Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά και Φώτα, Φώτα Ολόφωτα που θα 'λεγε κι ο Παπαδιαμάντης, ημέρες υπερβολής αλλά και περισυλλογής, νύχτες επίδειξης αλλά και προσμονής, φαινομενική κατάνυξη και πασιφανής κατανάλωση, αυτό είναι περίπου το μαγικό μας Δωδεκαήμερο. Λαμπρότερο άλλοτε σημείο του ήταν η Πρωτοχρονιά. Τα τελευταία όμως χρόνια, ο εορτασμός του καινούριου χρόνου υποχώρησε μπροστά στη στίλβουσα συσκευασία των αγγλοσαξονικών Χριστουγέννων. Και οι γιορταστικές - δηλαδή καταναλωτικές - συνήθειες και δοξασίες εκτοπίζουν σταθερά τις ελληνικές:

Οι επίφοβοι και άταχτοι Καλικάντζαροι της ελληνικής παράδοσης - κατάλοιπο των ανατρεπτικών γιορτών «Κατ' αγρούς Διονύσια», κατά τις οποίες αγρότες βαμμένοι και μασκαρεμένοι πείραζαν από τα κάρα τους (μη διαθέτοντας έλκηθρα) όλον τον κόσμο - υποχωρούν για να αντικατασταθούν από τα υπάκουα Ξωτικά -εργάτες, κατ' ευφημισμό βοηθούς του Αϊ- Βασίλη στη μικρή βιομηχανική μονάδα που διευθύνει στον βόρειο πόλο.

Κυρίαρχο πνεύμα των σύγχρονων γιορτών, τα φώτα, που ξεχειλίζουν από τα κλαδιά του δέντρου, ξεχύνονται ως έξω από τα μπαλκόνια, κατακλύζουν τις προσόψεις, εκτυφλωτικές φωταψίες - ζωτική κάποτε ανάγκη για τους Ευρωπαίους της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης που πανηγύριζαν την ανάσταση του ήλιου μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο.

Εικόνα του πνεύματος των δυτικών Χριστουγέννων και τα δώρα. Που δεν κατάγονται από την τελετουργική προσφορά των τριών Μάγων, αλλά είναι συνήθεια που επιβάλανε στην ελισαβετιανή εποχή οι αφεντάδες στους υποτελείς τους!

Μα κι ο ίδιος ο άγιος των δώρων έχει υποστεί σοβαρή μετάλλαξη: υπέρβαρος πια, μας έρχεται, όχι μαζί με τον νέο χρόνο - για να ξορκίσει με δώρα το φόβο του καινούριου και την αγωνία του αγνώστου - αλλά τα Χριστούγεννα, με ιπτάμενο βορειοευρωπαϊκό έλκηθρο που το σέρνουν τάρανδοι!

Ωστόσο, αν και τα Χριστούγεννα αναβαθμίστηκαν για να αποτελέσουν μια ακόμα ευκαιρία και πρόκληση αγοράς, η Πρωτοχρονιά παραμένει μια διαβατήρια τελετή ζωής, ένα θριαμβευτικό στάσιμο στην αέναη ροή του χρόνου. Ο σχετικός παραμερισμός της, τελικά την προφυλάσσει από την κενότητα και της επιτρέπει να έχει μια στοχαστική, μια φιλοσοφική χροιά. Ετσι κι αλλιώς είναι μεγαλειώδης. Στο κατώφλι του νέου χρόνου συγκεντρώνονται οι μνήμες και οι ελπίδες. Τα δώρα της Πρωτοχρονιάς δεν προσφέρονται μόνο για τη χαρά της γιορτής αλλά και για να εξευμενίσουν τον χρόνο, μ' άλλα λόγια, τον θάνατο.

Ας σταθούμε στα βιβλία που είναι το κατ' εξοχήν διαβατήριο αθανασίας. Παρ' όλο που η νοοτροπία του κέρδους τα εμφανίζει και τα εξαφανίζει στις προθήκες σαν προϊόντα με ημερομηνία λήξης. Στα κύματα, ωστόσο, της ευκαιριακής χριστουγεννιάτικης επέλασης, ανάμεσα σε αστεράκια, ξωτικάκια, αγιοβασίληδες και αγιοβασίλισσες, σταθερά λάμπουν οι ωραίες ιστορίες, όχι πολλές αλλά πολυαγαπημένες: Το Χριστουγεννιάτικο παραμύθι του Κάρολου Ντίκενς, Το Κοριτσάκι με τα σπίρτα και Το Ελατο, του Χανς Κρίστιαν Aντερσεν, Ο παπουτσής και τα ξωτικά, των αδελφών Γκριμ, επανέρχονται κάθε χρόνο αγέραστα, αν και ορισμένα από αυτά δεν είναι διόλου κατάλληλα για τα μικρά χέρια που τα κρατάνε - για παράδειγμα, το Κοριτσάκι με τα σπίρτα, διήγημα σπαραχτικό και πικρό, δίχως δικαίωση ούτε αληθινή λύτρωση. Ιστορία που αφήνει να εννοηθεί ότι είναι μάταιη κάθε ελπίδα και καταδικασμένη κάθε αναζήτηση διεξόδου όταν είσαι φτωχός, που δείχνει ότι ο κόσμος είναι τόσο άδικος ώστε δεν μπορείς, αν είσαι από τους απόκληρους, να τον πολεμήσεις ή να τον διορθώσεις. Το ίδιο θλιβερό και το άλλο παραμύθι του Aντερσεν, το Ελατο, που καταλήγει την επαύριο της γιορτής στα λασπόνερα και στα σκουπίδια. Για ενήλικες και Το Χριστουγεννιάτικο παραμύθι, του Ντίκενς, που δεν είναι καθόλου παραμύθι, αλλά μια καταγγελία της εκμετάλλευσης των ανθρώπων, των φτωχών, των άνεργων αλλά και των εργαζόμενων.

Ευτυχώς, όμως, ευαίσθητοι συγγραφείς, κατά παραγγελία ανησυχούντων εκδοτών, αναλαμβάνουν να διορθώσουν αυτά τα μειονεκτήματα...: Στις σύγχρονες διασκευές, το κοριτσάκι δεν πεθαίνει στην παγωνιά αλλά υιοθετείται από πλούσιο φιλάνθρωπο Αμερικάνο και ζει αυτό καλά κι από μας καλύτερα! Το έλατο το βρίσκει πεταμένο ένας καλός ξυλουργός και το κάνει κούκλα (χωρίς να 'χει διδαχτεί τίποτα από την περίπτωση του Πινόκιου).

Σε πείσμα των καιρών και των εκδοτών, εμείς θα σεργιανίσουμε στο χάρτινο δάσος με τα κρυμμένα, τα ξεχασμένα και τα ολόφρεσκα.