Παπαγεωργίου Βασίλης

Μετά την έναρξη, τον περασμένο Νοέμβρη, της δικτυακής πύλης της Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης «Europeana» (www.europeana.eu), «έρχεται» στις 21 Απρίλη το «ανέβασμα» στο διαδίκτυο της «Παγκόσμιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης», ένα σχέδιο στο οποίο συμμετέχουν εθνικές βιβλιοθήκες πολλών χωρών, μεταξύ αυτών των Γαλλίας, Βραζιλίας, Σουηδίας, Ρωσίας κ.ά. Παράλληλα, «τρέχει» ο χρόνος μέχρι την καταληκτική ημερομηνία της 5/5, οπότε οι δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να... προλάβουν (!) να τεκμηριώσουν «απαίτηση» από το δικτυακό μονοπώλιο της GOOGLE, ώστε να μπορέσουν να «ενταχθούν», ουσιαστικά, στη συμφωνία μεταξύ του μονοπωλίου και των ενώσεων συγγραφέων και εκδοτών των ΗΠΑ, με αφορμή το πρόγραμμα ψηφιοποίησης αμερικανικών βιβλιοθηκών από την εταιρεία.

Οπως και τα άλλα προγράμματα που αναφέρθηκαν στην αρχή, έτσι και αυτό της GOOGLE αποτελεί κλιμάκωση της διαδικασίας εμπορευματοποίησης του πολιτισμού. Ολα μαζί εξάλλου δεν αποτελούν παρά την ψηφιακή πλευρά της εκμετάλλευσης των πνευματικών έργων του ανθρώπου από τον καπιταλισμό. Η διαφορά έγκειται περισσότερο στο διευρυμένο πεδίο αυτής της εκμετάλλευσης μέσω της αγοραίας χρήσης της τεχνολογίας. Η συμφωνία συμβιβασμού μεταξύ της GOOGLE και των ενώσεων συγγραφέων και εκδοτών των ΗΠΑ, ήταν το αποτέλεσμα πολύχρονης δικαστικής διαμάχης με αφορμή το πρόγραμμα ψηφιοποίησης αμερικανικών βιβλιοθηκών που ξεκίνησε η εταιρεία χωρίς να ρωτήσει κανέναν, κυρίως τους συγγραφείς, πριν λίγα χρόνια. Η GOOGLE άρχισε, παράνομα (ακόμη και με τους νόμους του αστικού κράτους) να ψηφιοποιεί βιβλία με στόχο τη δημιουργία μιας ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης με εμπορευματικούς σκοπούς. Αν και η αρχική αντίδραση των συγγραφέων και των εκδοτών στις ΗΠΑ είχε καταγγελτικά χαρακτηριστικά, ωστόσο διολίσθησε σε μια διαπραγμάτευση για το πόσο, ουσιαστικά, θα πουλήσουν τα έργα τους. Η χρόνια δικαστική διαμάχη τους εξόντωσε οικονομικά, γι' αυτό και συμβιβάστηκαν έναντι του επιχειρηματικού «κολοσσού» ο οποίος φυσικά είχε «ρίξει» στη μάχη «στρατιές» καλοπληρωμένων δικηγόρων. Αυτό φυσικά σε καμία περίπτωση δε σημαίνει πως μια «καλύτερη», οικονομικά, συμφωνία υπέρ των συγγραφέων, θα άλλαζε τον εμπορευματικό χαρακτήρα του σχεδίου. Αντίθετα, η διαμάχη αυτή και η συμφωνία αποτελεί ένα διδακτικό παράδειγμα για τους δημιουργούς, για τα όρια του αστικού δικαστικού συστήματος όταν πρόκειται να υπερασπίσει την «αγορά».

Το γεγονός ότι όλες οι μεγάλες βιβλιοθήκες του κόσμου, φυσικά και οι αμερικανικές, διαθέτουν και βιβλία των οποίων τα πνευματικά δικαιώματα βρίσκονται εκτός ΗΠΑ, είναι εύλογο αυτή η συμφωνία να επηρεάζει τους εκδότες και συγγραφείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Πριν λίγους μήνες, ο ελληνικός Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (σ.σ. διαχειρίζεται τα συγγραφικά πνευματικά δικαιώματα) δημοσιοποίησε τα βασικά σημεία της πολυσέλιδης συμφωνίας, η οποία αποτελεί την πρώτη απόπειρα να θεσμοθετηθεί η κερδοσκοπική διαχείριση των έργων του Λόγου στο πλαίσιο που διαμορφώνεται από την ιλιγγιώδη ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών.

