Ο «αριστερισμός» ή «αριστερός» οπορτουνισμός αποτελεί επίδραση της μικροαστικής ιδεολογίας μέσα στο επαναστατικό εργατικό κίνημα. Οδηγεί αντικειμενικά στην ενσωμάτωση και στο συμβιβασμό με την αστική πολιτική, όμως εμφανίζεται με υπερεπαναστατικά συνθήματα, ως «συνεπής» στην επαναστατική γραμμή, την ίδια στιγμή που αμφισβητεί και αναθεωρεί θεμελιακές θέσεις του επιστημονικού κομμουνισμού.

Κατά την ιστορική του εμφάνιση στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ο «αριστερός» οπορτουνισμός προέκυψε ως μηχανιστική αντίδραση τμήματος του επαναστατικού κινήματος στο δεξιό οπορτουνισμό και στο συμβιβασμό της Δεύτερης Διεθνούς¹ και είχε χαρακτηριστικά όπως: Η υποτίμηση νομοτελειών της κοινωνικής εξέλιξης, η άρνηση του αντικειμενικού χαρακτήρα της επαναστατικής κατάστασης, η υποτίμηση ιδιομορφιών της κάθε χώρας και της εξειδίκευσης της επαναστατικής δράσης, η αναγωγή σε θέση αρχής της άρνησης της κοινοβουλευτικής μορφής πάλης, των συμβιβασμών, των συμμαχιών, κλπ. Ο Λένιν στο έργο του «Αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού» άσκησε οξεία κριτική σε αυτές τις αντιλήψεις βοηθώντας Κομμουνιστικά Κόμματα να διορθώσουν τα «αριστερίστικά» τους λάθη.

Σήμερα δεν μπορούμε να πούμε ότι το σύνολο αυτών των χαρακτηριστικών αφορούν στο σύγχρονο «αριστερό» οπορτουνισμό. Το σύγχρονο «αριστερό» οπορτουνιστικό ρεύμα δεν αποτελεί σίγουρα «παιδική αρρώστια του κομμουνισμού» - όπως το χαρακτήριζε ο Λένιν στην εποχή του - και έχει διαφοροποιηθεί ακόμα και σε σχέση με αυτό της δεκαετίας του 1970. Πρέπει να σημειώσουμε την επίδραση νεο-τροτσκιστικών και ιδιαίτερα αντιεξουσιαστικών απόψεων στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του σύγχρονου «αριστερού» οπορτουνισμού, καθώς και την πιο έντονη επίδραση δεξιών οπορτουνιστικών ρευμάτων και κυρίως του ευρωκομμουνισμού.

Αλλωστε, ούτως ή άλλως υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στο δεξιό και τον αριστερό οπορτουνισμό, τόσο τον παλιότερο όσο και το σύγχρονο, όπως: Η άρνηση της ενότητας μαρξισμού - λενινισμού, η απολυτοποίηση ορισμένων φαινομένων ή νέων διαστάσεων σε εγγενείς τάσεις του καπιταλισμού και η ερμηνεία τους ως νέων χαρακτηριστικών της καπιταλιστικής εξέλιξης, η άρνηση νομοτελειών της σοσιαλιστικής επανάστασης και οικοδόμησης, η παραίτηση στον έναν ή στον άλλο βαθμό από μαρξιστικές - λενινιστικές αρχές συγκρότησης και δράσης του Κόμματος Νέου Τύπου, η υποταγή στο αυθόρμητο, κλπ.

Τα χαρακτηριστικά που παίρνει ο σύγχρονος «αριστερός» οπορτουνισμός στη χώρα μας καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την πίεση που ασκεί ο αρνητικός συσχετισμός δύναμης, η νίκη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, η κρίση του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος. Σε αυτές τις συνθήκες πρέπει να επικεντρώσουμε στα εξής στοιχεία:

• Υιοθετεί αναρχοαυτόνομες αντιλήψεις σε σχέση με το κράτος και με την πολιτική οργάνωση και τη σχέση της με τις μάζες. Απολυτοποιεί το «αυθόρμητο» των μαζών. Αναζητά «νέα» επαναστατικά υποκείμενα
• Αρνείται το σοσιαλιστικό χαρακτήρα των κοινωνιών στην ΕΣΣΔ και στην Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη. Μηδενίζει την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος στον 20ό αιώνα. Υιοθετεί τροτσκιστικές θέσεις και αναπαράγει την αντικομμουνιστική προπαγάνδα (π.χ., φιλολογία περί σταλινισμού, κλπ.)
• Δίνει μικροαστική ερμηνεία για τη στρατηγική των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, με αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό στα «αντινεοφιλελεύθερα» μέτωπα
• Υιοθετεί μια γραμμή αντιπαράθεσης με το ΚΚΕ (και την ΚΝΕ στους χώρους της νεολαίας), ως κύριο άξονα της δράσης του, που παίρνει τυχοδιωκτικά και προβοκατόρικα χαρακτηριστικά

Το «Νέο Αριστερό Ρεύμα» (ΝΑΡ) αποτελεί βασικό φορέα του σύγχρονου αριστερού οπορτουνισμού στην Ελλάδα.

