Στο παραπάνω απόσπασμα η υπουργός Παιδείας είναι άκρως διαφωτιστική. Οι νέες συνθήκες που επιβάλλονται πρέπει να μας οδηγήσουν στην υιοθέτηση νέας νοοτροπίας αλλά και θεσμικών μέτρων: α) αποδοχή του γεγονότος της εργασιακής αβεβαιότητας και περιπλάνησης¹⁰ β) επιβολή της διά βίου μάθησης και εκπαίδευσης, γ) εμπέδωση του πνεύματος του ανταγωνισμού (με την καλή έννοια όπως μας λέει η υπουργός!), δ) αξιολόγηση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης (το οποίο μεθερμηνευόμενο σημαίνει σύνδεση της παιδείας με τις ανάγκες του κεφαλαίου και ιδεολογική διύλιση των εκπαιδευτικών). Και όλη αυτή η φρενήρης σύνθεση συμπληρώνεται με τις ευέλικτες ζώνες, τη διαθεματικότητα και τη διεπιστημονικότητα, το κονστρουκτιβιστικό μοντέλο αλλά και με τις παλιότερες κατευθύνσεις από τις διακηρύξεις της Σορβόνης, της Μπολόνια και της Πράγας για την τριτοβάθμια εκπαίδευση που μετουσιώθηκαν πρόσφατα στην ελληνική πραγματικότητα μέσω της επιτροπής των Σοφών (ΕΣΥΠ) σε πρώτη φάση και στο προσχέδιο πρότασης της κυβέρνησης για αλλαγές του θεσμικού πλαισίου για τη δομή και τη λειτουργία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε δεύτερη φάση. Επομένως οι κατευθύνσεις για τη «διά βίου μάθηση» και η προσπάθεια διαμόρφωσης του «σύγχρονου» εργάτη, διαπερνούν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ολόκληρη τη ζωή των εργαζομένων.

Η εφαρμογή όλων αυτών των μέτρων απαιτεί ελαστικές συνειδήσεις, εύκαμπτες μέσες, παθητικότητα ή και ολοκληρωτική αφομοίωση των ιδεολογημάτων και ενεργητική στήριξη των πολιτικών του κεφαλαίου. Για να γίνει αυτό επιτυχέστερα θα πρέπει να γίνει εντός (ασφαλώς και εκτός) σχολείου και πανεπιστημίου, συνεχής και σε βάθος ιδεολογική δουλιά από την πλευρά της αστικής τάξης, προκειμένου εκπαιδευτικοί, φοιτητές, μαθητές, γονείς να συρθούν σε μια οικειοθελή καρατόμηση της ζωής τους. Θα πρέπει βεβαίως να τονίσουμε ότι αυτή η ιδεολογική δουλιά γινόταν πάντα και δεν είναι ένα απότοκο αποκλειστικά της τωρινής μορφής διαχείρισης, δηλαδή της νεοφιλελεύθερης. Και σε προηγούμενες εποχές, ιδεολογική δουλιά γινόταν είτε για πολιτικούς λόγους (αντικομμουνιστικό κράτος, σχολείο και πανεπιστήμιο)¹¹ είτε για να στηριχτεί η πρότερη μορφή διαχείρισης, το κεϋνσιανό μοντέλο. Στις σημερινές συνθήκες αυτή η δουλιά προσαρμόζεται στις σύγχρονες ανάγκες του κεφαλαίου, παίρνει νέες μορφές, αποκτά νέα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά, γίνεται περισσότερο βαθιά και ολόπλευρη και από αυτή την άποψη απαιτούνται και νέες απαντήσεις, επεξεργασμένες και επιστημονικές από την πλευρά των κομμουνιστών κι εν γένει των ριζοσπαστών εκπαιδευτικών αλλά και γενικότερα από το εργατικό κίνημα.

Οι τρόποι με τους οποίους προετοιμάζεται η «ευκαμψία των μέσων» ποικίλουν. Για μεθοδολογικούς λόγους θα λέγαμε ότι είναι δυο ειδών: υπάρχει ο τρόπος του παραδοσιακού αντικομμουνισμού, της διαστρέβλωσης και των ανιστόρητων αναληθειών. Υπάρχει ακόμα και ένας πιο εκλεπτυσμένος και εκσυγχρονισμένος τρόπος. Αυτός δεν αναπαράγει μόνο την αστική ιδεολογία και τον αντικομμουνισμό και μάλιστα με επιστημονικοφανή επικάλυψη, αλλά καλλιεργεί και το κατάλληλο ιδεολογικό κλίμα που θα κάνει αποδεκτές τις όποιες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις. Ας δούμε και τους δυο τρόπους που συχνά εμπλέκονται και είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τον ένα από τον άλλο.

1. Τα μαργαριτάρια του βιβλίου «Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή» της Γ΄ Γυμνασίου σύμφωνα με τα οποία τα σοσιαλιστικά καθεστώτα ήταν δικτατορικά καθεστώτα και τελικά ταυτίζονται με το φασισμό και τον εθνικοσοσιαλισμό.

