Κυριακή 8 Ιούλη 2007
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 9
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Ορισμένες σκέψεις για τη διαμόρφωση της νεανικής προσωπικότητας

Μέρος έκτο

Στην εποχή μας, στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, οξύνεται στο έπακρο η αντίθεση μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας και την οργάνωσή της με κριτήριο το κέρδος της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, η οποία αποτελεί και τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού. Σε αυτές τις συνθήκες, τόσο η αποξένωση όσο και ο ανταγωνισμός εμφανίζονται με πιο οξυμένη μορφή σε σχέση με όλη την ιστορική πορεία του καπιταλιστικού συστήματος. Η συσσώρευση σημαντικών δυνατοτήτων και προϋποθέσεων για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων για τη σημαντική βελτίωση της ζωής του ανθρώπου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ολοένα και περισσότερο συγκέντρωση της παραγωγής και του πλούτου που παράγεται σε λιγότερα χέρια, βάζοντας αντικειμενικά εμπόδια στη μετατροπή αυτής της δυνατότητας σε πραγματικότητα. Αυτή η αντίθεση διαπερνά αντικειμενικά όλες τις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο με τον οποίο αυτές επιδρούν στη διαμόρφωση της συνείδησης και της προσωπικότητας. Σε αυτά τα πλαίσια αναπτύσσεται ακόμα περισσότερο η ανταγωνιστική αντίληψη, ο ατομισμός, η θεώρηση της ζωής ως ζούγκλας. Είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία αστικών ερευνών που αναδεικνύουν την επίδραση της όξυνσης των ταξικών αντιθέσεων στην προσωπικότητα του νέου ανθρώπου. Ετσι σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που δημοσίευσε η εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», οι νέοι θεωρούν οξυμένα προβλήματα: το άγχος κατά 82,3%, την ανεργία κατά 77,2%, την έλλειψη φίλων κατά 70,2%, τα λίγα χρήματα 55,8%20.

Στις ΗΠΑ, οι οποίες κατέχουν μια από τις πρώτες θέσεις στην εγκληματικότητα και ιδιαίτερα στη νεανική εγκληματικότητα21 στον κόσμο, προφανώς το γεγονός αυτό συνδέεται και με την όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων στη μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική δύναμη στον κόσμο, όπου το 21,9% των παιδιών βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας22 και το κοινωνικό περιθώριο.

Να ποια είναι η κοινωνική βάση για να ξεπηδάνε «τα θηρία της διπλανής πόρτας». Αστικά σκεπτόμενοι παιδαγωγοί και άλλοι, έστω καλοπροαίρετα, θεωρούν ότι θα ξορκίσουν αυτό το κακό με κηρύγματα ηθικής διαπαιδαγώγησης στο σχολείο, με προβολή υγιών πρότυπων στα ΜΜΕ. Παραβλέπουν ότι η «κανιβαλική ηθική» ξεπηδάει μέσα από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Εκεί βρίσκεται η βαθύτερη ρίζα της.

Το πρότυπο άλλωστε κάθε κοινωνίας δεν μπορεί να είναι άλλο από αυτό της κοινωνικής τάξης που κυριαρχεί. Ο ατομισμός σήμερα εκφράζει την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και τα προϊόντα της σε συνθήκες που διευρύνεται ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας. Το αστικό πρότυπο της ατομικής επιτυχίας που στηρίζεται στην ικανότητα, στο σκληρό ανταγωνισμό, είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος με τις αντικοινωνικές συμπεριφορές που αντιμετωπίζουν την κοινωνία ως ζούγκλα. Στον καπιταλιστικό κόσμο η κοινωνικοποίηση της νεολαίας γίνεται με άξονα τη διαμόρφωση μιας ατομικιστικής συνείδησης, την ικανότητα ανταπόκρισης στην εμπορευματική οικονομία και γι' αυτό αποκτά κατεύθυνση σύγκρουσης του ατόμου με την κοινωνία. Στις συνθήκες αποθέωσης της προσωπικής επιτυχίας και των υλικών της συμβόλων, η αντιπαλότητα του «εγώ» με την κοινωνία αποκτά το χαρακτήρα ενός ιδιόμορφου ηθικού στερεότυπου.

