Για το ιστοριογραφικό έργο του Δημήτρη Φωτιάδη (1898 - 1988)
Ο λόγιος Δημήτρης Φωτιάδης (θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής αρχαίων κλασικών, ιστοριογράφος) υπήρξε τυπική περίπτωση διανοούμενου που γαλουχήθηκε με τις αρχές του ΚΚΕ και συνέδεσε τη ζωή και το έργο του με το λαϊκό κίνημα. Η σύνδεση αυτή αποτυπώνεται στο υλικό από το οποίο αντλεί την έμπνευσή του, στους πολιτικούς και ιστορικούς του προβληματισμούς, στη λαϊκότητα του ύφους και της γλώσσας του, στην προσπάθειά του να εκλαϊκεύσει σημαντικά ζητήματα της νέας ελληνικής ιστορίας, κυρίως πλευρές της Μεγάλης Επανάστασης του 1821.
Γόνος εύπορης και καλλιεργημένης οικογένειας της Σμύρνης, θα περάσει, από την εθελοντική κατάταξη στο μικρασιατικό πόλεμο, στη γνωριμία με τα σοσιαλιστικά ιδανικά, τη συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση και, με το εμφυλιακό και μετεμφυλιακό καθεστώς, στο δρόμο της εξορίας, στην Ικαρία, στη Μακρόνησο, στον Αϊ - Στράτη. Μετά την απελευθέρωσή του, θα διατελέσει μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ. Εφυγε πλήρης ημερών, το 1988.
Στο παρόν σημείωμα, θα ασχοληθούμε με το ιστοριογραφικό έργο του Δημήτρη Φωτιάδη. Οι μορφές των ηρώων της ελληνικής επανάστασης τον απασχολούν από πολύ νωρίς: Το 1946, το θεατρικό του «Μακρυγιάννης» ανεβαίνει από το «Θίασο Ενωμένων Καλλιτεχνών», ενώ το 1957, το θεατρικό «Καραϊσκάκης» (που έγραψε σε συνεργασία με τον Γεράσιμο Σταύρου) ανεβαίνει από το «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο» του Μάνου Κατράκη. Τα αμιγώς ιστοριογραφικά του πεζογραφήματα είναι τα ακόλουθα: «Μεσολόγγι» (1953), «Καραϊσκάκης» (1956), «Κανάρης» (1960), «Η δίκη του Κολοκοτρώνη» (1962), «Οθωνας - Η μοναρχία» (1963), «Οθωνας - Η έξωση» (1964), «Η Επανάσταση του '21» (4 τόμοι, 1971 - 72), «Σαγγάριος», «Εποποιία και καταστροφή στη Μικρά Ασία» (1974), «Η 3η Σεπτεμβρίου 1843» (1974).
Ο Δημήτρης Φωτιάδης εξόριστος στο Αι Στράτη το 1951
Το ενδιαφέρον του Δημήτρη Φωτιάδη για την Επανάσταση του 1821, δεν είναι αποσπασμένο από τη συνολική στροφή του ενδιαφέροντος του πολιτικού υποκειμένου της εργατικής τάξης, του ΚΚΕ, για το ίδιο ζήτημα, μετά την ΕΑΜική εμπειρία και τον αγώνα του ΔΣΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από την εποχή που ο Κώστας Βάρναλης, στους «Σκλάβους Πολιορκημένους» παρουσιάζει να μιλά η σκιά ενός κλέφτη του '21 με εντελώς αντιηρωικό και απομυθοποιητικό τρόπο, περνάμε στο «Θέατρο του Βουνού», όπου, με το λόγο του Βασίλη Ρώτα και του Γιώργου Κοτζιούλα, ο Κολοκοτρώνης και ο Καραϊσκάκης απευθύνονται στους σύγχρονους, αγωνιζόμενους Ελληνες, συνδέοντας τις δύο εθνικοαπελευθερωτικές διαδικασίες. Επί πλέον, η Επανάσταση του '21 έχει αποτελέσει - και εξακολουθεί να αποτελεί - προνομιακό πεδίο διερεύνησης των προϋποθέσεων συγκρότησης του έθνους - κράτους Ελλάδα, των σχέσεών του με τις ξένες, ισχυρές δυνάμεις.
