Από προχθές Παρασκευή, η «Ταινιοθήκη της Ελλάδος», ο μοναδικός, στο είδος του, φορέας διάσωσης και συντήρησης της κινηματογραφικής «μνήμης» στη χώρα, ξεκίνησε τους εορτασμούς, που ολοκληρώνονται σήμερα, με προβολές και συζητήσεις, εγκαινιάζοντας επισήμως τη νέα, μόνιμη έδρα του στον πρώην κινηματογράφο «Λαΐς», στη συμβολή της Ιεράς Οδού με τη Μ. Αλεξάνδρου.

Μόνον η ύπαρξη της «Λαΐδας» ως μόνιμης στέγης της Ταινιοθήκης αποτελεί, αντικειμενικά, χαρμόσυνο νέο, αφού, 50 χρόνια μετά την ίδρυσή της, ο φορέας θα μπορέσει να ξεδιπλώσει ακόμη περισσότερο τις δραστηριότητές του, προσδοκώντας να προσελκύσει νέες γενιές στην όμορφη «περιπέτεια» του κινηματογράφου. Μάλιστα, ο διευθυντής της, Θ. Αδαμόπουλος, ο οποίος έχει συνδέσει επί δεκαετίες την προσωπική του πορεία με αυτή της «Ταινιοθήκης» προσδοκά να πραγματοποιηθούν όλα αυτά χωρίς να «εμπορευματοποιήσουμε αυτούς τους χώρους».

Η ελπίδα αυτή του σκηνοθέτη δεν εκφράστηκε τυχαία στη συνέντευξη Τύπου λίγο πριν τις εκλογές, με αφορμή τα εγκαίνια. Ο ίδιος ξέρει πολύ καλά τι πέρασε η «Ταινιοθήκη», μέχρι να βρει επιτέλους μόνιμη στέγη. Ξέρει, όμως, και τι μπορεί να την περιμένει, όταν ο ίδιος και άλλα μέλη του ΔΣ υπογράμμισαν το άλυτο ζήτημα της χρηματοδότησης από το κράτος. Διότι η «Ταινιοθήκη» εξακολουθεί να μην έχει «κωδικό» στον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ τα 200.000 ευρώ της ετήσιας επιχορήγησης από το υπουργείο Πολιτισμού, όχι μόνον αποτελούν ένδειξη διαχρονικής απαξίωσής της από τις κυβερνήσεις, αλλά πλέον συνιστούν και ένα ...«σύντομο ανέκδοτο» με βάση το συγκρότημα της «Λαΐδας», το οποίο στεγάζει το σημαντικό αρχείο του φορέα, το Μουσείο Κινηματογράφου και την επίσης πολύτιμη βιβλιοθήκη, μαζί βέβαια με δύο υπερσύγχρονες αίθουσες προβολών και ό,τι όλα αυτά σημαίνουν σε επίπεδο επάρκειας αριθμού εργαζομένων, συντήρησης κλπ.

Η «Ταινιοθήκη» δε θέλει, τουλάχιστον με τους υπάρχοντες συσχετισμούς στο εσωτερικό της, να διολισθήσει σε... «μούλτιπλεξ» (σ.σ. εμπορευματικός πολυκινηματογράφος) για να επιβιώσει. Από την άλλη, αποτελεί, ήδη, από τη 10ετία του '60, Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (σ.σ. άλλωστε, αποτελεί μετεξέλιξη της πρώτης κινηματογραφικής λέσχης της χώρας που ιδρύθηκε το 1950 από την Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών), γεγονός που με τη σειρά του ταιριάζει «γάντι» στην πολιτική εμπορευματοποίησης του πολιτισμού, η οποία εφαρμόζεται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση και στην Ελλάδα από όλες τις κυβερνήσεις. Από αυτήν την άποψη, η «Ταινιοθήκη της Ελλάδος» αντιμετωπίζει κοινά προβλήματα με όλα τα κινηματογραφικά αρχεία της Ευρώπης και το βέβαιο είναι ότι δεν αρκούν οι καλές προθέσεις για να λυθούν. Πολύ περισσότερο, που ο ευρύτερος χώρος του ελληνικού κινηματογράφου γνωρίζει αυτήν την περίοδο μια νέα έξαρση της κρίσης που τον ταλανίζει και που προκύπτει ακριβώς από τη σύγκρουση δύο αντικρουόμενων και αγεφύρωτων αντιλήψεων: Ανάπτυξη του κινηματογράφου προς όφελος του λαού και των δημιουργών ή προς όφελος του κεφαλαίου στα οπτικοακουστικά.

