Κυριακή 21 Ιούνη 2009
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 7
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Γλώσσα και στοιχειώδης λογική

Διερεύνηση για το ποιο από τα δύο είναι προαπαιτούμενο του άλλου, με τη βοήθεια ενός θαλάσσιου λέοντα

Αν το α ισούται με το β και το β ισούται με το γ, τότε και το α ισούται με το γ. Αυτήν τη μαθηματικά διατυπωμένη ιδιότητα (μεταβατική ιδιότητα), τη γνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, τουλάχιστον με την απλούστερη μορφή της: Αν δύο μεγέθη είναι ίσα με ένα τρίτο, τότε είναι ίσα και μεταξύ τους. Απ' ό,τι φαίνεται, όμως, αυτήν τη σχέση την ξέρει και η Ρίο, ένας εκπαιδευμένος θαλάσσιος λέοντας 22 ετών.

Προφανώς δεν την αντιλαμβάνεται όπως ένας άνθρωπος, που διαθέτει τη γλώσσα όχι μόνο ως μέσο μετάδοσης των αποτελεσμάτων της σκέψης, αλλά ως τρόπο πραγμάτωσης της ίδιας της ανώτερης νοητικής λειτουργίας. Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα αντίληψης και χειρισμού εννοιών, ο θαλάσσιος λέοντας όχι. Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις λέξεις για να ονομάσει και να κατηγοριοποιήσει τα αντικείμενα. Ετσι, μπορεί να βρει ισοδυναμίες μεταξύ τους, να αντιληφθεί ότι δύο διαφορετικά ζώα είναι, π.χ., καβούρια, ακόμα και να αντιληφθεί ότι υπό ορισμένες συνθήκες τα «καβούρια» μπορεί να «ισούνται» με «τουλίπες». Πώς γίνεται η Ρίο να εφαρμόζει τη μεταβατική ιδιότητα, χωρίς να μπορεί να την αντιληφθεί με οποιασδήποτε μορφής διατύπωση; Μήπως η στοιχειώδης λογική είναι προϋπόθεση και εξελικτικός πρόδρομος της γλώσσας και όχι αντίστροφα; Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί τους επιστήμονες και ο συμπαθής θαλάσσιος λέοντας βοηθάει άθελά του να πλησιάσουμε στην απάντηση.

Αμφισβητήσιμα συμπεράσματα

Στα πειράματα που γίνονται με τη Ρίο, το ζώο μαθαίνει να συσχετίζει τη σιλουέτα ενός κάβουρα με εκείνη μιας τουλίπας και στη συνέχεια την τουλίπα με ένα ραδιόφωνο. Αγνωστο πώς, η Ρίο είναι στη συνέχεια ικανή να συσχετίσει τον κάβουρα με το ραδιόφωνο. Μοιάζει απλό, αλλά είναι μια μορφή στοιχειώδους λογικής σκέψης. Και η Ρίο είναι το πρώτο ζώο που την επιδεικνύει.

Αιτία για την παραπέρα διερεύνηση αυτών των ζητημάτων από τον Ρ. Σούστερμαν, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στη Σάντα Κρουζ, ήταν η ανάγκη να αποσαφηνιστούν προηγούμενα πειράματα με ζώα, που δεν είχαν καταλήξει σε οριστικά και αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα. Ηδη, από τη δεκαετία του 1960, ερευνητές έμαθαν γλώσσες συμβόλων σε διάφορα ζώα, όπως χιμπατζήδες, γορίλες, ουρακοτάγκους και δελφίνια. Σε ένα από τα πειράματα αυτά, ένα δελφίνι είχε μάθει να χτυπάει μια μπάλα στα δεξιά του, όταν του δινόταν το σύμβολο που αντιστοιχούσε στο «δεξιά - μπάλα - πτερύγιο - ακούμπησε». Σε ένα άλλο πείραμα, ένας χιμπατζής έδειχνε το σύμβολο «θέλω μούρο», όταν επιθυμούσε να γευτεί το φρούτο.