Ταυτόχρονα, είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός που αναπτύσσει και που δένει με ισχυρότατους υλικούς δεσμούς όλους τους ανθρώπους. Κοινωνικοποιεί την παραγωγή με γιγάντια, γοργά βήματα, αναπτύσσει τη συνεργασία των παραγωγών συνενώνοντάς τους σε μεγάλες επιχειρήσεις, βαθαίνει τον καταμερισμό της εργασίας, τόσο στην κάθε ξεχωριστή επιχείρηση, όσο και στην κοινωνία, με την εισαγωγή των μηχανών μετατρέπει τα σκόρπια ατομικά μέσα παραγωγής σε μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο από κοινού, μετατρέπει την παραγωγή σε τεχνολογική εφαρμογή της επιστήμης.

Η κοινωνική φύση του ανθρώπου αναπτύσσεται μέσα στην Ιστορία. Ο καπιταλισμός δημιουργεί το πυκνό υλικό δίχτυ της βαθιάς αλληλεξάρτησης των ανθρώπων. Οπως γίνεται κατανοητό, εδώ βρίσκεται όλη η ουσία γιατί εδώ βρίσκεται και η βασική αντίφαση. Η κοινωνικοποίηση της εργασίας έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που δε συμβιβάζεται με το στενό κεφαλαιοκρατικό αστικό περίβλημα. Αναδεικνύεται ο ιστορικός εφήμερος χαρακτήρας του καπιταλισμού.

Οι ίδιες λοιπόν οι συνθήκες του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής γεννούν και την τάση για τη συνένωση, τη συνεργασία, την αμοιβαιότητα, τον κοινό αγώνα, τη συλλογική πάλη. Γεννά τη δυνατότητα της κοινωνικής ιδιοκτησίας, ανεξάρτητα από το βαθμό συνειδητοποίησής της. Οι αντιφάσεις στη συμπεριφορά, στη συνείδηση των ανθρώπων ξεπηδούν από τις αντιφάσεις της υλικής ζωής. Ο Μαρξ τοποθετείται ως εξής: «Για πρώτη φορά κατά το 18ο αιώνα, στην αστική κοινωνία αντιτάσσονται στο άτομο οι διάφορες μορφές της κοινωνικής συνάρτησης σαν εξωτερική αναγκαιότητα, σαν απλό μέσο για τους ιδιωτικούς του σκοπούς. Η εποχή όμως που γεννά αυτή την αντίληψη του ξεμοναχιασμένου ατόμου, είναι ακριβώς η εποχή των πιο αναπτυγμένων κοινωνικών συνθηκών»23. Αν αυτό ίσχυε για το 18ο αιώνα, ισχύει πολλαπλάσια σήμερα.

Ο Λένιν, αναφερόμενος στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης της εργασίας, γράφει: «...οι κοινωνικοί δεσμοί ανάμεσα στους παραγωγούς όλο και δυναμώνουν, οι παραγωγοί ενώνονται σ' ένα ενιαίο σύνολο. Οι σκόρπιοι μικροπαραγωγοί εκτελούσαν ο καθένας τους ταυτόχρονα κάμποσες εργασίες και γι' αυτό ήταν σχετικά ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλο: αν λ.χ. ο χειροτέχνης μόνος του έσπερνε το λινάρι, μόνος του το έκλωθε και το ύφαινε - ήταν σχεδόν ανεξάρτητος από τους άλλους. Ακριβώς σ' ένα τέτοιο καθεστώς με μικρούς, σκόρπιους εμπορευματοπαραγωγούς (και μονάχα σ' αυτό) δικαιολογούνταν η παροιμία: "ο καθένας για τον εαυτό του κι ο θεός για όλους", δηλαδή αναρχία των διακυμάνσεων της αγοράς. Τελείως διαφορετικά παρουσιάζονται τα πράγματα, όταν χάρη στον καπιταλισμό πραγματοποιείται η κοινωνικοποίηση της εργασίας. Ο εργοστασιάρχης που παράγει υφάσματα εξαρτάται από τον εργοστασιάρχη του βαμβακοκλωστηρίου. Ο τελευταίος αυτός εξαρτάται από τον κεφαλαιοκράτη ιδιοκτήτη της φυτείας που έχει σπείρει το βαμβάκι, από τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου κατασκευής μηχανών, του ανθρακωρυχείου, κλπ. κλπ. Το αποτέλεσμα είναι πως κανένας κεφαλαιοκράτης δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα χωρίς τους άλλους. Είναι ολοφάνερο ότι η παροιμία "ο καθένας για τον εαυτό του" δεν μπορεί πια καθόλου να εφαρμοστεί σε ένα τέτοιο καθεστώς: εδώ πια ο καθένας δουλεύει για όλους κι όλοι για τον καθένα (και δε μένει θέση για το θεό, ούτε σαν επουράνια φαντασία, ούτε σαν επίγειο "χρυσό μόσχο")»24 και συνεχίζει «... έτσι όλη η παραγωγή στο σύνολό της συγχωνεύεται σε ένα ενιαίο κοινωνικό παραγωγικό προτσές, ενώ ταυτόχρονα η κάθε επιχείρηση διευθύνεται από το χωριστό κεφαλαιοκράτη, εξαρτάται από την αυθαιρεσία του και του παραδίνει τα κοινωνικά προϊόντα σαν ατομική του ιδιοκτησία»25 και παρακάτω «...(Περιέγραψα μόνο ένα υλικό προτσές, μόνο μια αλλαγή των σχέσεων παραγωγής, χωρίς να θίξω την κοινωνική πλευρά του προτσές, τη συνένωση, τη συσπείρωση και την οργάνωση των εργατών γιατί αυτό είναι ένα φαινόμενο παράγωγο, δευτεροβάθμιο)»26.

