Ο Χρήστος Λεοντής, δημιουργός που έχει γράψει τις δικές του ανεξίτηλες σελίδες στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, μέσα από εξαιρετικούς κύκλους τραγουδιών, επιστρέφει στη δισκογραφία, δεκατρία χρόνια μετά, μ' έναν «Ερωτα Αρχάγγελο». Αντιδρώντας σ' ένα σύστημα, που γεννά σκουπίδια και έχει ισοπεδώσει μουσικές, ο συνθέτης ηχογράφησε μόνος του και κυκλοφόρησε, με συμπαραστάτη το μουσικό περιοδικό «Μετρονόμος», τον καινούργιο κύκλο τραγουδιών του, σε στίχους Δημήτρη Λέντζου. Τα τραγούδια ερμηνεύουν οι Δημήτρης Μητροπάνος, Νίκος Δημητράτος, Παντελής Θαλασσινός, Μαρία Σουλτάτου, Δώρος Δημοσθένους και Ιωάννα Φόρτη. Με αφορμή την κυκλοφορία του δίσκου, έγινε και η κουβέντα μας με τον συνθέτη.

-- Επιστρέφετε στη δισκογραφία μετά από 13 χρόνια. Η πολύχρονη δισκογραφική απουσία σας ήταν επιλογή σας ή αποτέλεσμα της κατάστασης που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στο χώρο;

-- Ολα αυτά είναι συγκυρίες - και το ένα και το άλλο. Είχα πολλή δουλιά στο θέατρο, ενώ έκανα δύο δίσκους, που όμως δεν ήταν με λαϊκά τραγούδια, τον «Ακάθιστο Υμνο» και την «Καντάτα Ελευθερίας» - σε συνεργασία με τη Βουλή. Στο θέατρο, το 2004 - χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων - συμμετείχα με τέσσερα έργα μου για παραστάσεις των δύο μεγαλύτερων θεάτρων της χώρας. Με τη «Λυσιστράτη», που έγραψα καινούργια μουσική για το Εθνικό Θέατρο και με τη μουσική μου για τρεις κωμωδίες - «Αχαρνής», «Ειρήνη» και «Πλούτο» - σε επανάληψη, στο Θέατρο Τέχνης. Δεν ήμουν, λοιπόν, αδρανής. Το δεύτερο είναι ότι σ' όλο αυτό το διάστημα έψαχνα κείμενα πάνω στα οποία θα δούλευα και προβληματιζόμουν για το τι θα πρέπει να είναι η επόμενη δισκογραφική μου δουλιά, σε ό,τι αφορά το λαϊκό τραγούδι. Πάνω σε τι στίχους θα είναι... Δεν είναι εύκολο στην εποχή μας να βρει κανείς κείμενα, που αφενός ν' ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα και αφετέρου να συγκεντρώνουν κάποια αισθητικά στοιχεία αξιοπρόσεκτα. Σ' αυτό το διάστημα, βρήκα τα συγκεκριμένα κείμενα του Δημήτρη Λέντζου, τα οποία τα φτιάχναμε περίπου τρία χρόνια. Σβήναμε, γράφαμε, επανερχόμαστε κ.ο.κ. Ολη αυτή η περίοδος ήταν άκρως δημιουργική. Απλώς οι συγκυρίες με έκαναν να εκδώσω τη μία φορά το ένα, την άλλη το άλλο...

-- Κυκλοφορήσατε το δίσκο σας με τη συμπαράσταση του «Μετρονόμου» και όχι από δισκογραφική εταιρεία;

