ» στις αποθήκες του. Στο μεταξύ, το 1983, το Μάτσου Πίτσου εντάσσεται στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Ωστόσο, το 2000, η κυβέρνηση του Περού απαίτησε για πρώτη φορά την επιστροφή της συλλογής από το Γέηλ, με αφορμή το σχέδιο έκθεσής της, μαζί με το σύνολο των ευρημάτων στο Μάτσου Πίτσου, σε μουσείο που θα κατασκεύαζε στην πόλη Κούσκο, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Το μουσείο προβλέπεται να εγκαινιαστεί το 2011, οπότε συμπληρώνονται και τυπικά 100 χρόνια μετά την «ανακάλυψη» του Μπίνγκαμ. Το Γέηλ απάντησε ότι προτίθεται να επιστρέψει μόνον 5.000 αντικείμενα και να διοργανώνει περιοδικές εκθέσεις στο νέο μουσείο με τα υπόλοιπα. Το Περού, όμως, δε συμφώνησε, οι συνομιλίες διεκόπησαν και το 2008 το Περού αποφάσισε να κινηθεί δικαστικά.

Αλλωστε, οι Περουβιανοί είχαν ήδη πικρή πείρα από τη συμπεριφορά των ΗΠΑ στο θέμα. Το 1981 οι δύο πλευρές συμφώνησαν να επιστρέφονται στο Περού όσα αντικείμενά του εντοπίζονταν στις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί όμως κατάφεραν να ισχύει αυτή η συμφωνία μόνο για αντικείμενα που εντοπίζονταν στις ΗΠΑ, μετά την υπογραφή της. Αρα, ό,τι είχε «βουτηχτεί» πριν το 1981, συμπεριλαμβανομένης φυσικά της «συλλογής Μπίνγκαμ» δεν εμπίπτει στην παράνομη μεταφορά αρχαιοτήτων...

Εξάλλου, το Περού υποφέρει από την αρχαιοκαπηλεία, ενώ ουσιαστικά, το αρχαιολογικό έργο έχει εναποτεθεί στις ξένες αρχαιολογικές αποστολές. Το 2002, για παράδειγμα, Βρετανοί αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μια ακόμη πόλη των Ινκας στις πλαγιές της Σέρα Βικτόρια των Ανδεων, στο νοτιοανατολικό Περού. Φυσικά, οι ιθαγενείς γνώριζαν ανέκαθεν την ύπαρξη της πόλης (σ.σ. όπως και στην περίπτωση του Μάτσου Πίτσου) και την αποκαλούν «Κοριουρατσίνα». Ο Πίτερ Φροστ, επικεφαλής της αποστολής, έμαθε για τον οικισμό το 1999, αλλά το δύσβατο της περιοχής καθυστέρησε την ανασκαφική αποστολή. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούσαν ότι από όσα ευρήματα απέμειναν από τις επιδρομές των αρχαιοκαπήλων, είναι ένας ευκατάστατος και εκλεπτυσμένος οικισμός.

Η απειλή όμως προέρχεται και από την καπιταλιστική τουριστικοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ετσι, το 2003, μέρος αρχαίου τείχους των Ινκας καταστράφηκε από Γάλλο επιχειρηματία για να χτιστεί ξενοδοχείο. Το συμβάν έλαβε χώρα στην ιστορική πόλη Κούσκο, εκεί δηλαδή που σήμερα χτίζεται το μουσείο που θα φιλοξενήσει τα ευρήματα του Μάτσου Πίτσου! Το θράσος του επιχειρηματία ήταν δε τόσο μεγάλο, που θα ονόμαζε το ξενοδοχείο του ...«Ο Αρχαιολόγος»! Σύμφωνα με τον περουβιανό Τύπο, ο Ζοέλ Ρεϊμόντ σχεδίαζε να υψώσει μεγάλο τσιμεντένιο τοίχο στη θέση του μεγάλου πλίνθινου τείχους, που δέσποζε εκεί πριν την απαρχή του ισπανικού αποικισμού του Περού το 16ο αιώνα. Οι περουβιανές αρχές «έσπευσαν» ...βραδέως, αφού δεν πρόλαβαν την καταστροφή του τείχους. Σταμάτησαν πάντως την ανέγερση του συγκροτήματος. Κι όλα αυτά, ενώ το Μάτσου Πίτσου «προστατεύεται» και από τους διεθνείς οργανισμούς...