Κυριακή 8 Μάρτη 2009
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 16
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΤΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
Καθ' οδόν: Στην Αλαγονία μέσα από τα τραγούδια της

Αυτήν την Κυριακή θα ταξιδέψουμε σε έναν τόπο μέσα από τις μελωδίες και τα τραγούδια του. Αφορμή, η κυκλοφορία του δεύτερου δίσκου (cd) του Κώστα Καντζιλιέρη με τίτλο «Τ' αηδόνι, τ' αηδονάκι». Το μουσικό υλικό που παρουσιάζει σ' αυτή την έκδοση, το αντλεί από την ευρύτερη περιοχή της Αλαγονίας με τη συλλογή σχετικού μουσικού υλικού, με επιτόπιες καταγραφές και τη σπουδή του τοπικού μουσικού ιδιώματος και των ποιητικών παραλλαγών. Τραγούδια χορευτικά και του γλεντιού, που στην πλειοψηφία τους τα έχει μάθει «διά στόματος λαού».

Ο Κώστας Καντζιλιέρης γεννήθηκε στην Τσερνίτσα (σημερινή Αρτεμισία) της Αλαγονίας, μεγάλωσε στην Καλαμάτα όπου είχε και τις πρώτες του συστηματικές μουσικές εμπειρίες συμμετέχοντας στη χορωδία «Ορφέας». Ο ερχομός του στην Αθήνα (1963) με πρώτο μέλημα το βιοπορισμό, δεν του αφήνει περιθώρια για ενασχόληση με το τραγούδι. Πριν από μια εικοσαετία, η συνάντησή του με τον Χρήστο Πανούτσο (ερμηνευτή του μοραΐτικου τραγουδιού) υπήρξε καθοριστική, για τη μετέπειτα πορεία του και η παράλληλη φοίτησή του για μια εξαετία στη μουσική σχολή του Σίμωνα Καρά, αναθερμαίνουν το ενδιαφέρον του για το τραγούδι και τον ωθούν στη συστηματική ενασχόλησή του με αυτό. Κινείται, από επιλογή, στα όρια του ημιεπαγγελματισμού, αφού συνειδητά δε μετασχηματίζει το τραγούδι σε κύριο επάγγελμα και κρατιέται μακριά από τη βιομηχανία της νυχτερινής διασκέδασης των αστικών κέντρων.

Η περιοχή της Αλαγονίας, στην «αγκαλιά» του Ταΰγετου
Η περιοχή της Αλαγονίας, στην «αγκαλιά» του Ταΰγετου
«Αυτό το cd αποτελεί στο σύνολό του υφολογική πρόταση στο - φθαρμένο από τη χρήση του - μοραΐτικο τραγούδι, και συνιστά μια κατάθεση που δίχως άλλο έχει λόγο ύπαρξης. Ενα cd που χαρακτηρίζεται μεν από τη φρεσκάδα της σύγχρονης δισκογραφίας, με έντονα όμως και αναγνωρίσιμα τα στοιχεία του μοραΐτικου τραγουδιού, έτσι όπως αρμόζει σε μια κλασική ερμηνεία με έμφαση στην ιδιαιτερότητα της εντοπιότητας», αναφέρει στο ένθετο που συνοδεύει το cd, ο Νίκος Διονυσόπουλος, ο οποίος θα μας δώσει πολλά στοιχεία για το σημερινό οδοιπορικό.

