Κυριακή 20 Απρίλη 2008
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 9
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Η κοινωνική ρίζα του οπορτουνισμού

«Εργατική αριστοκρατία», διάσπαση της εργατικής ενότητας

Εκτο μέρος

Η παραίτηση από την επαναστατική, ανατρεπτική πολιτική και ο εγκλωβισμός του εργατικού κινήματος στο ασφυκτικό πλαίσιο διαπραγμάτευσης των όρων πώλησης της εργατικής δύναμης, η οποία δε θίγει την ανταγωνιστικότητα της αστικής τάξης, είναι η συνταγή της ήττας που χάρισε στο ευρωπαϊκό εργατικό κίνημα η «εργατική αριστοκρατία». Συμμετείχε στους αγώνες για να διαχειριστεί τη λαϊκή διαμαρτυρία και να διαπραγματευτεί με την αστική τάξη για τα προνόμιά της.

Παράλληλα παρεμπόδισε τη λαϊκή αμφισβήτηση του συστήματος, συσκοτίζοντας τον πραγματικό αντίπαλο και τις πραγματικές αιτίες των αναδιαρθρώσεων, δηλαδή τις σύγχρονες δυσκολίες του καπιταλιστικού συστήματος να αναπαράγει το κοινωνικό κεφάλαιο με εκτεταμένες άμεσες επενδύσεις στηριγμένες στο κρατικό μονοπώλιο. Οδήγησε σε ουτοπικές και αποπροσανατολιστικές προτάσεις μιας δήθεν φιλολαϊκής διαχείρισης της «απελευθέρωσης» της καπιταλιστικής αγοράς (π.χ. ισχυρές ανταγωνιστικές δημόσιες επιχειρήσεις μέσα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής «απελευθέρωσης» που μπορούν τάχα να ικανοποιήσουν τις λαϊκές ανάγκες).

Η υποβάθμιση του ρόλου της εργατικής αριστοκρατίας συνοδεύεται επίσης στις συγκεκριμένες μικροαστικές αναλύσεις με τη σκόπιμη ταύτισή της με τους αξιωματούχους - επαγγελματικά στελέχη εργατικών κομμάτων και συνδικάτων. Η εργατική γραφειοκρατία αναγορεύεται σαν η μόνη ουσιαστική τροχοπέδη για το μέλλον του εργατικού κινήματος. Και φυσικά προτείνεται και η αντίστοιχη λύση:

«Η πάλη με εργατική αυτοοργάνωση και αυτενέργεια στο χώρο δουλειάς, είναι το εναρκτήριο σημείο για τη δημιουργία υλικών και ιδεολογικών συνθηκών για μια αποτελεσματική απάντηση στο ρεφορμισμό και το συντηρητισμό της εργατικής τάξης»25.

Η συγκεκριμένη οπορτουνιστική πρόταση εδράζεται στη λαθεμένη θέση ότι οι οικονομικοί αγώνες της εργατικής τάξης, μπορούν στην ουσία από μόνοι τους να οδηγήσουν στην ανατροπή της αστικής τάξης. Η άποψη αυτή ισοδυναμεί με άρνηση του καθοδηγητικού ρόλου του Κομμουνιστικού Κόμματος και της σημασίας της ιδεολογικής - πολιτικής πάλης για την κατάκτηση της εξουσίας.

Δεν είναι τυχαία η επιμονή του Λένιν στην εποχή του ότι όσο και αν παιδευτούν οι μπολσεβίκοι, δε θα μπορέσουν ποτέ να αναπτύξουν την επαναστατική πολιτική συνείδηση των εργατών αν περιοριστούν στα στενά πλαίσια της οικονομικής πάλης. Γι' αυτό και στη διαπάλη του με το Μαρτίνοφ, τονίζει ότι δεν αρκεί να προσδώσουμε πολιτικό χαρακτήρα στην οικονομική πάλη και επιμένει ότι την ταξική πολιτική συνείδηση μπορούμε να τη φέρουμε στους εργάτες μόνο έξω από την οικονομική πάλη26.

Η άποψη αυτή οδηγεί στην πράξη στην υποταγή στους αυθόρμητους αμυντικούς οικονομικούς αγώνες, εγκλωβίζει το εργατικό κίνημα στο μονόδρομο της διαπραγμάτευσης της τιμής της εργατικής του δύναμης, υπηρετεί τη ρεφορμιστική γραμμή της υποταγής.