Κατά τη συμφωνία, το μονοπώλιο θα παρακρατά το 37% από τα έσοδα των πολυποίκιλων εμπορικών χρήσεων του «προϊόντος» και οι δικαιούχοι (συγγραφείς ή εκδότες ή και οι δύο ή συγγενείς) θα μοιράζονται - μέσω ενός μητρώου που θα συσταθεί - το 63%. Για όσα βιβλία παρανόμως ψηφιοποίησε η GOOGLE μέχρι τη συμφωνία, θα «αποζημιωθούν» με... 60 δολάρια έκαστο, αν και εφόσον οι δικαιούχοι τους προλάβουν να τεκμηριώσουν απαίτηση μέχρι τις 5 Μάη. Ενώ, όσοι δικαιούχοι δε θέλουν να ενταχθούν στο πρόγραμμα, οφείλουν (!) να το δηλώσουν (σύστημα «opt-out») μέχρι τον Απρίλη του 2011, αλλιώς η GOOGLE θα μπορεί να ψηφιοποιεί τα έργα τους ελεύθερα! Ωστόσο, αυτή η «δηλωτική» πρακτική και αντίληψη έρχεται σε αντίθεση με το θεσμικό πλαίσιο περί πνευματικών δικαιωμάτων που κυριαρχεί - προς το παρόν - στις ευρωπαϊκές χώρες, όπου ο δικαιούχος δεν οφείλει να δηλώσει το δικαίωμά του για να το διατηρεί. Επειδή όμως, όπως είπαμε, οι αμερικανικές βιβλιοθήκες που ψηφιοποιούνται, περιλαμβάνουν και άπειρο αριθμό βιβλίων Ευρωπαίων δικαιούχων, φυσικά και Ελλήνων, η συμφωνία αυτή σημαίνει ότι θα ισχύει για όλους, ακόμη και γι' αυτούς που δε συμφωνούν με αυτήν. Ετσι και οι μη Αμερικανοί δικαιούχοι θα «σύρονται» στην GOOGLE για να «δηλώνουν» ή όχι τα έργα τους!

Η συμφωνία «συνίσταται στη δημιουργία ενός συστήματος το οποίο θα επιτρέπει την περαιτέρω δημιουργία μίας βάσης δεδομένων που θα περιέχει το πλήρες κείμενο βιβλίων ψηφιοποιημένων από την GOOGLE, με σκοπό την εμπορική χρήση με διαφόρους τρόπους». Τα κέρδη για το μονοπώλιο θα είναι τεράστια από την απεριόριστη εμπορική χρήση: «Πουλώντας συνδρομή για πρόσβαση στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων σε εκπαιδευτικά, κυβερνητικά ιδρύματα και εταιρείες. Πουλώντας δικτυακή πρόσβαση σε συγκεκριμένα βιβλία. Πουλώντας διαφημιστικό χώρο σε σελίδες βιβλίων. Οι δικαιούχοι δε θα έχουν τη δυνατότητα να αρνηθούν την τοποθέτηση διαφήμισης σε σελίδες του βιβλίου». Φυσικά «υπάρχει η δυνατότητα και για άλλες εμπορικές χρήσεις στο μέλλον», όπως η εκτύπωση «κατά παραγγελία». Θα υπάρχει επίσης η «δυνατότητα εκτύπωσης με χρέωση ανά σελίδα και η προοπτική (...) οι εμπορικές επιχειρήσεις, όπως τα φωτοτυπικά καταστήματα, να έχουν επίσης τη δυνατότητα να βλέπουν και να εκτυπώνουν τη σελίδα με συγκεκριμένη χρέωση».

