Τετάρτη 25 Οχτώβρη 2000
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 14
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Ο ρόλος της Ορθοδοξίας

Ηεπίσημη βυζαντινή εκκλησία ακολουθούσε την Ορθοδοξία. Την εποχή αυτή, Ορθοδοξία (= ορθή δόξα) σημαίνει συμμόρφωση προς το δόγμα, δηλαδή προς τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων που απαρτίζονταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία από επισκόπους. Αμέσως γίνεται αντιληπτό ότι την Ορθοδοξία τη διαμόρφωνε ο επισκοπικός κλήρος, δηλαδή η ηγεσία της Εκκλησίας. Την εποχή που μας απασχολεί εδώ, δηλ. τον 7ο αιώνα, το κράτος που χάνει τη μια επαρχία μετά την άλλη, απευθύνει στον πρόμαχο της Ορθοδοξίας Μάξιμο τον Ομολογητή την ακόλουθη κατηγορία: Από όλα αυτά που έκανες, είναι φανερό το γεγονός ότι έχεις μίσος για τον αυτοκράτορα και το κράτος του, επειδή εσύ μόνος παρέδωσες στους Σαρακηνούς την Αίγυπτο, την Αλεξάνδρειας και την Πεντάπολη και την Αφρική.22

Για να είναι σοβαρή, μια ιστορική κρίση πρέπει να αποδίδει σύνθετες κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις. Τον έβδομο αιώνα η βασική διαφορά ανάμεσα στην Ορθοδοξία Ανατολής και Δύσης είναι η εξής: στην Ανατολή, δηλαδή στο Βυζάντιο, η ηγεσία της Εκκλησίας αποτελεί το πιο συμπαγές και ανθεκτικό τμήμα της αρχαίου τύπου άρχουσας τάξης που το κοσμικό της τμήμα, η συγκλητική αριστοκρατία καταρρέει. Στη Δύση, αντίθετα, η ηγεσία της Εκκλησίας μόλις έχει πετύχει την προσχώρηση στην Ορθοδοξία βαρβαρικών λαών μαζί με την άρχουσα τάξη τους, δηλαδή λαών που μόλις έχουν ξεπεράσει το φυλογενετικό σύστημα και βρίσκονται στο δρόμο προς το σχηματισμός μιας φεουδαρχικής αριστοκρατίας.23 . Ετσι, στη Δύση, η ηγεσία της Εκκλησίας υποστηρίζεται από μια άρχουσα τάξη σε άνοδο, σε αντίθεση με το Βυζάντιο, όπου η πρωτοβυζαντινή συγκλητική αριστοκρατία περνάει την επιθανάτια αγωνία της. Γι' αυτό και ολόκληρη η βυζαντινή άρχουσα τάξη του έβδομου αιώνα, κοσμική και κληρική, είναι ορθόδοξη, φανατικά αντιαιρετική και έχει τα βλέμματα και τις ελπίδες της στραμμένες προς την ορθόδοξη παπική Δύση.

Το τελειωτικό χτύπημα θα δεχτεί η πρωτοβυζαντινή ορθόδοξη άρχουσα τάξη τον 8ο αιώνα, στη διάρκεια της λεγόμενης Εικονομαχίας, οπότε ο εξαιτίας των συνθηκών αγροτοποιημένος και στρατιωτικοποιημένος λαός θα στραφεί δυναμικά ενάντια στο πιο ανθεκτικό τμήμα της, δηλαδή στον επισκοπικό και μοναστικό κλήρο. Είναι η εποχή όπου θα εμφανιστεί ο όρος κοίνωσις (κοινωνικοποίηση / δήμευση) της εκκλησιαστικής περιουσίας24 και που θα διαρκέσει μόνο όσο χρειάζεται, ώσπου η στρατιωτική ηγεσία, αυτού του αγροτικού και στρατιωτικού λαού να συμβιβαστεί με την ηγεσία του κλήρου και, οι δυο ηγεσίες μαζί, να αποτελέσουν τον πυρήνα μιας νέας βυζαντινής άρχουσας τάξης κατά τα τέλη του 8ου / αρχές 9ου αιώνα.25

Αυτό είναι το κοινωνικό νόημα του τέλους της Εικονομαχίας το 843, που αποκαλείται όχι τυχαία, Κυριακή της Ορθοδοξίας. Στο εξής, όχι μόνο όλα θα είναι ορθόδοξα στο Βυζάντιο, κράτος, κοσμική αριστοκρατία, κλήρος και ηγεσία του, και λαός, αλλά θα παρατηρηθεί και το ακόλουθο πολύ σημαντικό γεγονός: η ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δηλαδή το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, θα πορευτεί προς τη φεουδαρχοποίηση με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι το βυζαντινό κράτος που εμποδίζεται από τις αρχαϊκές ρωμαϊκές αρχές και δομές, στις οποίες στηρίζεται.26 Το γεγονός αυτό που αυξάνει τη δύναμη της Εκκλησίας, καθώς συμπορεύεται άνετα με τις γενικές μεσαιωνικές συνθήκες της εποχής, συντελεί στο να κατορθώνει πάντα η ηγεσία της Εκκλησίας να συγκρατεί ολόκληρο το κράτος και την κοινωνία προσδεμένα στην επιρροή και, γενικά στην ιδεολογία της.

Ταυτόχρονα όμως, ο σχηματισμός της νέας βυζαντινής άρχουσας τάξης με ιδεολογικό καθοδηγητή την Ορθόδοξη Εκκλησία, καθιστούν την τελευταία έναν περίπου υπερκρατικό παράγοντα που μπορεί, σε μια επίδειξη δύναμης, να φτάσει ακόμα και στη ρήξη με την επίσης φεουδαρχικά αναπτυγμένη και επίσης ορθόδοξη Δυτική Εκκλησία που, αυτή, δεν υπακούει σε κοσμική εξουσία27 και, επιπλέον, ασκεί τεράστια πνευματική επιρροή στη Δύση.28

Το περιβόητο σχίσμα των Εκκλησιών του 1054 που πρέπει να προήλθε μάλλον από επίδειξη ισχύος και αδιαλλαξίας και από τις δυο εκκλησιαστικές ηγεσίες, και αυτή της Ανατολής και αυτή της Δύσης, οδήγησε στο να αποκαλείται στο εξής ορθόδοξη η Ανατολική Εκκλησία,29 δηλαδή αυτή των πατριαρχείων Κωνσταντινούπολης, Αλεξάνδρειας, Αντιόχειας και Ιεροσολύμων, ενώ η Δυτική Εκκλησία που υπακούει στον πάπα της Ρώμης αποκαλείται καθολική.30 Πέρα από τις τυπικές αυτές ονομασίες και η Ανατολική και η Δυτική Εκκλησία θέλουν να είναι ορθόδοξες, δηλαδή να κατέχουν την πλήρη αυθεντία στην ερμηνεία της θρησκείας και επίσης και οι δύο εκκλησίες θέλουν να είναι καθολικές, δηλαδή να αγκαλιάζουν το σύνολο των χριστιανών.


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