Κυριακή 28 Γενάρη 2007
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 14
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΑΡΘΡΑ
ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ (ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ)
Σημαντικό επιστημονικό έργο

Εζησε στα χρόνια 1596-1650

Ο Ρενέ Ντεκάρτ
Ο Ρενέ Ντεκάρτ
Ο Ρ. Ντεκάρτ - γνωστός και ως Καρτέσιος - κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Τον αποκάλεσαν ως «η πιο ωραία και καθαρή έκφραση της ιδιοφυίας της γαλλικής φυλής», «προάγγελο του διαφωτισμού», «αυθεντικό φιλόσοφο της ελευθερίας», «πατέρα και ιδρυτή της νεότερης φιλοσοφίας». Αυτές οι εκτιμήσεις εμπεριέχουν κάποια δόση υπερβολής. Οσον αφορά στη νεότερη επιστήμη και φιλοσοφία πρέπει να έχουμε υπόψη, π.χ., το έργο και την προσφορά του Φρ. Μπέικον (1561-1627). Αυτός εγκαινίασε τη νέα εποχή, απομακρύνθηκε εντελώς από το σχολαστικισμό, θεμελίωσε τη μεθοδική ταξινόμηση των φυσικών επιστημών, επισήμανε τη σημασία του επιστημονικού πειραματισμού, του εμπειρισμού, της επαγωγικής μεθόδου, κ.ά. Ο Ντεκάρτ ξεκίνησε από άλλες αφετηρίες, πρόσθεσε νέα, σημαντικά στοιχεία. Τον κύριο ρόλο για τη γνώση της αλήθειας τον απέδιδε στο λογικό, στη νόηση και όχι στην εμπειρία. Ο Μπέικον ήταν εμπειριστής, ο Ντεκάρτ ορθολογιστής.

Το επιστημονικό έργο του Ντεκάρτ είναι σημαντικό. Ασχολήθηκε με τη μηχανική, τη φυσική, την ανατομία, την ψυχολογία και κυρίως με τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία. Ο Μπέικον γενίκευσε τα επιτεύγματα της φυσικής, ο Ντεκάρτ των μαθηματικών, που τα θεωρούσε ως την τελειότερη επιστήμη. Ο Ντεκάρτ ανέπτυξε τη μέθοδο των ευθύγραμμων συντεταγμένων, καθόρισε τον αλγεβρικό «καρτεσιανό» κανόνα για τις μεταβολές του προσήμου μιας αλγεβρικής εξίσωσης με έναν άγνωστο, έβαλε τις βάσεις και έγινε ο ιδρυτής της αναλυτικής γεωμετρίας, διατύπωσε το νόμο της διάθλασης του φωτός, κ.ά. Υπογράμμισε την ανάγκη της γνώσης της φύσης διότι χωρίς αυτή ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατακτήσει τη φύση, να γίνει κυρίαρχος και αφέντης της, να μπορέσει να εφαρμόσει τα επιτεύγματα της επιστήμης στην παραγωγή των υλικών αγαθών, να καλυτερέψει η ζωή των ανθρώπων.

Ο Ντεκάρτ θεωρούσε πως για να αναμορφωθεί η φιλοσοφία, να αποκτήσει επιστημονική βάση και να φτάσει στην αλήθεια, χρειάζεται να χρησιμοποιήσει μαθηματικές-λογικές μεθόδους έρευνας και γνώσης. Στη φιλοσοφική του αντίληψη ο Ντεκάρτ είναι δυιστής, εκφράζει μια διάσταση ανάμεσα στη «φυσική» και τη «μεταφυσική». Στη διδασκαλία του για τη φύση ήταν «υλιστής» ενώ σ' αυτή για τις ουσίες ήταν «δυιστής». Παραδεχόταν πως υπάρχουν δυο αυτοτελείς ουσίες, η υλική και η πνευματική. Γενικό του χαρακτηριστικό είναι ότι θεωρεί ως πρωταρχικό στοιχείο το πνεύμα, την ιδέα, τη συνείδηση και όχι την ύλη. Το πνεύμα, ο νους είναι άυλη ουσία, δεν ορίζεται μέσα στο χώρο, ενώ η ύλη έχει ως ουσιαστικές, αναπόσπαστες ιδιότητες την ένταση και την κίνηση. Η ύλη αποτελείται από σωματίδια που γεμίζουν το χώρο. Δεν υπάρχει έκταση χωρίς σωματίδια στο χώρο. Η κίνηση της ύλης, η οποία υπακούει στους νόμους της μηχανικής, σημαίνει μετατόπιση των σωματιδίων στο χώρο.

Σχετικά, ο Μαρξ έλεγε: «Στη φυσική του ο Ντεκάρτ απέδωσε στην ύλη μια αυτοτελή δημιουργική δύναμη και θεωρούσε τη μηχανική κίνηση εκδήλωση της ζωής της ύλης. Χώρισε τελείως τη φυσική του από τη μεταφυσική του. Στα πλαίσια της φυσικής του η ύλη είναι η μοναδική ουσία, η μοναδική βάση της ύπαρξης και της γνώσης». Συνεπώς ο Ντεκάρτ δεν αρνείται την ύπαρξη της ύλης, του εξωτερικού κόσμου. Για να αποδείξει όμως αυτό καταφεύγει στην άυλη ουσία, στο Θεό.

Κατά τον Ντεκάρτ στον ανθρώπινο νου υπάρχουν «έμφυτες ιδέες (ideae inatae)», ανεξάρτητες από τον εξωτερικό μας κόσμο, τις οποίες τις κουβαλάμε στο νου από τη γέννησή μας. Οι έμφυτες ιδέες αποτελούν τις θεμελιακές αρχές, τις πρώτες έννοιες. Εργο της φιλοσοφίας είναι να αναζητήσει και να ξεκαθαρίσει αυτές τις αρχές.

