Κυριακή 9 Σεπτέμβρη 2007 - 1η έκδοση
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 7
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ
ΠΡΟΣΘΙΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΙ ΛΟΒΟΙ
Εκεί που συναντιόνται αισθήσεις και συναίσθημα

Η «γλώσσα του σώματος» του σκύλου της φωτογραφίας λέει ότι «ντρέπεται», αλλά η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει δεν έχει καμιά σχέση με τη συναισθηματική κατάσταση ενός ανθρώπου που νιώθει ταπεινωμένος
Η «γλώσσα του σώματος» του σκύλου της φωτογραφίας λέει ότι «ντρέπεται», αλλά η συναισθηματική κατάσταση που βιώνει δεν έχει καμιά σχέση με τη συναισθηματική κατάσταση ενός ανθρώπου που νιώθει ταπεινωμένος
Πώς αλληλεπιδρούν οι αισθήσεις για την κατάσταση του οργανισμού με τις νευρικές λειτουργίες που σχετίζονται με το συναίσθημα; Μήπως πρόκειται για τελείως ανεξάρτητες δραστηριότητες του εγκεφάλου ή υπάρχουν εξειδικευμένες περιοχές του όπου βρίσκεται κάποια κοινή βιολογική τους έδρα;

Πειράματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι που έχουν αντίληψη του καρδιακού τους παλμού και είναι σε θέση να πουν με απόλυτη ακρίβεια αν ταιριάζει ή δεν ταιριάζει με έναν ρυθμικό ήχο που ακούνε, έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να αντιλαμβάνονται τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων ανθρώπων. Αυτό το απρόσμενο και καταρχήν παράξενο φαινόμενο εξηγήθηκε όταν παρατηρήθηκε σημαντική εγκεφαλική δραστηριότητα σε δύο περιοχές των πρόσθιων λοβών του εγκεφάλου, όσων έδειξαν έντονα τη σχετική ικανότητα. Οι περιοχές αυτές, και ιδιαίτερα η δεξιά μετωπιαία νησίδα, σχετίζονται με την κατανόηση της συναισθηματικής κατάστασης των άλλων και όσο πιο ανεπτυγμένη είχε την ικανότητα αυτή το υποκείμενο, τόσο περισσότερη φαιά ουσία υπήρχε στις συγκεκριμένες περιοχές.

Τα πειράματα αυτά άνοιξαν ένα παράθυρο σε μερικές από τις πιο σημαντικές αντιστοιχήσεις τμημάτων του σώματος και περιοχών του εγκεφάλου: τις αντιστοιχήσεις που σχετίζονται τόσο με την αντίληψη του εσωτερικού του σώματος και το συναίσθημα.

Συνήθως μιλάμε για τις αντιστοιχήσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον και δημιουργούν ένα «χάρτη» του σώματος στον εγκέφαλο, απαραίτητο για να σχηματιστεί στη συνείδηση η έννοια του εαυτού, του εγώ, μέσα στο περιβάλλον και σε σχέση μ' αυτό. Ο εγκέφαλος δημιουργεί και συντηρεί «χάρτες» της επιφάνειας του δέρματος, της θέσης των άκρων, των κινήσεων του μυοσκελετικού συστήματος, έτσι που να μπορεί ο άνθρωπος να κινείται και να αλληλεπιδρά με άλλα ζωντανά όντα και με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος.

Μην έχοντας εγκεφαλικό φλοιό, την έδρα της ανώτερης νόησης και συνείδησης που διαθέτουν τα θηλαστικά, ο βάτραχος δεν μπορεί να δει το έντομο μέχρι αυτό να κινηθεί
Μην έχοντας εγκεφαλικό φλοιό, την έδρα της ανώτερης νόησης και συνείδησης που διαθέτουν τα θηλαστικά, ο βάτραχος δεν μπορεί να δει το έντομο μέχρι αυτό να κινηθεί
Υπάρχουν, όμως, και οι αντιστοιχήσεις που σχετίζονται με τις εσωτερικές σωματικές αισθήσεις, τις αισθήσεις που οφείλονται στα σήματα που στέλνουν η καρδιά, οι πνεύμονες, το στομάχι, τα έντερα, ο λάρυγγας κ.τ.λ. Αισθήσεις όπως η πείνα, η δίψα, η ναυτία. Μια δεύτερη κατηγορία πηγών τέτοιων αισθήσεων είναι όργανα όπως τα δόντια, τα ούλα και η γλώσσα. Σε αντίθεση με τους αισθητήρες πίεσης που δημιουργούν την αίσθηση της αφής, αυτοί οι αισθητήρες μεταφέρουν πληροφορίες για την ομοιόσταση του σώματος (τη θερμοκρασία, τον πόνο, τον κνησμό, τον μυικό κάματο κ.τ.λ.). Η ομοιόσταση αναφέρεται στην ικανότητα του σώματος να διατηρεί την εσωτερική βιολογική του ισορροπία. Ιδιαίτερο ρόλο σ' αυτό παίζουν μερικά από τα αρχαιότερα νεύρα που υπάρχουν στη σπονδυλική στήλη.

Τα περισσότερα μέρη του σώματος χαρτογραφούνται και από τα δύο συστήματα, εκείνο που σχετίζεται με τον εξωτερικό κόσμο και εκείνο που σχετίζεται με το εσωτερικό του σώματος. Ο μυικός πόνος και τα σήματα από τους πνεύμονες και τις αρθρώσεις κατά τη διάρκεια της άσκησης είναι σημαντικές πληροφορίες, αλλά το ίδιο απαραίτητες είναι και οι αισθήσεις της κίνησης και της αντίστασης που συναντούν τα μέλη του σώματος από το περιβάλλον.