Με τραγούδια και χορούς

Η Αλαγονία βρίσκεται βόρεια της Καλαμάτας, ανάμεσα στα βουνά, στις υπώρειες του Δυτικού Ταΰγετου και εκτείνεται μέχρι τις πηγές του Νέδοντα. Χαρακτηρίζεται από ενδιαφέρουσα ιδιοτοπική μουσική και εθιμοτυπική παράδοση (με έμφαση στα αποκριάτικα έθιμα και στα γαμήλια τραγούδια). Συναποτελείται από έξι χωριά, τα «Πισινά χωριά» όπως λέγονταν την περίοδο της επανάστασης, στα οποία μπορεί να διακρίνει κανείς τρεις επιμέρους πολιτισμικές υποενότητες: α) η περιοχή του Κουτσαβά με τα χωριά Λαδάς και Καρβέλι, γνωστά ως «Λαδοκάρβελα», με δικό τους μουσικό ιδίωμα, β) Τσερνίτσα (σημερινή Αρτεμισία) και Μεγάλη Αναστάσοβα (Νέδουσα) με επιρροές από Αρκαδία αλλά και από Λακωνία και γ) Πηγές και Σίτσοβα (σημερινή Αλαγονία, η οποία κράτησε το όνομα του τέως Δήμου Αλαγονίας). Οι δύο πρώτες περιοχές κρατούσαν περισσότερο τις παραδόσεις, παρουσιάζοντας μουσικές συγγένειες με τις όμορες περιοχές της Αρκαδίας, ενώ κατεβαίνοντας προς τον κάμπο της Καλαμάτας αλλάζει το μουσικό ύφος. Η περιοχή της Αλαγονίας, εκτός από το ιδιαίτερο μουσικό ύφος της, χαρακτηρίζεται από τις ποιητικές παραλλαγές στα γνωστά αλλά και σε αθησαύριστα πελοποννησιακά τραγούδια.

Ωρες κεφιού στο χωριό Πηγές, το 1961
Ωρες κεφιού στο χωριό Πηγές, το 1961
Από χορευτικής πλευράς, κυριαρχούν οι κυκλικοί χοροί με τα συρτά (4/4) και τα καλαματιανά συρτά (7/8). Ελλείπουν τα τσάμικα, και όσα λέγονται είναι εισερχόμενα από το πανελλαδικό ρεπερτόριο. Επιπλέον, συναντά κανείς πολλά αργά τραγούδια της τάβλας σε μελωδική και θεματική ποικιλία.

Τα όργανα που κατά παράδοση χρησιμοποιούνταν στο πρόσφατο παρελθόν στην Αλαγονία, είναι το κλαρίνο, το βιολί, το σαντούρι, το λαούτο, το τσαφαράκι (φλογέρα), η καραμούζα (η μικρή πελοποννησιακή πίπιζα) και το τούμπανο (νταούλι), σε διάφορους μεταξύ τους συνδυασμούς.

Η αλλοτινή Τσερνίτσα

Η Αρτεμισία μέχρι το 1927 ονομαζόταν Τσερνίτσα ή Τζερνίτζα. Βρίσκεται στο μέσο της διαδρομής Καλαμάτας - Σπάρτης. Είναι χτισμένη στη θέση της αρχαίας Δενθαλιάτιδας με αξιόλογα ιστορικά μνημεία, όπως ο Ναός της Λιμνάτιδας Αρτέμιδας στο Βόλιμνο, το μοναστήρι του Μελέ με το ομώνυμο Κάστρο και η Κάτω Χώρα. Η Αρτεμισία είναι το μεγαλύτερο χωριό σε γεωγραφική έκταση μαζί με τα χωράφια σιταριού του Πέρα, της Ρογκοζωνίτσας και του Βόλιμνου, καλύπτοντας έκταση 38.797 στρεμμάτων, λίγο μικρότερη από αυτήν της Καλαμάτας. Βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο του δήμου, περιτριγυρισμένη από τα άλλα πέντε χωριά. Το όνομά της μετά την κάθοδο των Σλάβων έγινε Τσερνίτσα, που σημαίνει περιοχή με πολλές μουριές, αφού είχε αναπτυγμένη σηροτροφία, και η παλιότερη θέση της ήταν στην Κάτω Χώρα, θέση της αρχαίας Δενθαλιάτιδας, στην οποία σήμερα βρίσκουμε μόνον κήπους και ερείπια.

