Εξακόσιες τριάντα παρεμβάσεις σε 300 αρχαιολογικούς χώρους, 82 αναστηλωτικές επεμβάσεις, 296 επεμβάσεις στερέωσης, 225 έργα συντήρησης, 579 σωστικές ανασκαφές. Αυτός ήταν ο προγραμματισμός του υπουργείου Πολιτισμού,για την Πολιτιστική Κληρονομιά το 1998. Κοστολογήθηκε 25 δισ. και αντ' αυτών εισέπραξε 10 δισ. από τις Δημόσιες Επενδύσεις, εκ των οποίων για αρχαιολογικό έργο αναλογούσαν περίπου 7 δισ.Τα υπόλοιπα έπρεπε να καλύψουν τα "ακάλυπτα" της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκης. Το 90% του Προγράμματος Δράσης για το 1998 βάλτωσε. Οι Διευθύνσεις και οι Εφορείες Αρχαιοτήτων ακόμα έχουν να λαμβάνουν, τουλάχιστον για να ξοφλήσουν τα χρωστούμενα και βρέθηκαν στην πολύ δυσάρεστη θέση να σταματούν έργα και να απολύουν έκτακτο προσωπικό.Οι τυμπανοκρουσίες με τις οποίες ανακοινώθηκε το Πρόγραμμα δε συγκίνησαν καθόλου την Κυβέρνηση που είχε θέσει τις προτεραιότητές της και δεν ήταν ο Πολιτισμός, ως μη ανταποδοτικός άμεσα και βραχυπρόθεσμα, παρά μόνο όταν πρόκειται να αποτελέσει το συμπλήρωμα τουριστικών δραστηριοτήτων. Η πραγματική και ουσιαστική επένδυση στον Πολιτισμό, εκείνη που αφορά σε ομάδες ανθρώπων και γενιές πολιτών που θα γεννηθούν πολύ αργότερα από τις επόμενες εκλογές, δεν αφορά αυτή την κυβέρνηση.

Οι ωρομίσθιοι αρχαιολόγοι της Διεύθυνσης Κλασικών και της Διεύθυνσης Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, που δούλευαν χρόνια στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα, χρειάστηκε να απολυθούν. Το ίδιο συνέβη με έκτακτο προσωπικό της Διεύθυνσης Συντήρησης, με αποτέλεσμα εξειδικευμένο προσωπικό ξαφνικά να βρίσκεται εκτός Υπηρεσίας αντί να αναζητούνται τρόποι αξιοποίησής του. Αδειασε ως και το Ταμείο Διαχείρισης Πόρων Αρχαιολογικών Εργων, που έχει αναλάβει τα μεγάλα έργα. Κι ενώ οι Διευθύνσεις και οι Εφορείες είναι καταχρεωμένες, το Μέγαρο Μουσικής λάμβανε και ξόδευε το 1998 2,5 δισ. και η Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής είχε στα ταμεία της περίπου 400 εκατ. για μηδέν έργο...

Για το έτος που μόλις άρχισε το μήνυμα έχει ήδη δοθεί. Ο προϋπολογισμός συρρικνώνεται και ό,τι αναλογεί από Εθνικούς Πόρους στο ΥΠΠΟ θα διοχετευτεί προς ενίσχυση των έργων που εκτελούνται με κοινοτικά κονδύλια.

Η αλήθεια είναι πως η Αρχαιολογική Υπηρεσία εδώ και δεκαετίες αξίζει επαίνων, εφόσον μπορεί υπό αυτές τις συνθήκες να ασκεί τουλάχιστον το έργο της προστασίας. Ηταν λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό που για πρώτη φορά της δόθηκε το βήμα για να παρουσιάσει το έργο της. Γι' αυτό ακριβώς αξίζει να γίνει ξεχωριστή αναφορά σε δραστηριότητες του 1998.Τα δύο προηγούμενα χρόνια είναι ίσως τα πρώτα που το ΥΠΠΟ είχε διαρκή παρουσία στα μνημεία του Αγίου Ορους, δημιουργώντας ρήγμα σε ένα καθεστώς χρόνων.Με την επίβλεψη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων και της 10ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων,τα συνεργεία των συντηρητών ολοκλήρωσαν τις εργασίες σε εικόνες, τοιχογραφίες, σκεύη, χειρόγραφα της Μονής Ξενοφώντα,με αφορμή το εορτασμό της χιλιετηρίδας του μοναστηριού. Στο Πρωτάτο τελείωσαν οι σωστικές - στερεωτικές επεμβάσεις στις τοιχογραφίες του διακονικού, της κόγχης του Ιερού και της νότιας πλευράς της λιτής και το επόμενο στάδιο θα είναι η μελέτη για την αναστηλωτική επέμβαση. Στη Μονή Λαύρας τέλος οι συντηρητές συνέχισαν τον καθαρισμό των τοιχογραφιών του Θεοφάνη. Θυμίζουμε ότι πριν το καλοκαίρι ο υπουργός Πολιτισμού ανακοίνωσε το Προεδρικό Διάταγμα για την εκτέλεση των εργασιών συντήρησης στο Αγιο Ορος, το οποίο βρίσκεται ακόμα στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Το 1998 καταρτίστηκε, επιτέλους, ένα λεπτομερές σχέδιο επεμβάσεων για τη συντήρηση και αποκατάσταση της Πύλης του Αδριανού,ορίστηκε επιτροπή και το έργο θα εκτελέσουν οι Διευθύνσεις Αναστήλωσης και Συντήρησης. Ολοκληρώθηκε επίσης η συντήρηση των αγαλμάτων του Ζαππείου και του Πανεπιστημίου,ενώ ομάδα συντηρητών ταξίδεψε στη Βενετία για τη συντήρηση 17 μεταβυζαντινών εικόνων, που θα εκτεθούν το 1999 στην Αθήνα, στο πλαίσιο προγράμματος που συντονίζει το νεοσύστατο ΕΚΕΒΥΜ σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Βενετίας.