Σε αυτή τη βάση ο Λένιν αναδεικνύει την ανάγκη στελεχών που μπορούν να συνοψίζουν όλες τις καθημερινές εκδηλώσεις εργοδοτικής καταπίεσης σε μια ενιαία εικόνα κρατικής βίας και καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και ταυτόχρονα να πείθουν συστηματικά για την κοσμοϊστορική σημασία του απελευθερωτικού αγώνα του προλεταριάτου.

Επίσης δεν πρέπει να μας διαφύγουν οι σύγχρονοι εκπρόσωποι της λεγόμενης αλτουσεριανής σχολής (Jessop, Carchedi, Μηλιός, Οικονομάκης κ.ά.) που επιμένουν ότι «ένας πλήρης προσδιορισμός των τάξεων πρέπει να διενεργηθεί σε όρους οικονομικών, πολιτικών και ιδεολογικών παραγόντων»27.

Το συγκεκριμένο ρεύμα αμφισβητεί συνολικά τα λενινιστικά κριτήρια προσδιορισμού των τάξεων. Εξετάζει λαθεμένα τον προσδιορισμό της ταξικής θέσης σε συνάρτηση και με το επίπεδο της ταξικής συνείδησης. Διαιρεί τις σχέσεις παραγωγής σε σχέσεις κυριότητας, κατοχής και χρήσης των μέσων παραγωγής, συσκοτίζοντας τη στρατηγική σημασία της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής (π.χ. ένας μεγαλομέτοχος μονοπωλιακού ομίλου που δε μετέχει ενεργά στη διοίκηση της επιχείρησης, θεωρείται ότι δεν έχει «σχέση κατοχής», αλλά μόνο τυπική - νομική σχέση κυριότητας με την καπιταλιστική επιχείρηση).

Σε αυτό το πλαίσιο ένας βασικός εκπρόσωπος του συγκεκριμένου οπορτουνιστικού ρεύματος, ο Ν. Πουλαντζάς, υποστήριξε στη δεκαετία του '80 ότι η εργατική τάξη οριοθετείται με βάση το κριτήριο της παραγωγικής εργασίας28.

Σύμφωνα με την άποψη αυτή όλοι οι μισθωτοί υπάλληλοι του εμπορίου, των τραπεζών, της λογιστικής κλπ., δεν μπορούν να αποτελούν μέρος της εργατικής τάξης γιατί η εργασία τους δεν παράγει αξίες χρήσης, δε συμμετέχουν στην υλική παραγωγή. Ανήκουν σύμφωνα με το Ν. Πουλαντζά στη μικροαστική τάξη. Η μεθοδολογία Πουλαντζά οδηγεί σε τεχνητή συρρίκνωση του μεγέθους της εργατικής τάξης και αντίστοιχη διόγκωση των μεσαίων στρωμάτων, συσκοτίζει το ζήτημα της εργατικής αριστοκρατίας. Για τους λόγους αυτούς έχει ήδη δεχτεί αναλυτική κριτική29. Η αποσαφήνιση του θέματος έχει σημασία και για την επεξεργασία της πολιτικής κοινωνικών συμμαχιών της εργατικής τάξης. Ωστόσο, το περιορισμένο πλαίσιο του άρθρου δεν επιτρέπει μια αναλυτική αναφορά στις συγκεκριμένες προσεγγίσεις.

Περιοριζόμαστε να διευκρινίσουμε ότι σύμφωνα με το Μαρξ το κριτήριο για το χαρακτηρισμό μιας εργασίας ως παραγωγικής για το κεφάλαιο δεν περιορίζεται στο αν αυτή η εργασία δημιουργεί άμεσα υπεραξία. Σύμφωνα με το Μαρξ: «Παραγωγικός είναι ο εργάτης εκείνος που παράγει υπεραξία για τον κεφαλαιοκράτη ή που εξυπηρετεί την αυταξιοποίηση του κεφαλαίου. Αν έχουμε το δικαίωμα να διαλέξουμε ένα παράδειγμα έξω από τη σφαίρα της υλικής παραγωγής, τότε ένας δάσκαλος είναι παραγωγικός εργάτης, όταν όχι μόνο επεξεργάζεται παιδικά κεφάλια, αλλά τσακίζεται ο ίδιος στη δουλειά για να πλουτίζει ο επιχειρηματίας»30.