Από την πορεία αυτής της διαπάλης εξαρτάται άμεσα το μέλλον και των κινηματογραφικών αρχείων. Τα μονοπώλια στην ΕΕ επιδιώκουν το «άνοιγμα» της «αγοράς» της φιλμικής «μνήμης» - κάτι που θα συμπαρασύρει ό,τι έχει απομείνει ως περιεχόμενο του όρου «πνευματικό δικαίωμα» εκτός των άλλων - αφού σε αυτήν βλέπουν ένα άκρως κερδοφόρο «φιλέτο». Δεν υπάρχει αναφορά στα σχετικά ντοκουμέντα της ΕΕ, ιδίως από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και μετά, που να μην προβλέπει «κριτήρια» ενίσχυσης της ιδιωτικής «πρωτοβουλίας». Τι σημαίνει, όμως, η εισβολή της «αγοράς» στα αρχεία;

Μια «γεύση»... από το μέλλον - αν πάνε τα πράγματα όπως τα επιθυμεί το κεφάλαιο - δόθηκε το 2003 στη Θεσσαλονίκη, όπου, με αφορμή το εξάμηνο της Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ, το ΥΠΠΟ διοργάνωσε πανευρωπαϊκή σύνοδο για τον οπτικοακουστικό τομέα. Να σημειωθεί πως το σύνολο των συμμετεχόντων δεν είχαν καμία διάθεση αμφισβήτησης του «ευρωπαϊκού οικοδομήματος». Τα εθνικά κινηματογραφικά αρχεία και οι ταινιοθήκες απασχόλησαν αρκετά τη σύνοδο. Από τη συζήτηση προέκυψε ότι οι ταινιοθήκες αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα στην ΕΕ, μεταξύ αυτών και το θέμα της πρόσβασης του κοινού σε αυτές, αφού συνήθως το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο δεν επαρκεί ή είναι «θολό». Την παιδευτική προσφορά που μπορούν να έχουν τα κινηματογραφικά αρχεία είχε υπογραμμίσει ο εκπρόσωπος του Βρετανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, σημειώνοντας ότι στη Βρετανία «βλέπουμε συνεχώς αμερικανικές ταινίες. Η επίδραση των μη αγγλόφωνων ταινιών στους Βρετανούς είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη».

Μια ακόμη σημαντική πτυχή, όμως, έθεσε η τότε διευθύντρια των ουγγρικών κινηματογραφικών αρχείων, η οποία υπογράμμισε ότι τα πνευματικά δικαιώματα των ουγγρικών ταινιών από το 1945 μέχρι σήμερα ανήκουν σε ιδιωτική εταιρεία!

Και αυτό το πρόβλημα, όμως, επιχειρείται να «λυθεί» από την ΕΕ μέσα από το «πρίσμα» της «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης». Στη σύνοδο, μάλιστα, είχε «πέσει» και η «ιδέα» να συσταθεί ένα είδος «πανευρωπαϊκού αρχείου» στο πρότυπο του αμερικανικού κογκρέσου, το οποίο επιλέγει (στο «όνομα του έθνους») κάθε χρόνο 25 αμερικανικές ταινίες που εμπίπτουν στα κριτήριά του περί «εθνικής κληρονομιάς».

Τέτοιες «ιδέες» έχουν την «πηγή» τους στα ευρω-ενωσιακά ιδεολογήματα περί «κοινής πολιτιστικής ευρωπαϊκής ταυτότητας», τα οποία αποτελούν εργαλεία ιδεολογικής χειραγώγησης των ευρωπαϊκών λαών, σε μια προσπάθεια να εφαρμοστούν χωρίς αντιστάσεις οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις και η εισβολή σε νέες «αγορές». Πιο άμεσα αντιληπτή είναι μια ακόμη συνέπεια αυτής της τακτικής, η οποία θα οδηγήσει σε μιαν ανοιχτή λογοκρισία για το τι θα είναι «ευρωπαϊκώς ορθόν». Οχι μόνο για την παραγωγή και διανομή του. Αλλά και για τη διάσωσή του για τις επόμενες γενιές (σ.σ. βλ. κινηματογραφικά αρχεία).