Αυτές είναι και οι πλευρές της ιστοριογραφίας που απασχολούν το Δημήτρη Φωτιάδη. Ο ίδιος δεν είναι ιστορικός, με την αυστηρή επιστημονική έννοια του όρου, ούτε πρωτότυπος ερευνητής. Υπηρετεί ένα μεικτό, αλλά καθ' όλα νόμιμο είδος, ανάμεσα στην ιστοριογραφία και τη λογοτεχνία, με έκτυπα τα εκλαϊκευτικά χαρακτηριστικά και τον έντονο πολιτικό προβληματισμό. Από τις «τεχνικές» της ιστοριογραφίας, κρατά την επιστημονική οργάνωση των έργων του, με την παράθεση πλούσιας βιβλιογραφίας (εκδομένης πάντως και όχι προερχόμενης από ανέκδοτες πηγές), τις υποσημειώσεις, το γλωσσάρι, τα παροράματα. Δεν αυθαιρετεί, όσον αφορά την έκθεση των γεγονότων, αλλά ο λόγος του είναι πάντα τεκμηριωμένος, με βάση τις παρατιθέμενες πηγές. Από τη λογοτεχνία, κρατά τον πλούσιο αφηγηματικό λόγο και τη δομή του μυθιστορήματος. Το προσωπικό του γλωσσικό ιδίωμα ακροβατεί, με ενδιαφέροντα αισθητικά αποτελέσματα, ανάμεσα στη λαϊκή, αλλά καλλιεργημένη γλώσσα των προοδευτικών λογίων της εποχής του, εμπλουτισμένη κάποτε με στοιχεία ντοπιολαλιάς και στις μακρινές απηχήσεις της ευρωπαϊκής (κυρίως γαλλόφωνης) παιδείας του πεπαιδευμένου Σμυρνιού. Στη μονογραφία του «Καραϊσκάκης» (το καλύτερο ίσως ιστορικό έργο του), γράφει, μιλώντας για τη γέννηση και τη θλιβερή παιδική ηλικία του ήρωα:
«(...) Κι όταν τ` ανίδεο παιδί άρχισε να μπουσουλάει κι ύστερα να στρατουλίζει, ρώταγαν τους σαρακατσαναίους τσελιγκάδες που το είχαν:
-- Ποιανού είναι τούτο το μούλικο;
Κι έπαιρναν την απόκριση:
-- Ο γιος της καλογριάς.
Αυτό στάθηκε το πρώτο όνομά του. Και δε λησμονήθηκε ποτέ. Τον ακολούθησε ίσαμε το θάνατο. Κι έπειτα πέρασε στην ιστορία».
Η γλώσσα, ο ρυθμός και το ύφος του μικρού αυτού αποσπάσματος, παραπέμπει στην εξαιρετική μετάφραση των «Αθλίων», του Β. Ουγκώ, από τον Γιώργο Κοτζιούλα! Πίσω από το δημώδες γλωσσικό ιδίωμα που ο ίδιος υιοθετεί, υπάρχει ένα αχνό, αλλά πάντως φανερό, υπόστρωμα γαλλικής σύνταξης!
Καθώς, όπως είπαμε, ο Φωτιάδης δεν είναι ιστορικός με την επιστημονική έννοια του όρου, δε διερευνά σε βάθος τις κοινωνικοοικονομικές δομές. Τον ενδιαφέρει περισσότερο το πεδίο της πολιτικής ιστορίας. Ωστόσο, η ιδεολογική του τοποθέτηση τον προσανατολίζει στην καταγραφή των κοινωνικών αντιθέσεων που εκδηλώθηκαν μέσα στο ίδιο το μπλοκ των επαναστατικών δυνάμεων, καθώς και στην ανάδειξη της λαϊκότητας των μορφών του '21 τις οποίες βιογραφεί. Θεωρεί ότι ο μεγάλος ήρωας είναι ο λαός. Γράφει, στον επίλογο του έργου του «Καραϊσκάκης»:
«(...) Ενας και μόνος είναι ο μεγάλος ήρωας του Εικοσιένα, ο λαός. Το πότισε με το αίμα του και το 'θρεψε με τις θυσίες του. Δίχως τ' ανώνυμα παληκάρια που σβάρνιζαν τα βουνά και τους λόγγους μην έχοντας μήτε παλιοτσάρουχα να βάλουνε στα πόδια τους, λευτεριά δε βλέπαμε. Αυτοί, οι ταπεινοί και ξεχασμένοι μας τη χάρισαν. Αυτούς λοιπόν ας στολίσουμε με το χρυσό στεφάνι της δόξας. Στη μνήμη αυτού, του άγνωστου ήρωα - που είναι και άντρας, και γυναίκα, και παιδί - ας στήσουμε το πιο λαμπρό άγαλμα της ευγνωμοσύνης μας».