Συμπερασματικά λοιπόν, η ίδια η ανάπτυξη του καπιταλισμού δημιουργεί τις υλικές προϋποθέσεις (μόνο όμως τις προϋποθέσεις) μέσω της κοινωνικοποίησης της εργασίας για να μην ισχύει το «ο καθένας για τον εαυτό του ο Θεός για όλους».

Ετσι η κοινωνικοποίηση της εργασίας δυναμώνει την αντίθετη τάση, αυτή της συνένωσης και οργάνωσης της εργατικής τάξης, σε τελική ανάλυση σφυρηλατεί την ενότητα της εργατικής τάξης, στην αντίθεσή της με την αστική τάξη. Μάλιστα, στο βαθμό που τα συμφέροντα της εργατικής τάξης αντικειμενικά αντιπαρατίθενται στα συμφέροντα της αστικής τάξης αυτή η συνένωση, ενότητα της τάξης δεν μπορεί παρά να βαθαίνει.

Η διαδικασία της αποξένωσης και η κοινωνικοποίηση της εργασίας και της παραγωγικής διαδικασίας δρουν αντιφατικά στο ψυχισμό, τη συνείδηση σε όλες τις νοητικές διαδικασίες που συντελούνται στο μυαλό των εργατών. Οπωσδήποτε δεν επιδρούν σε ευθύγραμμη σχέση αλλά μέσα από διάφορους ψυχικούς και νοητικούς μηχανισμούς.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» τεύχος 2 2007

Σημειώσεις:

20. Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», 26.11.2006.

21. Σύμφωνα με ανακοίνωση του FBI η εγκληματικότητα το 2005 αυξήθηκε κατά 2%, τον ίδιο χρόνο 17.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από εγκληματικές ενέργειες ενώ η εγκληματικότητα των ανηλίκων άγγιξε το 20%. Πηγή: «Φωνή της Αμερικής» (www.voanews.com).

22. Εκθεση UNICEF: «Child Poverty in Rich Countries 2005», Report Card No6 - υπάρχει στην ιστοσελίδα της UNICEF www.unicef.gr/reports.

23. Κ. Μαρξ: «Ο άνθρωπος στην εργασία και στη συνεργασία», (από τα Gryndrissen), σελ. 18, εκδ. «Αναγνωστίδης».

24. Β.Ι. Λένιν «Τι είναι οι φίλοι του λαού και πως πολεμούν τους σοσιαλδημοκράτες». Απαντα τόμος Ι, σελ. 176-177, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

25. Β.Ι. Λένιν, ό.π.

26. Β.Ι. Λένιν, ό.π.


του
Τάσου ΤΡΑΒΑΣΑΡΟΥ*
*Ο Τάσος Τραβασάρος είναι μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ, ειδικός παιδαγωγός


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