Το θέμα είναι ότι ακόμη και ο προβληματισμός για την ανάγκη ύπαρξης ενός πολιτικού πλαισίου που να ανταποκρίνεται στις οικονομικές ανάγκες των κινηματογραφικών αρχείων δεν αγγίζει την αιτία του προβλήματος που είναι τα οπτικοακουστικά μονοπώλια. Στην ημερίδα που συνδιοργάνωσαν η Ταινιοθήκη της Ελλάδος με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και την Ενωση Ευρωπαϊκών Κινηματογραφικών Αρχείων το 2007, υπογραμμίστηκε η πενιχρή κρατική χρηματοδότηση της Ταινιοθήκης και του ελληνικού κινηματογράφου και ότι σε χώρες, όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, οι προϋπολογισμοί των ταινιοθηκών είναι μεγαλύτεροι. Ωστόσο, σημειώθηκε ότι από τα μέσα της δεκαετίας του '90 η επιχορήγηση της ΕΕ είναι μειωμένη, καθώς οι προτεραιότητές της προσανατολίζονται σε ψηφιακές εφαρμογές (σ.σ. άκρως κερδοφόρες για το κεφάλαιο). Ανεπαρκές χαρακτηρίστηκε και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «MEDIA», που δεν προβλέπει χρηματοδότηση για συντήρηση κινηματογραφικών αρχείων. Πώς ερμηνεύθηκαν όλα αυτά; Ως... «έλλειψη πολιτιστικής κουλτούρας» της ΕΕ!

Η πολιτική του δικομματισμού στον κινηματογράφο δεν αφήνει περιθώρια ελπίδας. Η μετατροπή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου σε ανώνυμη εταιρεία από το ΠΑΣΟΚ, η υπαγωγή του στο νόμο περί ΔΕΚΟ από τη ΝΔ, η δηλωμένη πρόθεσή τους να ιδιωτικοποιήσουν κάθε πτυχή του οπτικοακουστικού τομέα (σ.σ. χαρακτηριστική περίπτωση η ίδρυση του Εθνικού Οπτικοακουστικού Αρχείου το 2006 ως ΝΠΙΔ) αποτελούν συνειδητές πολιτικές επιλογές. Για το ΚΚΕ, πραγματική λύση και για τα κινηματογραφικά αρχεία θα είναι η «θεσμοθέτηση φορέων που θα ενισχύουν και θα στηρίζουν την ελληνική κινηματογραφία, όπως το ΕΚΚ, η Ταινιοθήκη της Ελλάδας, η Ελλάς Φιλμ, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας, με τη μορφή δημοσίων κοινωνικοποιημένων φορέων με συλλογικές μορφές διοίκησης και χάραξης πολιτικής, στις οποίες θα εκπροσωπούνται με αποφασιστικό ρόλο οι συλλογικοί φορείς των δημιουργών, ερμηνευτών, τεχνικών και όλων των άλλων συντελεστών της παραγωγής και διανομής της κινηματογραφικής ταινίας, αλλά και λαϊκοί φορείς. Χρηματοδότησή τους με πλήρη κάλυψη των εξόδων τους για το σύνολο της δραστηριότητάς τους από τον κρατικό προϋπολογισμό, με κωδικό που θα αφορά τον κάθε φορέα (...)».

Μόνον έτσι θα μπορεί να αποδώσει πραγματικά απρόσκοπτα και μη αγοραία η Ταινιοθήκη, πολύ περισσότερο που είναι αυτή τη στιγμή και ο πλέον κατάλληλος φορέας (από άποψη εμπειρίας και εργαστηριακής υποδομής), που θα μπορούσε να του ανατεθεί η αρμοδιότητα της υποχρεωτικής κατάθεσης σε αυτήν των ταινιών μυθοπλασίας κατά τα πρότυπα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, αλλά και των ξένων αρχείων.