2. Τον αντικομμουνιστικό οχετό στο βιβλίο του ΤΕΙ Πάτρας που συνέδεε τις «δημοκρατικές» αλλαγές στην Κούβα με την επιδείνωση της υγείας του Φιντέλ Κάστρο.

3. Την απίθανη λαθροχειρία στο προηγούμενο βιβλίο της Κοινωνιολογίας της Γ΄ Λυκείου, βάσει της οποίας στη μεταβιομηχανική κοινωνία υπάρχουν καταπιεσμένες ομάδες που ωστόσο δεν έχουν σχέση με τις τάξεις. Οι τάξεις αντικαθίστανται από το φύλο, τις φυλές κ.ά. ¹²

4. Την απόκρυψη του γεγονότος ότι το εμπόρευμα έχει αξία, δηλαδή ενσωματωμένη ανθρώπινη εργασία και παράλληλα ο εξωραϊσμός του κοινού ευρωπαϊκού σπιτιού από το βιβλίο «Αρχές Οικονομίας» της Α΄ Λυκείου ¹³

5. Την παραχάραξη της Ιστορίας στα αντίστοιχα βιβλία Ιστορίας, όπου «η δικτατορία του Ενβέρ Χότζα, που είναι δικτατορία του προλεταριάτου, συγγενεύει ως και ταυτίζεται με τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου», ενώ οι οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΕΔΕΣ ήταν περίπου το ίδιο πράγμα. ¹⁴

6. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα βιβλία Φιλοσοφίας τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αναφέρουμε ενδεικτικά: α) Στο βιβλίο φιλοσοφίας της Β΄ Λυκείου της θεωρητικής κατεύθυνσης, υπάρχουν τρία βασικά κεφάλαια. Το πρώτο είναι για την οντολογία και τη γνωσιολογία, το δεύτερο για την ηθική, το τρίτο για την αισθητική. Σε ποιο από τα κεφάλαια φαντάζεστε ότι εξετάζεται ο Μαρξισμός; Στο κεφάλαιο της αισθητικής! Ο Μαρξισμός δεν έχει άποψη, προφανώς για τους φωτισμένους συγγραφείς του βιβλίου, για το Είναι και τη νόηση, τη μεταξύ τους σχέση, ούτε ακόμα για την ηθική. Ο Μαρξισμός παρουσιάζεται ούτε λίγο ούτε πολύ ως μια τάση στην τέχνη. Η θεωρία της αποξένωσης σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με την τέχνη. Και δε φτάνει μόνο η θεωρητική αυθαιρεσία. Εχει σημασία να αναφέρουμε πως ο Μαρξισμός καταλαμβάνει όλες κι όλες δυο σελίδες. β) Στο βιβλίο της ίδιας τάξης (μάθημα επιλογής) ο Διαλεκτικός Υλισμός εξαφανίζεται σε μισή σελίδα! Σε βιβλίο Φιλοσοφίας 200 σελίδων, μισή σελίδα αφιερωμένη στο Μαρξισμό! γ) Στο παλιό βιβλίο Φιλοσοφίας (με το σύστημα των Δεσμών) τα πράγματα δεν αλλάζουν ποσοτικά, αφού πάλι αφιερώνονται μόνο δυο σελίδες, ενώ παρουσιάζεται ο Μαρξισμός μόνο σε σχέση με τη Λογική. Κι αν νομίζει κανείς ότι η κατάσταση στα πανεπιστημιακά συγγράμματα είναι καλύτερη επειδή το επιστημονικό κύρος πρέπει να προφυλαχτεί, τότε πλανάται πλάνην οικτράν. Για παράδειγμα στο σύγγραμμα που διδάσκεται στο 1ο εξάμηνο του ΦΠΨ στο μάθημα της βασικής φιλοσοφίας, ο Μαρξ χαρακτηρίζεται ως ευαγγελιστής, ο Μαρξισμός ως ο ισλαμισμός του 20ού αιώνα και θεωρία στρατιωτικής πίστης, ενώ η γνώση του κόσμου σύμφωνα με το Μαρξισμό, όπως αναφέρεται σε αυτό το βιβλίο¹⁵, πραγματοποιείται με φωτογράφισή του από τη συνείδηση. Σε άλλο πανεπιστημιακό σύγγραμμα¹⁶ χωρίς καμία επιχειρηματολογία, ο Μαρξ ταυτίζεται με τους ουτοπικούς σοσιαλιστές. Κι έτσι απλά η λαθροχειρία και η αυθαιρεσία ονομάζεται επιστήμη.