Στη χρονιά που πέρασε τελείωσαν οι σωστικές επεμβάσεις συντήρησης των τοιχογραφιών και των ανάγλυφων κονιαμάτων, που διήρκεσαν ένα έτος, στον μακεδονικό Τάφο των Λευκαδίων και ολοκληρώθηκε, εντός 32 ημερών (!), η αναστηλωτική επέμβαση.

Αλλά μόλις πριν λίγες μέρες η πολιτική ηγεσία αντιμετώπισε την πλήρη έκθεσή της. Ενώ ο γενικός γραμματέας του ΥΠΠΟ, Ευγένιος Γιαννακόπουλος,περιόδευε με το ΚΑΣ στους αρχαιολογικούς χώρους, στα μνημεία και τα μουσεία της Μακεδονίας, στην Αθήνα η προϊσταμένη της Α Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Εφορεία της Ακρόπολης), Ισμήνη Τριάντη,σφράγιζε το Μουσείο της Αγοράς, διότι δεν είχε φυλακτικό προσωπικό.Διάλεξε πολύ κακή στιγμή. Και ο υπουργός Πολιτισμού, το ανταπέδωσε αποφασίζοντας την αποπομπή της και πυροδοτώντας πλήθος αντιδράσεων κατά τη συνήθη τακτική να μετατοπίζεται η πολιτική ευθύνη στη διοικητική ιεραρχία.

Η αποπομπή της προϊσταμένης της Ακρόπολης και η επικείμενη ενοποίηση της Α Εφορείας με τη Γ Εφορεία πιθανόν δεν είναι ανεξάρτητη από αλλαγές που προμηνύονται στο διοικητικό συντονισμό των έργων στην Ακρόπολη.Ηδη εκκρεμεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα,που δίνει την επίβλεψη της εκτέλεσης των έργων σε νέο φορέα με την επωνυμία "Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης". Πιθανόν να μην είναι ανεξάρτητη και από την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων,θέμα με πολλές διαστάσεις. Οι έξι προμελέτες βασάνισαν αρκετά το ΚΑΣ, αφού άλλα ήταν τα αρχαιολογικά ζητούμενα και άλλα τα εργολαβικά. Σαφέστατα και δεν επρόκειτο για μελέτες ενοποίησης, αφού ούτε είχε προσδιοριστεί τι σημαίνει ενοποίηση ούτε είχαν δοθεί προδιαγραφές.Παράλληλα το έργο ανέλαβε Ανώνυμη Εταιρεία για την τύχη της οποίας θα αποφασίσει, ύστερα από προσφυγή, το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Για πολλοστή φορά σε ετήσιο απολογισμό σημειώνεται ως εκκρεμότητα ο Αρχαιολογικός Νόμος.Ο υπουργός Πολιτισμού, αφού εξόρισε τους καθ' ύλην αρμόδιους της Υπηρεσίας, παρουσίασε ένα προσχέδιο κατασκευασμένο από νομικούς. Προκειμένου να έχει το άλλοθι του διαλόγου, οργάνωσε δύο ημερίδες για τη συζήτηση του προσχεδίου, όπου διατυπώθηκαν όλες οι αντιρρήσεις για ένα νόμο που αν ψηφιζόταν θα έθετε σε σοβαρούς κινδύνους την προστασία των αρχαιοτήτων. Στην πραγματικότητα έθετε υπό αίρεση αρχές προστασίας, άφηνε ανέγγιχτους συλλογείς και κατόχους, δεν ξεκαθάριζε τις εμπλοκές μεταξύ ΥΠΕΧΩΔΕ και ΥΠΠΟ, δε θωράκιζε την Αρχαιολογική Υπηρεσία.Από τότε για τον Αρχαιολογικό Νόμο δεν υπήρξε κανένα νεότερο. Επίσης, ως μία ακόμη εκκρεμότητα σημειώνεται ο Οργανισμός του υπουργείου.