Μουσικοί στη Νέδουσα, γύρω στο 1960
Μουσικοί στη Νέδουσα, γύρω στο 1960
Οι πρώτες αναφορές για την Αρτεμισία βρίσκονται στους στίχους του Ομήρου, αφού η Αρτεμισία και συγκεκριμένα η Κάτω Χώρα και ο Μελές βρίσκονται στον οικισμό Δενθάλιοι της αρχαίας Δενθαλιάτιδας Χώρας, με τα πλούσια αμπέλια και το περίφημο κρασί, το Δένθη. Την ίδια περίοδο, ίσως και παλιότερα, υπάρχει ο οικισμός Λίμναι στην περιοχή του Βόλιμνου (όπου υπάρχουν ερείπια του ναού της Λιμνάτιδας Αρτέμιδας), ο οποίος αποτελούσε θρησκευτικό κέντρο για Μεσσήνιους και Λακεδαιμόνιους, με πιστούς από ολόκληρη την Πελοπόννησο. Επειδή αυτό αποτελούσε ιερό χώρο στα σύνορα της Μεσσηνίας και της Λακωνικής, αποτέλεσε και σημείο τριβής και αφορμή έναρξης των Μεσσηνιακών πολέμων. Με την κάθοδο των Σλάβων στην Πελοπόννησο, τα χωριά του Ταϋγέτου δέχτηκαν σημαντικό νέο πληθυσμό και πήραν σλάβικα ονόματα. Το χωριό ονομάστηκε Τσερνίτσα και ξεκίνησε η κατοίκηση στη σημερινή του θέση, ενώ η προηγούμενη θέση ονομάστηκε Κάτω Χώρα όπου υπάρχουν αξιόλογα μνημεία, με ερείπια από παλαιά κτίσματα. Η περιοχή των Πισινών Χωριών με το μοναστήρι στο Μαρδάτσι και τη Σιδερόπορτα έπαιξε στρατηγικό ρόλο και αποτέλεσε ορμητήριο στην Επανάσταση του 1821, με προπύργιο το μοναστήρι της Βελανιδιάς. Ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και ο Παπαφλέσσας ξεκίνησαν στις 23 Μαρτίου του 1821 από αυτά τα μοναστήρια και αυτά τα χωριά για να ενωθούν με τους Μαυρομιχαλαίους από τη Μάνη και να πετύχουν την απελευθέρωση της Καλαμάτας.

«Μουσικό διάλειμμα» κατά την επιστροφή από τον Αϊ- Γιώργη, στο Κάστρο του Μελέ
«Μουσικό διάλειμμα» κατά την επιστροφή από τον Αϊ- Γιώργη, στο Κάστρο του Μελέ
Ενα ισχυρό κίνημα αναπτύχθηκε στην περιοχή της Αλαγονίας κατά την περίοδο 1941 - 1944. Ενα απόσπασμα από το βιβλίο του Χρήστου Αντωνακάκη «Το αντάρτικο στον Ταΰγετο (1941 - 1944), πρωτοπόρα η Αλαγονία» θα μας διαφωτίσει περισσότερο: «Η Αλαγονία ήταν τότε το κέντρο της Εθνικής Αντίστασης της Μεσσηνίας και Λακωνίας, η ανταρτομάνα του Μοριά. Ο Ταΰγετος ήταν το καταφύγιο των Ελλήνων που δεν μπορούσαν ν' ανεχθούν τη σκλαβιά. Η γεωγραφική θέση της Αλαγονίας ήταν ιδανική για ξεσηκωμό. Ολα τα αντάρτικα συγκροτήματα της Πελοποννήσου φιλοξενήθηκαν από τη φιλόξενη Αλαγονία και από τον χιλιοτραγουδισμένο Ταΰγετο. Ακόμα φιλοξενήθηκαν οι καταδιωκόμενοι από τους κατακτητές, οι συμμαχικές αποστολές, καθώς και ο Αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ Αρης Βελουχιώτης. Οι Αλαγόνιοι βοήθησαν να διασωθούν οι σύμμαχοι στρατιώτες Αγγλοι και Κύπριοι που δεν πρόλαβαν να φύγουν για την Κρήτη και τη Μέση Ανατολή τον Απρίλη του 1941».


Επιμέλεια:
Ελένη ΑΡΓΥΡΙΟΥ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