7. Η καλλιέργεια των δογμάτων της ιδεολογικής υποταγής και της μοιρολατρίας είναι ακόμα εμφανής σε πολλά σημεία και στα νέα σχολικά συγγράμματα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:

α) Τη διαπίστωση του βιβλίου του εκπαιδευτικού της Ιστορίας της Α΄ γυμνασίου, σύμφωνα με την οποία, ούτε λίγο ούτε πολύ, υπήρχαν δούλοι στην αρχαία Αθήνα, που περνούσαν καλά, ενώ παράλληλα «οι πλούσιοι συχνά καθίστανται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους φτωχούς (!!!), όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, από τους συκοφάντες προς τους οποίους δεν είναι φρόνιμο να αντιπαρατίθενται, αλλά και επίσης και σε επίπεδο θεσμών, γιατί οι λειτουργίες και η εισφορά (φόρος επί του εισοδήματος) δεν επιβαρύνει παρά μόνο τη μειοψηφία των πλουσίων (!!!)».

β) Την προσπάθεια δημιουργίας σύγχυσης στα μυαλά των μαθητών της ΣΤ΄ δημοτικού, αφού στο βιβλίο της Ιστορίας, στο κεφάλαιο για τη Γαλλική επανάσταση, έχει περίοπτη θέση η αναφορά στη δολοφονία της Ολυμπία ντε Γκουζ από τους επαναστάτες, μιας γυναίκας που υπήρξε υπέρμαχος των δικαιωμάτων της γυναίκας. Ο σκοπός είναι φανερός: ένα προοδευτικό στοιχείο δολοφονήθηκε από τους «κακούς» επαναστάτες, κάτι που στιγματίζει την ίδια την έννοια της επανάστασης ως κοινωνικής διαδικασίας.

Περιοριζόμαστε σε αυτά τα χαρακτηριστικά ευρήματα, αφού η περιορισμένη έκταση του άρθρου δεν ενδείκνυται για μια εκτενέστερη αναφορά.

Ακόμα δε θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι τα «πειράματα» του εξωτερικού συχνά αντιγράφονται και στην ελληνική πραγματικότητα. Για παράδειγμα, πιθανώς στο άμεσο μέλλον να κάνει την εμφάνισή της στα μαθητικά βιβλία η θεωρία του δημιουργισμού, δηλαδή εκείνη η θεωρία που απορρίπτει τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, υποστηρίζοντας τη δημιουργία του ανθρώπου κατόπιν θεϊκής παρέμβασης και που ήδη διδάσκεται σε ορισμένες Πολιτείες της Β. Αμερικής.¹⁷ Κατά κάποιο τρόπο, ένα βήμα σε αυτή την κατεύθυνση έχει γίνει με την ανωτατοποίηση τεσσάρων εκκλησιαστικών σχολών και βεβαίως ας μην ξεχνάμε την πλύση εγκεφάλου που γίνεται στους μαθητές με τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών από την Α΄ Δημοτικού μέχρι και τη Γ΄ Λυκείου.

Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 2 2007.

Σημειώσεις:

9. Γιαννάκου Μαριέττα: Συνέντευξη Τύπου στην Ενωση Ανταποκριτών ξένου Τύπου, 8.2.2006.

10. Δες αναλυτικότερα, Λακασάς Α., «Υπολογίζεται ότι κατά τα 10 πρώτα χρόνια της καριέρας ο εργαζόμενος αλλάζει εργασιακό χώρο 7 φορές», «Καθημερινή», 22.9.1998.

11. Αναφέρουμε ενδεικτικά την εγκύκλιο 1010 της 11.3.1965, σύμφωνα με την οποία «ο κομμουνισμός είναι εχθρός του έθνους και της δημοκρατίας... Πάσα εκτροπή πρέπει να κολάζεται αυστηρότατα. Και αν συμβεί να υπάρξουν διδάσκαλοι, όχι ανήκοντες, αλλά απλώς συμπαθούντες ή ανεχόμενοι την κομμουνιστική προπαγάνδα, δεν έχουν θέσιν εις την εκπαίδευσιν».

12. Δες αναλυτικότερα κριτική της Ιωαννάτου Α. για το συγκεκριμένο βιβλίο στα «Θέματα Παιδείας», τ. 3, 2000. 13. Δες αναλυτικότερα κριτική του Μαγγανά Γ., για το συγκεκριμένο βιβλίο στα «Θέματα Παιδείας», τ. 3, 2000. 14. Δες αναλυτικότερα Μπιμπίρη Ελένη, Ιστορία και Εκπαίδευση στο «60 χρόνια από τη μεγάλη Αντιφασιστική Νίκη των λαών», σελ. 103-104, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή». 15. Κωσταράς Γ., «Φιλοσοφική Προπαιδεία», σελ. 386, Αθήνα, 4η έκδοση, 1994.

16. Βουδούρης Κ., «Αναλυτική Φιλοσοφία», Εισαγωγή, Αθήνα, 1977.

17. Δες αναλυτικότερα Ξενικουδάκης Στ., «Το μετέωρο βήμα της αστικής τάξης απέναντι σε μια ενοχλητική επιστήμη», «Ριζοσπάστης», 2.10.2005.