Ταυτόχρονα ο υπουργός Πολιτισμού συγκροτούσε επιτροπές και συμβούλια δίχως αντίκρισμα και ορατό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα Γνωμοδοτικό Συμβούλιο για τη Μουσειακή Πολιτική.Συνεδρίασε δύο φορές. Εκτοτε ξεχάστηκε. Τουλάχιστον έμεινε η καταγραφή των Μουσείων και των προβλημάτων τους από τις αρμόδιες Διευθύνσεις.

Ο Αύγουστος πέρασε στη μνήμη μας ως ο μήνας που ανέσυρε το θέμα της χρήσης των μνημείων με τον πιο θεαματικό τρόπο. Ο υπουργός Πολιτισμού ακύρωσε αρνητική γνωμοδότηση του ΚΑΣ και ανακοίνωσε την παραχώρηση του Ηρωδείου στον Κάλβιν Κλάιν για παράσταση - επίδειξη μόδας. Η παράσταση δε δόθηκε, αλλά ο Ευ. Βενιζέλος είχε ήδη καταφύγει σε μία δικανική επιχειρηματολογία υπεράσπισης της απόφασής του. Αρχαιολόγοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες, πολιτικοί αντέδρασαν, αλλά φυσικά ούτε αυτή τη φορά έγινε αυτό που έπρεπε: Να τεθούν αρχές και όροι χρήσης.

Παράλληλα όμως το 1998 σημειώθηκαν κι άλλες αλλαγές στο διοικητικό τοπίο. Ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και καθηγητής, Νίκος Ζίας,χρειάστηκε λόγω του νόμου να διαλέξει και επέλεξε το Πανεπιστήμιο. Τη θέση του πήρε ο έμπειρος συνεργάτης του Ισίδωρος Κακούρης.Το 1998 επίσης ενεργοποιήθηκαν οι θέσεις των Γενικών Διευθυντών και ορίστηκαν: Ως Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων ο Γιάννης Τζεδάκις και ως Γενικός Διευθυντής Αναστηλώσεων ο Ιορδάνης Δημακόπουλος.Τις αρμοδιότητες του τελευταίου στη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων ανέλαβε ο αναστηλωτής του ναού της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη, Δημοσθένης Ζιρώ,η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων παραμένει ακέφαλη.

Με το χρόνο που έφυγε "έφυγαν" και άνθρωποι που άφησαν πίσω τους δυσαναπλήρωτο κενό, σημαντικό έργο και μια βαριά παρακαταθήκη. Ενας από τους σημαντικότερους μελετητές της βυζαντινής τέχνης, ιδρυτής του Κέντρου Συντήρησης Αρχαιοτήτων, εκείνος που διέσωσε δεκάδες εικόνες της Ζακύνθου από το σεισμό του 1953, ο ακαδημαϊκός Μανώλης Χατζηδάκης.

Πρόωρα, σε ηλικία 51 ετών, "έφυγε" ο βυζαντινολόγος, εμψυχωτής και έφορος της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, Μανώλης Γιανναδάκης.

Ο αρχιτέκτονας, αναστηλωτής και μελετητής του Ερεχθείου, Αλέξανδρος Παπανικολάου "φεύγοντας" παρέδωσε το Ερέχθειο και μαζί τη λεπτομερή καταγραφή του έργου βήμα - βήμα.

Ο Κωστής Μοσκώφ,ο μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο, δε θα ξαναπρεσβεύσει τον ελληνικό πολιτισμό στη Μέση Ανατολή. Εχασε τη μάχη με τη ζωή στα 59 του χρόνια.

Υπήρξε ποιητής και άνθρωπος των γραμμάτων, γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, βουλευτής και τις τελευταίες ημέρες του νομάρχης Μεσσηνίας. Ο Παναγιώτης Φωτέας, 59 ετών, "έφυγε" ξαφνικά.

Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχασε ακόμη τον Αντώνη Γκλίνο, έναν άξιο συντηρητή και ζωγράφο, τον μοναδικό ειδικευμένο στη συντήρηση του χαρτιού, που εργαζόταν στη Διεύθυνση Συντήρησης από το 1975. Το κενό είναι δυσαναπλήρωτο, ενώ θα τον θυμόμαστε για την υπομονή του στη διάσωση των αρχείων του ΚΚΕ, όταν το κτίριο του Περισσού "χτυπήθηκε" από τις πλημμύρες του '94.

Δ. Μ.