Η GOOGLE κατηγοριοποιεί τα προς ψηφιοποίηση βιβλία ως εξής (σύμφωνα με την περίληψη της συμφωνίας από τον ΟΣΔΕΛ):

1. Βιβλία που κυκλοφορούν στο εμπόριο μέχρι την 5η Ιανουαρίου 2009. Κάθε χρήση αυτών των βιβλίων θα γίνεται μόνο με τη συγκατάθεση - δήλωση συμμετοχής στη συμφωνία του δικαιούχου.

2. Βιβλία που δεν διατίθενται στο εμπόριο μέχρι την 5η Ιανουαρίου 2009 (εξαντλημένα). H GOOGLE «θα έχει τη δυνατότητα όλων των χρήσεων που ορίζονται στη Συμφωνία γι' αυτά τα βιβλία χωρίς την υποχρέωση ενημέρωσης του δικαιούχου. Εάν ο δικαιούχος δεν επιθυμεί να επιτρέψει στην GOOGLE αυτές τις χρήσεις θα πρέπει να εξαιρέσει το βιβλίο από αυτές. Δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός του δικαιούχου για να προχωρήσει στην εξαίρεση του βιβλίου».

Την εξακρίβωση για το εάν ένα βιβλίο είναι εξαντλημένο ή μη την αναλαμβάνει η GOOGLE ψάχνοντας όμως μόνο στα εμπορικά δίκτυα διανομής των ΗΠΑ, γεγονός που αφήνει ακόμη μερικά «περίεργα παραθυράκια» ειδικά για τους εκτός ΗΠΑ δικαιούχους δικαιωμάτων.

Για όσους νομίζουν ότι οι Ευρωπαίοι εκδότες... «έφριξαν» από αυτή τη συμφωνία, κάνουν λάθος. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εκδοτών (FEP) χαρακτήρισε ως «πολύ σημαντικό βήμα» τη συμφωνία και όχι τυχαία τη συνδέει με την «Europeana» τονίζοντας ότι «από τη στιγμή που η πνευματική ιδιοκτησία είναι ένα βασικό εργαλείο ενθάρρυνσης της δημιουργικότητας, το πολιτιστικό προϊόν της Ευρώπης πρέπει να ψηφιοποιηθεί (...)». Στον όρο «δημιουργικότητα» ο αναγνώστης θα πρέπει να βάλει τη λέξη «κερδοφορία», αφού η FEP με νόημα «θυμίζει» στην ανακοίνωσή της ότι ο εκδοτικός τομέας στην ΕΕ έχει «κύκλο εργασιών μεγαλύτερο των 22 δισ. ευρώ και παραγωγή περίπου 600.000 βιβλίων ετησίως». Γι' αυτό και το μόνο που φοβούνται πραγματικά είναι ο... υπερατλαντικός ανταγωνισμός, φράση που προσπαθούν να καλύψουν με «φούσκες» περί... «πολυπολιτισμικότητας»: «(...) οι Ευρωπαίοι εκδότες θα εκτιμήσουμε τον κίνδυνο της de facto δημιουργίας μονοπωλίου στη διαδικασία της διάθεσης των βιβλίων, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον των καταναλωτών και της κοινωνίας γενικότερα και το οποίο δύναται να θέσει σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή αγορά βιβλίου και την ευρωπαϊκή πολυπολιτισμικότητα». Ενώ ξεκαθαρίζει ότι «η FEP προσβλέπει στη συνέχιση της συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους άλλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς με σκοπό τη δημιουργία μιας πολυγλωσσικής και πολυσύνθετης ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης που θα αντανακλά την κοινή μας πολιτισμική κληρονομιά και τις κοινές μας αξίες».

Οι «κοινές αξίες» της FEP και της ΕΕ είναι οι ανάγκες κερδοφορίας του κεφαλαίου. Μάλιστα, η ΕΕ, με αφορμή τη «Europeana», που τόσο εξυμνά η FEP, «πρότεινε» στα κράτη - μέλη να «συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα». Εφερε μάλιστα και το παράδειγμα της Σλοβενίας, η οποία «εξέδωσε το 2007 νόμο για τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με τον οποίο προσφέρονται νέες ευκαιρίες για την ιδιωτική προώθηση έργων ψηφιοποίησης σε δημόσια ιδρύματα».