Η σημασία αυτών των πειραμάτων παραμένει αντιφατική. Μερικοί ερευνητές θεωρούν ότι η ικανότητα των ζώων να μάθουν χειρονομίες ή σύμβολα, να τα συνδυάσουν σε προτάσεις και να τα χρησιμοποιήσουν σε διαφορετικές συνθήκες, δείχνει πως τα ζώα καταλαβαίνουν την έννοια των συμβόλων και επιδεικνύουν στοιχειώδη λογική σκέψη. Αλλοι ερευνητές απορρίπτουν αυτά τα συμπεράσματα, θεωρώντας τη συγκεκριμένη συμπεριφορά των ζώων ως εξεζητημένο μιμητισμό. Ο Σούστερμαν αποφάσισε να εξετάσει την ικανότητα λογικής σκέψης της Ρίο με διαφορετικό τρόπο. Μαζί με μεταπτυχιακούς δημιούργησαν ένα ρεπερτόριο από 90 αντικείμενα που θα μάθαινε να αναγνωρίζει η Ρίο. Μερικά απ' αυτά ήταν τρισδιάστατα αντικείμενα, αλλά τα περισσότερα ασπρόμαυρα απλουστευτικά σχέδια αντικειμένων. Χώρισαν τα αντικείμενα σε τρεις κατηγορίες και σχημάτισαν 30 τριάδες, αποτελούμενες από ένα αντικείμενο από την κάθε κατηγορία.

Η κρίσιμη δοκιμή

Καθώς η Ρίο στεκόταν σε μιαν άκρη της πισίνας, οι ερευνητές τής έδειχναν επί δύο δευτερόλεπτα στο κεντρικό παράθυρο μιας ξυλοκατασκευής κάποιο αντικείμενο της κατηγορίας Α. Στη συνέχεια, άνοιγαν τα δύο πλαϊνά παράθυρα, δείχνοντας αντικείμενα της κατηγορίας Β, ένα από τα οποία έπρεπε να διαλέξει η Ρίο. Αν το ζώο ακουμπούσε τη μύτη του στο σωστό αντικείμενο, ανταμειβόταν με μια ρέγγα. Η Ρίο έμαθε γρήγορα να ταιριάζει τα αντικείμενα των κατηγοριών Α και Β. Για παράδειγμα, έμαθε ότι η σιλουέτα ενός ελέφαντα (κατηγορία Α) πηγαίνει πάντα με εκείνη ενός μυρμηγκιού (κατηγορία Β). Επιπλέον, κατάλαβε σύντομα ότι το ζευγάρωμα ήταν συμμετρικό: Αν της έδειχναν πρώτο το μυρμήγκι, μπορούσε να το ταιριάσει με τον ελέφαντα (συμμετρική ιδιότητα: αν το α είναι ίσο με το β, τότε και το β είναι ίσο με το α). Στη συνέχεια, η Ρίο έμαθε ότι το μυρμήγκι έχει ως ταίρι στην κατηγορία Γ τη σιλουέτα του πλανήτη Κρόνου.

Η κρίσιμη δοκιμή έγινε όταν η Ρίο χρειάστηκε να ταιριάξει τον ελέφαντα (Α) με τον Κρόνο (Γ), εικόνες που δεν είχε ξαναδεί ποτέ σε συνδυασμό. Ακόμα και την πρώτη φορά που αντιμετώπισε το πρόβλημα αυτό, είχε 11 επιτυχίες στις 12 προσπάθειες με διαφορετικές τριάδες εικόνων Α-Γ και 17 στις 18 όσον αφορά τη συσχέτιση Γ-Α. Τα αποτελέσματα αυτά έδωσαν μια διαφορετική οπτική στον τρόπο που βλέπουμε τη νοημοσύνη των ζώων.

Γράμματα και αριθμοί

Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ρίο εκπαιδεύεται να λύνει προβλήματα με ηχητικά στοιχεία. Νωρίτερα, είχε μάθει να αντιστοιχίζει το Α με το Β, το Γ, το Δ κ.ο.κ. και το 1 με το 2, το 3, το 4 κ.ο.κ. Στη συνέχεια, οι εκπαιδευτές της την έμαθαν να αντιστοιχεί τον ήχο του κουδουνίσματος του τηλεφώνου με το γράμμα Α και τον ήχο της σειρήνας με τον αριθμό 1. Μόλις το έμαθε αυτό, οι ερευνητές τής έδειξαν το Β και το 2 και της έπαιξαν τον ήχο του κουδουνίσματος. Επειδή η Ρίο ήξερε ότι το κουδούνισμα πάει με το Α, κατάλαβε ότι πρέπει να πηγαίνει και με το Β και το Γ και όλα τα άλλα γράμματα και η σειρήνα με τους αριθμούς. Αν και χρειάστηκε πολύ χρόνο για να μάθει τη συσχέτιση του κουδουνίσματος με το Α και της σειρήνας με το 1, η γενίκευση αποδείχτηκε πολύ εύκολη υπόθεση γι' αυτήν.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