Το 2ο Συνέδριο του ΝΑΡ (7 έως 9 του Ιούλη 2006) πραγματοποιήθηκε 8 χρόνια μετά το πρώτο και 17 χρόνια μετά την ίδρυση της συγκεκριμένης οργάνωσης. Οι αποχωρήσαντες από το ΚΚΕ που ίδρυσαν τη συγκεκριμένη πολιτική οργάνωση είχαν αποτελέσει τους βασικούς φορείς ενός από τα δύο «αντίπαλα» και αλληλοτροφοδοτούμενα αντικομματικά κέντρα που δρούσαν μέσα στο ΚΚΕ². Στην ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος και στην κρίση του κομμουνιστικού κινήματος είδαν την επιβεβαίωση των αντιλήψεων - που προφανώς προϋπήρχαν - για ιστορικό ξεπέρασμα και χρεοκοπία των κομμάτων νέου τύπου. Αντίθετα με τις προσδοκίες των ηγετών του ΝΑΡ, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ ανασυγκροτήθηκαν, το 15ο Συνέδριο του Κόμματος επεξεργάστηκε νέο Πρόγραμμα, οι θέσεις και η πολιτική του Κόμματος επιβεβαιώθηκαν σε μια σειρά από εξελίξεις. Σ' αυτά τα 17 χρόνια το ΝΑΡ ακολούθησε μια βήμα το βήμα σταθερή πορεία απομάκρυνσης από το μαρξισμό, επιδιώκοντας να πραγματοποιήσει μια «τομή» με το κομμουνιστικό κίνημα. Αυτή η προσπάθεια οδήγησε -όπως παραδέχονται και στελέχη του - σε θέσεις πολιτικής χρεοκοπίας (π.χ., θέσεις για την κατάσταση στο Κόσσοβο και την ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία, κλπ.)³. Η ανάγκη διαχωρισμού από την πολιτική του ΚΚΕ οδηγούσε σε μια εκλεκτικίστικη υιοθέτηση θέσεων διαφόρων ρευμάτων, όπως του τροτσκισμού, του αναρχισμού αλλά ακόμα και ευρωκομμουνιστικών, δεξιών θέσεων. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 υπήρξε μια σημαντική περίοδος γειτνίασης με τον «αναρχικό» και «αυτόνομο» χώρο, ο οποίος επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της σημερινής φυσιογνωμίας του ΝΑΡ.

Το ΝΑΡ συνεργάζεται με τις ομάδες των παλιών «Αριστερών Συσπειρώσεων Φοιτητών» και άλλες ομάδες του «αριστερού» οπορτουνισμού, σε κινήσεις και πρωτοβουλίες στους φοιτητές (ΕΑΑΚ), στους μισθωτούς επιστήμονες, στους δασκάλους και τους καθηγητές («Παρεμβάσεις»). Οι «Αριστερές Συσπειρώσεις» προέρχονται από τη Β΄ Πανελλαδική (διάσπαση της ΕΚΟΝ - Ρήγας Φεραίος, νεολαίας του «ΚΚΕ εσωτερικού» το 1978). Μέσα στις «Αριστερές Συσπειρώσεις Φοιτητών» συνυπήρξαν διάφορα ρεύματα: Ευρωκομμουνιστές, τροτσκιστές, μαοϊκοί, αναρχοαυτόνομοι. Οι «Αριστερές Συσπειρώσεις» τη δεκαετία του 1990 συγκροτήθηκαν σε πολιτική οργάνωση. Το 1998 μια ομάδα αποχώρησε και συγκρότησε την «Αριστερή Αντικαπιταλιστική Συσπείρωση» (ΑΡΑΣ). Η «Αριστερή Ανασύνθεση» (ΑΡΑΝ) προέκυψε από την οργανωτική και πολιτική ενοποίηση των «Αριστερών Συσπειρώσεων» με την «Αριστερή Κίνηση», που δραστηριοποιούνταν κυρίως στην Πάτρα και στην Αθήνα, μέσα από την ομάδα «Αντίλογος» στην ΕΑΑΚ και σχήματα στους μηχανικούς.

Η ΑΡΑΝ πραγματοποίησε την 3η Συνδιάσκεψή της (8 έως 9 του Οκτώβρη 2005) και εκδίδει το διμηνιαίο περιοδικό «Εκτός γραμμής».