Μια από τις έμφυτες ιδέες είναι η έννοια του «τέλειου» (της τελειότητας) και αυτή την ιδιότητα την έχει η «έννοια του Θεού», ένα ον όχι μόνο τέλειον αλλά και αιώνιον, άπειρον, παντοδύναμον, ένα ον που είναι δημιουργός των πάντων. Ο τέλειος κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό, το τέλειο ον, και όχι από τον ατελή άνθρωπο. Η έννοια του Θεού ως τέλειου όντος προϋποθέτει και την ύπαρξή του. Εάν δεν υπήρχε ο Θεός ως τέλειος, ο νους μας δε θα σχημάτιζε, κατ' ανάγκη, την έννοια του Θεού. Ετσι ο Ντεκάρτ καταλήγει στη λεγόμενη «οντολογική» απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Αυτή η «απόδειξη» δεν ευσταθεί. Στο νου μας γεννιούνται πολλές ιδέες (και φαντασιώσεις) χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτές έχουν και πραγματικό, υπαρκτό αντικείμενο.

Ολη αυτή η φιλοσοφική αντίληψη είναι μηχανιστική και ιδεαλιστική. Ο ιδεαλισμός της θεωρίας των έμφυτων ιδεών είναι σαφής και αποτελεί ένα από τα βασικά αρνητικά στοιχεία της καρτεσιανής φιλοσοφίας.

Μια από τις σημαντικότερες και γνωστότερες απόψεις του Ντεκάρτ είναι η θεωρία του για τη «μεθοδική αμφιβολία». Ο Ντεκάρτ αναζήτησε την «αληθινή μέθοδο» για να φτάσει σε όλα εκείνα που «ο νους μας είναι ικανός να γνωρίσει», να φτάσει στη σωστή διάφανη και ωφέλιμη αλήθεια, μια μέθοδο η οποία θ' αντικαταστήσει το σύστημα της παραδοσιακής λογικής, θα συνενώσει τα θετικά στοιχεία της τυπικής λογικής με τα μαθηματικά και ταυτόχρονα θα αποφύγει τα ελαττώματά τους.

Ο Ντεκάρτ δεν αρνήθηκε τη σημασία της εμπειρίας στη διαδικασία της γνώσης, απλώς δεν τη θεωρούσε ως μοναδική πηγή και ως μοναδικό κριτήριο της αλήθειας. Ο Ντεκάρτ είναι οπαδός και υποστηρικτής του ορθολογισμού στη νεότερη φιλοσοφία, που θεωρεί το λόγο ως κύρια πηγή και κριτήριο της γνώσης. Η ίδια η πραγματικότητα έχει ορθολογική δομή και γι' αυτό το λόγο υπάρχουν αλήθειες τις οποίες ο νους μπορεί να τις συλλάβει άμεσα. Για τον Ντεκάρτ είναι βασική αρχή πως η γνώση πρέπει να 'ναι σαφής και άμεση. Για να φτάσουμε σε τέτοιου είδους γνώση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη «μεθοδική αμφιβολία». Να αμφιβάλλουμε για όλα όσα μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι αποτελούν αλήθεια, να αμφιβάλλουμε ακόμη και για την ύπαρξη του ίδιου του κόσμου.

Η καρτεσιανή αμφιβολία, συνεπώς, είναι γενική, είναι εχθρός του σκεπτικισμού, αντιτίθεται στη σκεπτική αμφιβολία που καταλήγει στην άρνηση της δυνατότητας της γνώσης. Ο Ντεκάρτ θέτει την αμφιβολία στην υπηρεσία της νέας επιστημονικής μεθοδολογίας. Η αμφιβολία του δεν είναι αυτοσκοπός, είναι καθήκον για να εξασφαλιστεί η στέρεη βάση για τη διαδικασία της γνώσης, είναι αφετηρία, προκαταρκτικός όρος της γνώσης και όχι κατάληξή της.

Κατά τον Ντεκάρτ μπορώ να αμφιβάλλω για όλα με εξαίρεση το γεγονός ότι αμφιβάλλω. Και αφού αμφιβάλλω σημαίνει ότι σκέφτομαι, κι αφού σκέφτομαι σημαίνει ότι υπάρχω. Ετσι το «σκέφτομαι άρα υπάρχω» (cogito ergo sum) αποτελεί την αμετάβλητη αρχή που δεν επιδέχεται κανενός είδους αμφιβολίας. Είναι μια αρχή, αφετηρία της καρτεσιανής φιλοσοφίας, με βαθύ ιδεαλιστικό χαρακτήρα, διότι το αξίωμα της θεωρίας της γνώσης βρίσκεται στην υποκειμενική συνείδηση, στη βεβαιότητα της σκέψης κι όχι στην αντικειμενική πραγματικότητα. Το «σκέφτομαι άρα υπάρχω» είναι μια ιδεαλιστική παραχώρηση και σημαίνει πως η σκέψη, η ιδέα είναι το πρωτεύον έναντι της ύλης. Ετσι ο Ντεκάρτ λύνει ιδεαλιστικά το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας.

Η καρτεσιανή φιλοσοφία και μεθοδολογία στο σύνολό της, παρ' όλες τις σοβαρές ιδεαλιστικές της πτυχές, είναι σημαντική για την εποχή της, για τον ορθολογισμό της, την καταδίκη της σχολαστικής, για την ιδέα της επιστημονικής θεμελίωσης της φιλοσοφίας, κλπ. Γι' αυτά ο καρτεσιανισμός καταπολεμήθηκε από τους σχολαστικούς αριστοτελικούς και τους θεολόγους.


Κώστας ΚΑΤΣΙΑΜΑΝΗΣ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