-- Με αυτόν τον τρόπο, μπαίνουν σε καινούργια βάση οι σχέσεις μου, αλλά φαντάζομαι και άλλων μουσικών, καθώς βλέπω πολλές ελεύθερες παραγωγές. Το CD είναι μια ελεύθερη, δική μας παραγωγή, με τη συμβολή και συνδρομή του «Μετρονόμου», που μας βοηθάει στη διανομή, όπως και στο ζήτημα έκδοσης, εξωφύλλου... Είναι μια συνεργασία, με παρόμοιους στόχους και άκρως επιτυχημένη. Ο Θανάσης Συλιβός είναι αξιόλογη περίπτωση ανθρώπου με τον οποίο μπορεί να συνεργαστεί κανείς, με στόχους που δεν προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας. Οσον αφορά την έκδοση, επανήλθα στη νοοτροπία, που είχα από παλιά για τα εξώφυλλα των δίσκων που τα κοσμούσαν πίνακες ζωγράφων. Στην «Καταχνιά» υπήρχε το χαρακτικό του μπάρμπα Σπύρου Βασιλείου. Στην «Ανάσταση Ονείρων» ήταν ο Σιδέρης, λαϊκός ζωγράφος από την Καισαριανή, στα επόμενα, ο Χαρατσίδης, μετά ο Ρίτσος... Τώρα στο εξώφυλλο του δίσκου υπάρχει έργο του νέου ζωγράφου Στέφανου Ρόκκου. Οπως παλιότερα επιδιώκαμε να γίνει η ποίηση κτήμα του απλού κόσμου, το ίδιο προσπαθούσα πάντα και με το εικαστικό μέρος, με το εξώφυλλο, ώστε το μάτι να συνηθίζει σε μια αισθητική άλλης λογής από αυτήν της τρέχουσας νοοτροπίας.

-- Μιλήσατε για μια ελεύθερη παραγωγή. Μια πράξη ελευθερίας, δηλαδή...

-- Ακριβώς. Αποδεσμευμένος και από τη λογική και από την αισθητική των εταιρειών... Ετσι όπως έχουν γίνει οι εταιρείες και τα κανάλια μαζί - τα κανάλια κάνουν εταιρείες, οι εταιρείες συνεργάζονται με τα κανάλια κ.ο.κ. - υπάρχει μια λογική της τηλεόρασης... Τηλεόραση, μαγαζιά, εταιρείες, εμφανίσεις, μάνατζερς, όλοι αυτοί δημιουργούν μια αρρωστημένη κατάσταση, με αποκλειστικά οικονομικούς στόχους και με φτηνούς τρόπους, ακριβώς για να υπάρχει μεγαλύτερο κέρδος. Ολο αυτό το πράγμα είναι έξω από τη λογική μου και μου στερεί τη δυνατότητα να δουλέψω σύμφωνα με τη δική μου αισθητική και επιλογή.

-- Ο Νίκος Μαμαγκάκης, έχοντας βρεθεί σε δεινή θέση, όπως έχει πει, να μην εξουσιάζει το έργο του, προχώρησε μόνος του στην ηχογράφηση 700 κομματιών του και στην έκδοση - διανομή 23 CDs με έργα του. Εσείς προχωρήσατε στη δική σας ελεύθερη παραγωγή - όπως και άλλοι δημιουργοί (π.χ. ο Γλέζος, ο Χάλαρης παλιότερα)... Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για δημιουργούς με πολύχρονη και τόσο σημαντική κατάθεση;

-- Κατά την εκτίμησή μου, είναι ο μόνος δρόμος. Να κάνει, δηλαδή, ο καθένας μόνος του αυτό που θεωρεί ουσιαστικό στο έργο του. Για τη διακίνηση θα βρεθούν άλλα κανάλια, όπως π.χ. το ίντερνετ. Για μένα, η κλασική περίπτωση των δισκογραφικών εταιρειών με τις παραγωγές έχει πλέον τελειώσει. Οι εταιρείες θερίζουν ό,τι σπείρανε. Οι εκδόσεις τους είναι τελείως φτηνές κι ό,τι αρπάξουνε... Αυτό δεν πρέπει ν' αφήσει αδιάφορους τους καλλιτέχνες. Δεν μπορείς να βασίζεις το έργο σου στην αδιάφορη στάση των εταιρειών, στην καλύτερη περίπτωση ή στη χειρότερη στο ό,τι φάμε και ό,τι αρπάξουμε με οποιονδήποτε τρόπο, αντιμετωπίζοντας το τραγούδι σαν ευτελές είδος. Εμείς το τραγούδι το είχαμε φτάσει σε ένα επίπεδο πάρα πολύ υψηλό, ενώ είχε παράλληλα και τη λαϊκή αποδοχή. Η πρόθεσή μου είναι να συνεχίσω έτσι. Πάνω σε αυτή τη λογική είναι και τα τραγούδια από τον «Ερωτα Αρχάγγελο», ο στίχος, η μελωδία, ο τρόπος ηχογράφησης... Δεν ξέρω αν είχε καλύτερα ή χειρότερα από άλλα σημερινά κομμάτια, αλλά σίγουρα δεν είναι αυτής της τρέχουσας νοοτροπίας.