Το ιδεολογικό στίγμα τόσο της ΑΡΑΝ όσο και της ΑΡΑΣ προσδιορίζεται από την υιοθέτηση ιδεολογικών σχημάτων των Αλτουσέρ, Μπετελέμ, Πουλαντζά, Μπαλιμπάρ του λεγόμενου ρεύματος του «μαρξιστικού δομισμού»⁴. Στο επίπεδο της πολιτικής ανάλυσης συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τις απόψεις της ομάδας του περιοδικού «Θέσεις», που διευθύνει το στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Μηλιός, άλλωστε αρκετά στελέχη των δύο αυτών ομάδων είναι και αρθρογράφοι κατά καιρούς του περιοδικού ή και μέλη της Συντακτικής Επιτροπής του.

Είναι βέβαιο ότι ο δεξιός οπορτουνισμός αποτελούσε και αποτελεί τον υπ' αριθμόν 1 κίνδυνο του κινήματος. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να υποτιμηθεί και ο «αριστερός» οπορτουνισμός ειδικά σε στιγμές που εμφανίζονται δυνατότητες ριζοσπαστικοποίησης λαϊκών μαζών. Η εμφάνιση του «αριστερού» οπορτουνισμού έχει αντικειμενική βάση λόγω της έλλειψης πολιτικής και κοινωνικής πείρας - ιδιαίτερα σε τμήματα της νεολαίας, αλλά και σε τμήματα μεσαίων στρωμάτων που προλεταριοποιούνται. Επίσης, γίνεται κατά καιρούς προσπάθεια «ενίσχυσής» του από το ίδιο το σύστημα με τη δυσανάλογη με την οργανωτική του κατάσταση και επιρροή προβολή του από διάφορους αστικούς μηχανισμούς, ιδιαίτερα με την υιοθέτηση εκπροσώπων του από τα αστικά ΜΜΕ (π.χ. «Καθημερινή», «Ελευθεροτυπία», κλπ.), με την αξιοποίησή του σε μεθοδεύσεις αποπροσανατολισμού και εκφυλισμού κινημάτων. Η προβολή θεωρητικών τους μέσα από τα αστικά ΜΜΕ ενισχύει το πολιτικό εγχείρημα που είναι η σύγκλιση και η συνεργασία ενός χώρου από το σοσιαλδημοκρατικό ρεύμα μέχρι τη λεγόμενη επαναστατική αριστερά.

Η πορεία και η δράση αυτών των ομάδων αποδεικνύουν ότι ο δρόμος του συμβιβασμού με το σύστημα, της μετατροπής του εργατικού - κομμουνιστικού κινήματος σε χρήσιμο εξάρτημα του αστικού πολιτικού συστήματος, δεν περνά μόνο μέσα από το δεξιό οπορτουνισμό αλλά και τα αδιέξοδα στα οποία οδηγεί ο «αριστερός» οπορτουνισμός.

Ανεξάρτητα από προθέσεις και διαθέσεις των φορέων του ο «αριστερός» οπορτουνισμός ουσιαστικά οδηγεί στην αποδυνάμωση του επαναστατικού εργατικού κινήματος.

Με αφορμή τις αποφάσεις του 2ου Συνεδρίου του ΝΑΡ παρουσιάζουμε σε αυτό το άρθρο ορισμένες πλευρές του «σύγχρονου» αριστερού οπορτουνισμού.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τεύχος 1 2007

Σημειώσεις:

1. Βλέπε: Β. Ι. Λένιν: «Αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

2. «Διαμορφώθηκαν έτσι δύο άτυπα αλληλοτροφοδοτούμενα κέντρα μέσα στην ΚΕ, που προκάλεσαν διαδοχικά προβλήματα τα τελευταία χρόνια στο Κόμμα». Ντοκουμέντα του 14ου Συνεδρίου του ΚΚΕ, σελ. 155. Εκδόσεις της ΚΕ του ΚΚΕ.

3. Το «ΝΑΡ» στην αρχή της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Γιουγκοσλαβία αναπαρήγαγε όλη την ιμπεριαλιστική προπαγάνδα περί «εθνοκάθαρσης» που αποσκοπούσε στην αιτιολόγηση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το φθινόπωρο του '98, λίγους μήνες πριν την ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία, τα ΕΑΑΚ κυκλοφόρησαν αφίσα με σύνθημα: «Ο Μιλόσεβιτς σφάζει Αλβανούς στο Κόσσοβο - ΗΠΑ και Γερμανία σιωπούν».

4. Για το «Μαρξιστικό δομισμό» βλέπε: Κ. Ιωαννίδη, «Ιδεολογική αντιπαράθεση στις κοινωνικές επιστήμες». ΚΟΜΕΠ, τ. 4-5/2006.