Ενα άλλο ζήτημα που διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή το έργο του Δημήτρη Φωτιάδη είναι η σχέση της επαναστατικής διαδικασίας του '21 με τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, κυρίως με τη Μεγάλη Βρετανία, καθώς και τα προβλήματα που δημιούργησε η στενή πρόσδεση των καθοδηγητικών πολιτικών δυνάμεων της Επανάστασης με το βρετανικό κεφάλαιο στο ελληνικό κράτος που προέκυψε από αυτήν. Η έννοια της «ξενοκρατίας» τον απασχολεί και στη «Δίκη του Κολοκοτρώνη», αλλά και στις δύο του μονογραφίες για τον Οθωνα, όπου καταπιάνεται με την εποχή της Βαυαροκρατίας. Πρόκειται για μια θεματική απόλυτα αιτιολογημένη, καθώς ο Φωτιάδης γράφει τα ιστορικά του αφηγήματα σε μια ιστορική περίοδο, κατά την οποία το αστικό κράτος στην Ελλάδα - έχοντας επικρατήσει στον εμφύλιο πόλεμο με την ισχυρή βοήθεια των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων - επανοικοδομείται και ολοκληρώνει την ενσωμάτωσή του στους ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς και οργανισμούς. Ο λόγος του, σε αυτήν την περίπτωση, εκτός από εκλαϊκευτικός, καθίσταται άμεσα πολιτικός και πάντα και οπωσδήποτε χρήσιμος. Το «Ριζόχαρτο», επιθυμώντας να αποδώσει ένα μικρό φόρο τιμής στο σεμνό συγγραφέα, αλλά και στην επέτειο της Μεγάλης Επανάστασης των Ελλήνων, παραθέτει ένα απόσπασμα (πάλι από το έργο «Καραϊσκάκης») που αναφέρεται ακριβώς στη σχέση της Μεγάλης Βρετανίας με την ελληνική Επανάσταση. Υπενθυμίζουμε ότι, λίγο πριν σκοτωθεί στο Φάληρο, ο ρηξικέλευθος καπετάνιος είχε έρθει σε ισχυρή ρήξη με τους Αγγλους στρατιωτικούς Τσωρτς και Κόχραν, «οργανωτές» του στρατού και του στόλου των επαναστατημένων Ελλήνων:
«Ναι, η Αγγλία επέμενε να γίνει η Ελλάδα μια αδύνατη και ημιανεξάρτητη ναυτική επικράτεια, συγκροτημένη από το Μοριά και τις Κυκλάδες, για να την έχει έτσι κάτω από τον απόλυτο έλεγχό της. Πολέμησε με φανατισμό την ιδέα μιας Ελλάδας, που θα είταν όχι μονάχα Μεσογειακή, μα και Βαλκανική χώρα. Κι έκανε πάντα ό,τι μπόρεσε να πνίξει την επανάσταση στη Στερεά. Γι' αυτό, μ' όργανο το αγγλόφιλο κόμμα του Μαυροκορδάτου, έσπρωξε τον ήρωα της Ανατολικής Ελλάδας, τον Οδυσσέα Αντρούτσο, στην προδοσία, και τέλος τον εδολοφόνησε, γι' αυτό άφησε εξεπίτηδες αβοήθητο το Μεσολόγγι, γι' αυτό, με τον Τσωρτς και τον Κόχραν, ξεπάστρεψε τον Καραϊσκάκη κι έριξε τους Ελληνες στην καταστροφή του Ανάλατου.
Αυτή στέκεται η αλήθεια.
Κι ο συγγραφέας του βιβλίου λογαριάζει πως, αν κάτι πρόσφερε είναι, πως έκανε την αλήθεια αυτή φανερή στο λαό μας».
Και, πράγματι, αυτή είναι η σημαντικότερη συμβολή του Δημήτρη Φωτιάδη στην εκλαΐκευση της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Κυρίως φύλλο
Feeds
ΚΥΡΙΑΚΗ