Η χαρτογράφηση των οργάνων του σώματος στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι μια βελτιωμένη εκδοχή των νευρικών κυκλωμάτων που ήδη είχαν προοδεύσει πολύ με την εμφάνιση των πρωτευόντων θηλαστικών. Στα κατώτερα σπονδυλωτά, όπως ο βάτραχος, οι πληροφορίες από τις αισθήσεις ολοκληρώνονται στην πρωτόγονη βάση του εγκεφάλου. Αυτά τα ζώα δεν έχουν εγκεφαλικό φλοιό. Ετσι, η όραση του βατράχου είναι εντελώς πρωτόγονη και ενστικτώδης. Συνδέεται με την αναγνώριση των κινήσεων των εντόμων. Οταν ο βάτραχος «βλέπει» ένα τέτοιο ερέθισμα, ενεργοποιείται το αυτόματο ανακλαστικό της γλώσσας που συλλαμβάνει το θήραμα. Αν βάλει κανείς ένα βάτραχο σε ένα κουτί γεμάτο νεκρά έντομα που κρέμονται από κλωστές, ο βάτραχος θα πεθάνει από την πείνα. Η έλλειψη φλοιού δεν επιτρέπει στην όρασή του να αναγνωρίσει τα χαρακτηριστικά του θηράματος, όπως τα πόδια ή τα φτερά.

Η συναισθηματική δραστηριότητα στον εγκέφαλο εντοπίζεται στον μετωπιαίο λοβό, όπως φαίνεται σε αυτή τη χρωματισμένη εικόνα από τομογράφο μαγνητικού πυρηνικού συντονισμού (MRI)
Η συναισθηματική δραστηριότητα στον εγκέφαλο εντοπίζεται στον μετωπιαίο λοβό, όπως φαίνεται σε αυτή τη χρωματισμένη εικόνα από τομογράφο μαγνητικού πυρηνικού συντονισμού (MRI)
Το μεγαλύτερο εξελικτικό πλεονέκτημα των θηλαστικών ήταν η μεγάλη μεγέθυνση του φλοιού. Ο φλοιός τούς επιτρέπει να σχηματίζουν λεπτομερείς και ευέλικτες απεικονίσεις όσων βλέπουν, ακούν και πράττουν. Ο ποντικός μπορεί εύκολα να διακρίνει ένα έντομο από ένα ισομέγεθες ξυλαράκι. Αλλά στον ποντικό, όπως και σε όλα τα θηλαστικά πλην των πρωτευόντων (πίθηκοι), η ομοιοστατική πληροφορία από το σώμα δε σχηματίζει έναν πλούσιο εσωτερικό χάρτη στον μετωπιαίο λοβό. Η αντίστοιχη εγκεφαλική περιοχή είναι μικροσκοπική. Ολες οι σωματικές αισθήσεις του ποντικού ολοκληρώνονται σε εγκεφαλικά κέντρα που λειτουργούν κατ' αναλογία με την ενστικτώδη όραση του βατράχου. Το ίδιο συμβαίνει με τις γάτες, τους σκύλους, τα άλογα και τα άλλα τετράποδα θηλαστικά. Αν και έχουμε την τάση να τους αποδίδουμε ανθρωπόμορφα συναισθήματα, δεν μπορεί παρά να αντιλαμβάνονται τα πράγματα πολύ διαφορετικά από εμάς.

Στα πρωτεύοντα θηλαστικά (πίθηκοι), το σύστημα εσωτερικής χαρτογράφησης έχει στη διάθεσή του εκτεταμένο τμήμα του φλοιού και στον άνθρωπο ακόμα μεγαλύτερο. Αλλού χαρτογραφείται ο οξύς πόνος, αλλού ο πόνος από το κάψιμο, αλλού ο κνησμός κ.ο.κ. Ενα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι η σύνδεση των τμημάτων του που σχετίζονται με αυτή την επεξεργασία με το δεξιό πρόσθιο λοβό, δηλαδή την περιοχή που σχετίζεται έντονα με την ικανότητα της κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων. Ανθρωποι που έχουν κατεστραμμένη αυτήν την εγκεφαλική περιοχή χάνουν για παράδειγμα την ικανότητα να αηδιάσουν με εκείνα που σε όλους τους άλλους προκαλούν αηδία.

Ο δεξιός μετωπιαίος λοβός είναι η περιοχή, όπου οι αισθήσεις της κατάστασης του οργανισμού και τα συναισθήματα αναδύονται μαζί και αλληλεπιδρούν. Είναι η περιοχή που δραστηριοποιείται τόσο όταν αισθανόμαστε φυσικό πόνο, όσο και όταν αισθανόμαστε ψυχικό πόνο, όπως η απόρριψη και η κοινωνική απομόνωση. Γι' αυτό, συχνά η άμβλυνση με φάρμακα των σωματικών αισθήσεων που σχετίζονται με ένα συναίσθημα, όπως ο φόβος, αμβλύνει και το ίδιο το συναίσθημα. Ο συναισθηματικός κόσμος του ανθρώπου επηρεάζεται με άμεσο και εντοπισμένο τρόπο από τις αισθήσεις που προέρχονται από τα εσωτερικά όργανα του σώματος.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American Mind»


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