-- Ο δίσκος διακρίνεται από μελωδική πολυμορφία (μπαλάντες, ζεμπέκικα κ.λπ.) και από δυνατούς, εξαιρετικούς στίχους...

-- Θέλησα να διευρύνω το μουσικό πεδίο. Οχι για να αποδείξω κάτι, αλλά γιατί μ' αυτόν τον τρόπο θέλησα να στηρίξω την άποψη ότι υπάρχουν πολλά τραγούδια για όλες τις προτιμήσεις, ηλικίες, εποχές, στιγμές... Είναι τραγούδια που μπορεί κανείς να τα τραγουδήσει, ή να τα χορέψει ή να τα ακούσει. Είχα την τύχη να συναντηθώ με τον Δημήτρη Λέντζο, ο οποίος έχει μια ιδιαίτερη τραγουδιστική γλώσσα. Είναι παρήγορο ότι υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν σήμερα τραγούδι, το οποίο μπορεί να έχει αποδοχή και παράλληλα ποιότητα. Αυτό βρήκα στα ποιήματα του Λέντζου.

-- Ακούγοντας τους στίχους νιώθεις κάτι σπάνιο στις μέρες μας, ότι βρίσκεις κομμάτια του εαυτού σου. Αναβλύζουν αλήθεια...

-- Αυτό το έχω ακούσει από δεκάδες ανθρώπους, που νιώθουν να υπάρχει μια επαφή με αυτό το υλικό. Και αυτό είναι πολύ παρήγορο. Παίρνω κι εγώ κουράγιο από αυτό.

-- Παράλληλα, κουβαλούν και ιδεολογία...

-- Ασφαλώς. Λέει κάποιο τραγούδι: «Τα πλοία δίχως φώτα και σημαία...». Μα κάθε μέρα δε ζούμε την αγωνία των μεταναστών, των ανθρώπων αυτών που τους βουλιάζουν με τα καράβια; Αυτοί οι άνθρωποι, που φύγανε από τα σπίτια τους με όνειρα, δεν ερωτεύονται, δεν πονάνε; Εμείς αυτά δεν τα ζήσαμε πριν από πενήντα χρόνια, με τους δικούς μας που ξενιτεύτηκαν; Ολος αυτός ο κόσμος, οι συνθήκες στις οποίες ζει, δεν μπορεί να σε αφήνει αδιάφορο. Μπορεί στο δίσκο αυτά να είναι απλώς νύξεις και όχι ένα ολόκληρο έργο. Ομως, φαντάζομαι ότι ένας που έχει την ευαισθησία βρίσκει την ευκαιρία να θυμηθεί, να νιώσει ότι αν κάποιοι «ευημερούν» σήμερα εν πολλοίς το οφείλουν στους μετανάστες. Αυτοί είναι που δουλεύουν, αυτούς ξεζουμίζουν και εκμεταλλεύονται για ένα κομμάτι ψωμί, όπως γινόταν με τους δικούς μας στη Γερμανία, στην Αυστραλία, στην Αμερική.

-- Στο δίσκο συμμετέχουν πολλοί ερμηνευτές...

-- Είναι τεράστια η συμβολή τους. Είμαι τυχερός που είχα τον Μητροπάνο, τον Δημητράτο, τον Θαλασσινό, τον Δημοσθένους, την Σουλτάτου, την Φόρτη, τραγουδιστές τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους, με διαφορετικές χροιές. Το πολυεπίπεδο που υπάρχει στα τραγούδια, υπάρχει και στις ερμηνείες τους. Και αυτό είναι από τα πιο ουσιαστικά στοιχεία του δίσκου.