Στο συγκεκριμένο ζήτημα επανέρχεται σε αρκετά σημεία του έργου του. Γράφει χαρακτηριστικά: «Λόγου χάρη, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα οι δάσκαλοι μπορούν να είναι μόνο μισθωτοί εργάτες για τον επιχειρηματία του εκπαιδευτικού ιδρύματος. Τέτοια εκπαιδευτικά εργοστάσια υπάρχουν πολυάριθμα στην Αγγλία. Παρόλο που οι δάσκαλοι δεν είναι παραγωγικοί εργάτες σε σχέση με τους μαθητές, είναι σε σχέση με τον επιχειρηματία τους. Ο επιχειρηματίας ανταλλάσσει το κεφάλαιό του με την εργατική τους δύναμη και με αυτήν τη διαδικασία πλουτίζει»31.

Σε τελευταία ανάλυση το ζήτημα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης καθορίζεται από τις σχέσεις παραγωγής, αφορά την πώληση της εργατικής δύναμης σαν εμπόρευμα, την ανταλλαγή της με το μεταβλητό κεφάλαιο και όχι την παραγωγή συγκεκριμένων αξιών χρήσης.

Οι Γ. Μηλιός - Γ. Οικονομάκης, λαμβάνοντας υπόψη τη συγκεκριμένη κριτική, επιχειρούν να αναδιατυπώσουν τη θέση Πουλαντζά και προτείνουν μια νέα κατηγοριοποίηση (μεσαία αστική τάξη, παραδοσιακή μικροαστική τάξη, νέα μικροαστική τάξη κλπ.), διατηρώντας ουσιαστικά την ίδια λαθεμένη μεθοδολογία. Δε θα επεκταθούμε σε όλο το εύρος των απόψεών τους. Θα σταθούμε μόνο στον ασαφή ορισμό τους για τη νέα μικροαστική τάξη, στην οποία περιλαμβάνουν τμήματα της εργατικής τάξης με κριτήριο το ότι βρίσκονται σε απόσταση από την άμεση χειρωνακτική εργασία και υλοποιούν μορφές διοίκησης - επιτήρησης της εργασίας. Σε αυτούς περιλαμβάνουν επαγγελματικές δραστηριότητες στο σύνολό τους, όπως οι τεχνικοί, οι μηχανικοί κλπ.

Αν ακολουθήσει κανείς με συνέπεια το συγκεκριμένο κριτήριο μπορεί να περιορίσει την εργατική τάξη στους χειρώνακτες εργάτες της παραγωγής. Ευτυχώς η μαρξιστική θεωρία, μας προφυλάσσει από παρόμοια ατοπήματα.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Σημειώσεις:

25. Charlie Post: «Εξηγώντας το συντηρητισμό της εργατικής τάξης: Ο μύθος της «εργατικής αριστοκρατίας» (www.allacademic.com, 2006).

26. Β. Ι. Λένιν: Απαντα, τ. 6, σελ. 79-83. 27. Γ. Μηλιός, Γ. Οικονομάκης: «Εργατική τάξη και Μεσαίες τάξεις». Περιοδικό «Θέσεις», Απρίλιος-Ιούνιος 2007.

28. Ν. Πουλαντζάς: «Οι κοινωνικές τάξεις στο σύγχρονο καπιταλισμό», εκδ. «Θεμέλιο» (1982). 29. Δες ενδεικτικά: Περ. Παπαδόπουλος: «Η ταξική διάρθρωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

30. Κ. Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τ. Ι, σελ. 525.

31. Κ. Μαρξ: «Θεωρίες για την υπεραξία», σελ. 460.


Του
Μάκη ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ*
* Ο Μάκης Παπαδόπουλος είναι υπεύθυνος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της(2009-09-06 00:00:00.0)
Σχετικά με το σοσιαλισμό(2009-01-28 00:00:00.0)
Το επιστημονικό προλεταριάτο και τα καθήκοντα του ΚΚΕ(2005-01-30 00:00:00.0)
Η σχέση της προστασίας της υγείας με την κατάσταση της εργατικής τάξης(2001-12-02 00:00:00.0)
Η διανόηση στο σύγχρονο καπιταλισμό(2000-11-03 00:00:00.0)
Για τη σχέση αναγκαίου χρόνου εργασίας και υπερεργασίας(2000-08-06 00:00:00.0)

Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