Ποιος δε φοβάται την Κασσάνδρα;

Ποιος δε φοβάται την Κασσάνδρα;

Ο μάντης, κατ' εξοχήν εκστατικός, λειτουργεί εντούτοις βάσει του εμμενετικού, αποτέλεσμα του αριθμού εμμονών στον εκφερόμενο από αυτόν χρησμό. Ο προσωπικός μύθος του μάντη, διευρυνόμενες, αποκαλύπτει επιμέρους "προσωπικά" μυθολογήματα της κοινωνίας, που αντανακλάται στο μικρόκοσμο ενός δραματουργήματος, όπως στον "Αγαμέμνονα" της "Ορέστειας" του Αισχύλου και στις "Τρωάδες" του Ευριπίδη. Οι δύο τραγικοί προβάλλουν έκαστος τη χαρακτηριστική της εποχής του κοσμοθεωρία μέσω της Κασσάνδρας.

Ο Σωκράτης, στον "Φαίδρο" του Πλάτωνος, λέει περίπου ότι "τα μεγαλύτερα καλά προέρχονται από τη μανία όταν έχει δοθεί από τον Θεό". Διακρίνει δε τέσσερα είδη ένθεης μανίας: α) την προφητική, που προστατεύει ο Απόλλωνας, β) την τελετουργική, που προστατεύει ο Διόνυσος, γ) την ποιητική, προστατευόμενη των Μουσών, δ) την ερωτική, προστατευόμενη της Αφροδίτης.

Στην Κασσάνδρα - θεατρικό πρόσωπο και πρόσωπο αναφοράς σε μυθικό πρότυπο - χάρισε ο Απόλλωνας τη μαντική τέχνη από θαυμασμό για την ομορφιά της και επειδή, κατά το μύθο, την ερωτεύτηκε.

Στις "Τρωάδες", η Κασσάνδρα προφητεύει τα δεινά που περιμένουν τον Αγαμέμνονα και τη μοίρα της Εκάβης. Στο παραλήρημά της, βλέπει το κόκκινο χαλί που στρώνει η Κλυταιμνήστρα για τον Ατρείδη και το δίχτυ που τον αιχμαλωτίζει στο λουτρό, ενώ διαβεβαιώνει την Εκάβη ότι θα ταφεί εκεί, αντίκρυ στα συντρίμμια της Τροίας. Απεκδυόμενη τις ιερές ταινίες του Απόλλωνα, η Κασσάνδρα προφητεύει και τον δικό της θάνατο.

Στον "Αγαμέμνονα" της τριλογίας, που, βέβαια, προηγείται χρονολογικά των "Τρωάδων", μετά από πεισματική σιωπή, η Κασσάνδρα καταλαμβάνεται από θεϊκή μανία και αποκαλύπτει φρικτά μελλούμενα, εστιαζόμενα στο φονικό πέλεκυ του Ορέστη.

Ως πρόσωπο τραγωδίας, η Κασσάνδρα "καλύπτει" την τελετουργική μανία: Μέσω της παραστάσεως θεραπεύεται ο Διόνυσος καθώς ο θεατής μυείται στο μυστήριο του θεάτρου. Ομοίως, η ποιητική μανία εκδηλώνεται υφολογικά στον άψογο λόγο του εσκεμμένου παραληρήματος της προφητείας, έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι Μούσες, προστάτιδες του ποιητή. Η ερωτική μανία, διά της Κασσάνδρας, χρωματίζει έντονα το "δηξίθυμον έρωτος άνθος": Η Αφροδίτη τιμωρεί την προφήτισσα που αρνήθηκε τον έρωτα του θεού. Αλλωστε, το παραλήρημα της Κασσάνδρας κατακλύζεται από το ερωτικό αίτιο σύμφωνο της ύβρεως απέναντι στην Αφροδίτη.

Ωστόσο, οι προφητείες της Κασσάνδρας δεν προλαβαίνουν ποτέ το κακό, αποδεικνύοντας την αδυναμία του παραλήπτη ενός χρησμού να εδραιώσει ενιαία κοσμοαντίληψη. Η Κασσάνδρα φονεύεται όπως οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, όπως ο οραματιστής της "Ουτοπίας" Τόμας Μουρ και σαν κάποιους "παράξενους" γνωστικιστές (Τζορντάνο Μπρούνο)...

Η Κασσάνδρα συνδιαλέγεται με τον τρελό του χωριού. Το παραλήρημά της, εξοργιστική ανακόλουθη απόκλιση από τον "ορθό λόγο", ελάχιστοι θνητοί δεν το φοβούνται. Καθένας βιώνει έναν θεσπισμένο εφησυχασμό. Οχι γιατί δεν ενδιαφέρουν οι χρησμοί, απόδειξη ο αριθμός σχετικών εκδόσεων κάθε αρχή της χρονιάς. Ομως, ο κοινός θνητός του σήμερα εξακτινώνει την τραγικότητά του στο κοινωνικοποιημένο σύμπαν, εξαργυρώνει την τιμή του και την αξία της ύβρεως στις αγορές του κόσμου. Σαν την Κλυταιμνήστρα και την Ιοκάστη, κλείνει τ' αυτιά στο παράπονο της Κασσάνδρας. Ισως γιατί αναγνωρίζει ομόλογες δομές. Ισως γιατί βλέπει εκεί το επερχόμενο και τη συνείδησή του κουρελιασμένη...

Μαρίκα ΘΩΜΑΔΑΚΗ

Αν. Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών