* * *

Το πρώτο μέρος, υπό τον τίτλο: "Η προετοιμασία του εμφυλίου πολέμου", αρχίζει με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη χιτλεροφασιστική κατοχή και τελειώνει με τις βουλευτικές εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946.

Στο μέρος αυτό, ο αναγνώστης μπορεί να βρει πάμπολλα στοιχεία και ντοκουμέντα για τις ραδιουργίες του αγγλικού ιμπεριαλισμού και την τακτική του "διαίρει και βασίλευε", τις επιβουλές του κατά του ΕΑΜικού κινήματος, την ένοπλη επέμβασή του το Δεκέμβρη του 1944, για το ρόλο του Γεωργίου Παπανδρέου, καθώς και για την ηρωική αντίσταση των μαχητών του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, του λαού της Αθήνας και του Πειραιά, που κράτησε 33 μέρες. Η μάχη του Δεκέμβρη, τονίζεται στο βιβλίο, αποτελεί μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού.

Σχετικά με την έκβαση της ηρωικής αυτής μάχης, γίνεται η εκτίμηση ότι εκτός από την ανεπάρκεια των δυνάμεων και των πολεμικών μέσων του ΕΛΑΣ έχουν συντελέσει και άλλοι παράγοντες. Συγκεκριμένα, στη σελ. 82, μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι η ηγεσία του Κόμματος αιφνιδιάστηκε από τα γεγονότα και αντέδρασε σπασμωδικά. Ανασυγκρότησε την ΚΕ του ΕΛΑΣ, χωρίς επιτελείο και μηχανισμό, που ανέλαβε τη διεύθυνση της μάχης της Αθήνας. Παραμέρισε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που διέθετε επιτελείο και υπηρεσίες και ανέθεσε στον Σαράφη και στον Αρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο. Δε συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, που ήταν το κύριο μέτωπο, και δεν οργάνωσε αποτελεσματική επίθεση από τις πρώτες μέρες.

Τα Δεκεμβριανά, όπως ήδη αναφέραμε, υπήρξαν σταθμός στη Σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας και φυσικότατο ήταν να αποτελέσουν θέμα, με το οποίο ασχολήθηκαν και ασχολούνται πολλοί ιστορικοί, ερευνητές, πολιτικοί και δημοσιολόγοι.

Μια σειρά εργασίες, περιβεβλημένες με ιστορικοφάνεια, διατυπώνουν εξόφθαλμα αντιιστορικές απόψεις και με εφαλτήρια κάποια ιστορικά γεγονότα στοχεύουν να επιβάλουν, σε όσους απευθύνονται, τα δικά τους κριτήρια πολιτικής συμπεριφοράς και συνείδησης στο παρόν και στο μέλλον. Ετσι, ασχολούμενοι ειδικά με το Δεκέμβρη του 1944, υποστηρίζουν ότι αυτός μπορούσε να αποφευχθεί, ότι το ΚΚΕ δεν έπρεπε να πάρει τα όπλα, ότι οι ευθύνες είναι μοιρασμένες ή ότι το ΚΚΕ δεν απέφυγε τη σύγκρουση, ενώ είχε τη σχετική δυνατότητα. Ακόμα και πρώην ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, που απαρνήθηκαν την κομμουνιστική τους ιδεολογία, προχώρησαν στην κατάφωρη παραχάραξη και διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων.

* * *

Το Πέμπτο Κεφάλαιο του πρώτου μέρους αναφέρεται στη Συμφωνία της Βάρκιζας και προβαίνει στην κριτική αυτής της Συμφωνίας. Τονίζει συγκεκριμένα ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας αποτέλεσε ζημιογόνα συνθηκολόγηση του ΕΑΜικού Κινήματος και δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των δυνάμεων. Ηταν ένας απαράδεκτος συμβιβασμός και από στρατιωτική και από πολιτική άποψη, διότι αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Συνεπώς, μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα. Αν ο αγώνας συνεχιζόταν έξω από την Αθήνα, ήταν δυνατόν η τύχη του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος να είχε διαφορετική έκβαση.

Στα κεφάλαια: 6, 7 και 8, με τη χρησιμοποίηση αυθεντικών ντοκουμέντων και μαρτυριών, περιγράφονται τα γεγονότα που επακολούθησαν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, οι διωγμοί των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα κ.ά.

Στο 9ο κεφάλαιο του πρώτου μέρους δεσπόζουν η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που συνήλθε στις 12 του Φλεβάρη 1946, ένα χρόνο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, καθώς και οι διεθνείς επαφές του ΕΑΜ πριν από τη 2η Ολομέλεια.

Απ' όλα τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί και από μαρτυρίες στελεχών, καθώς και από σειρά κομματικών ντοκουμέντων, προκύπτει ότι η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ συζήτησε το ζήτημα της ένοπλης πάλης και αποκρυστάλλωσε αυτή τη συζήτηση στην πολιτική της απόφαση, ανεξάρτητα αν αυτή η αποκρυστάλλωση ταυτίζεται ή όχι με τα αποσιωπητικά του σημείου 4 του δημοσιευμένου κειμένου.

Αυτό, πάντως, που υπογραμμίζεται στο βιβλίο, είναι ότι η απόφαση της 2ης Ολομέλειας για τον προσανατολισμό του ΚΚΕ στην ένοπλη πάλη ήταν γενικού χαρακτήρα, δε συνοδευόταν από συγκεκριμένο σχέδιο στρατιωτικής δράσης και έμενε μόνο στο πολιτικό πεδίο. Δεν προέβλεπε, πιο συγκεκριμένα, τη μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλειάς στο πεδίο των πολεμικών και στρατιωτικών ενεργειών, όπως έκανε αργότερα, το Σεπτέμβρη του 1947, η 3η Ολομέλεια.

Με άλλα λόγια, η 2η Ολομέλεια προσανατόλισε το κίνημα και προς τον ένοπλο αγώνα, σαν μέσο πίεσης για την εξασφάλιση της ομαλής, ειρηνικής, δημοκρατικής εξέλιξης.

Σχετικά με την τελική επιλογή της αποχής από τις εκλογές της 31ης του Μάρτη 1946, στο 10ο Κεφάλαιο του Πρώτου Μέρους γίνεται η εκτίμηση ότι η πολιτική επιλογή αποχής από τις εκλογές ήταν λάθος τακτικής και όχι "λάθος καθοριστικής σημασίας", όπως υποστηρίχτηκε κατά τις 10ετίες του '50 και '60.

Αν κάποιος θέλει να βγάλει ένα γενικό συμπέρασμα για τις επιλογές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, θα πρέπει να σημειώσει την αντιφατικότητα της πολιτικής τους. Ιδιαίτερα για το ΚΚΕ, πρέπει να τονιστεί ότι εμμένοντας στις ειρηνικές μορφές πάλης και ταυτόχρονα προωθώντας διστακτικά τον ένοπλο αγώνα, είχε καταστεί δέσμιο των αντιφάσεων της πολιτικής του, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην προλαβαίνει τις εξελίξεις, να μην είναι προετοιμασμένο αρκετά, για να τις αντιμετωπίσει.

* * *

Στο 5ο κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους παρέχονται αξιόλογες πληροφορίες για τις επισκέψεις του Νίκου Ζαχαριάδη στο Βελιγράδι και στη Μόσχα τον Απρίλη του 1947, καθώς και για τις απόρρητες οδηγίες στον Μάρκο Βαφειάδη.