-- Εχετε μακρά εμπειρία στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των δημιουργών, μέσα από την Ενωση Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδας. Πώς μπορεί να επιτευχθεί η συσπείρωση των καλλιτεχνών στις σημερινές δύσκολες συνθήκες;

-- Το να συνεννοηθούν οι άνθρωποι σήμερα είναι δύσκολο. Πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στο πόσο ουσιαστική είναι η ανάγκη του ανθρώπου σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο στα επαγγελματικά και συνδικαλιστικά, να σκεφτεί και το διπλανό του. Να σκέφτεται όχι σαν «εγώ», αλλά σαν «εμείς». Οι καιροί είναι δύσκολοι. Το «εγώ» δεν οδηγεί πουθενά. Αν κάτι μπορεί να γίνει, θα γίνει μόνο με το «εμείς». Αυτή είναι για μένα βαθιά ριζωμένη πεποίθηση. Ο καθένας μας έχει ανάγκη το διπλανό του και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε.

-- Στον τομέα του ελληνικού τραγουδιού, κυρίως οι εταιρείες κατάφεραν και διαμόρφωσαν μια κατάσταση αρνητική και διασπαστική.

-- Επειδή οι καλλιτέχνες, κυρίως λόγω της φύσης της δουλειάς τους, δουλεύουν μόνοι τους και είναι απομονωμένοι από τους άλλους, το εκμεταλλεύονται αυτό το πράγμα. Εχει δημιουργηθεί η νοοτροπία του «εγώ» και της μοναδικότητας. Δεν ξέρουμε τι γίνεται παραπέρα ή δε μας είναι εύκολο να κατανοήσουμε τι γίνεται στη διπλανή πόρτα. Αυτό σε κάνει να απέχεις από τα κοινά. Ομως, υπάρχει μεγάλη ανάγκη να ξαναβρεθούμε και στο δικό μας χώρο.

«Σήμερα δεν υπάρχει μια μαζικότητα στη δημιουργία όπως τα προηγούμενα χρόνια», λέει ο Χρ. Λεοντής. «Ολοι είχαμε κάτι να πούμε, να δώσουμε, να πάρουμε, ακριβώς γιατί υπήρχε η επικοινωνία και το στοιχείο του εσωτερικού διαλόγου του καλλιτέχνη με ένα κοινό. Εμείς παίρναμε από το κοινό και δίναμε στο κοινό. Οι νέοι μουσικοί δεν έχουν κατανοήσει αυτό το πράγμα. Νομίζουν ότι με το να κάνουν ένα δισκάκι και να το παίξουν και να οικονομήσουν δυο φράγκα ότι εκεί τελειώνει ο προορισμός τους. Δεν είναι έτσι. Πρέπει να μπεις μέσα στον προβληματισμό του ανθρώπου, να συμπαρασταθείς στην αγωνία και στον αγώνα του για επιβίωση. Να του δώσεις ένα αποκούμπι μέσα από τη δουλιά σου».

-- Τι θα συμβουλεύατε ένα νέο δημιουργό;

-- Ν' αποκτήσει μια ιδεολογία. Να ξέρει αυτό που κάνει από πού ξεκινάει και σε ποιους απευθύνεται. Υπάρχει κόσμος που διψάει. Η συμβουλή μου λοιπόν προς τους νεότερους είναι να πιστέψουν ότι πραγματικά υπάρχει ένα μεγάλο κοινό, που περιμένει το έργο του καθενός μας. Είμαι σίγουρος γι' αυτό. Μην τους πιάνει απογοήτευση. Αυτή δημιουργείται από την επαφή τους με τις εταιρείες, τα κανάλια... Ας τους γυρίσουν την πλάτη και ας στραφούνε προς τον κόσμο. Ας στρέψουν το βλέμμα τους προς το κοινό. Εκεί είναι η πηγή, εκεί υπάρχει ο πλούτος και η επικοινωνία.