Κανείς δεν μπορεί υπεύθυνα να μιλήσει από τώρα σε ποια φάση της κρίσης των διεθνών χρηματαγορών βρισκόμαστε, πόσο θα διαρκέσει και τι βάθος μπορεί να προσλάβει. Η αναζήτηση, μάλιστα, τέτοιων απαντήσεων δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία, μια και η λογική της ύπαρξης και της λειτουργίας των χρηματαγορών προϋποθέτει συνεχείς κύκλους μικρών ή μεγαλύτερων διακυμάνσεων. Προϋποθέτει κλυδωνισμούς, οι οποίοι σχεδόν πάντα έχουν ένα και μόνο αποτέλεσμα: Κάποιοι βγαίνουν με ακόμα περισσότερα κέρδη και κάποιοι άλλοι οδηγούνται στην πλήρη χρεοκοπία. Αλλωστε, η φύση των χρηματαγορών και ακόμα περισσότερο των χρηματιστηρίων, προϋποθέτει κατά περιόδους την οικονομική καταστροφή ορισμένων προκειμένου να κερδίσουν εκείνοι που στη συνέχεια αναλαμβάνουν να δώσουν νέο αέρα στις συναλλαγές, ώστε να συνεχιστεί ο "φαύλος κύκλος" της απόσπασης κερδών από δραστηριότητες που κινούνται εκτός παραγωγικής διαδικασίας. Αυτός είναι ο σύγχρονος καπιταλισμός: Ολο και περισσότερα κεφάλαια από την υπεραξία που έχει αποσπαστεί από την εργατική τάξη σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, συσσωρεύονται στα θησαυροφυλάκια όλο και λιγότερων χρηματοοικονομικών κολοσσών, οι οποίοι με τη δύναμη που έχουν αποκτήσει και ενισχύουν, ελέγχουν όχι μόνο τους βασικούς τομείς της παγκόσμιας παραγωγής, αλλά - κι αυτό είναι το θέμα στην προκειμένη περίπτωση - την κίνηση των χρηματαγορών.

Πίσω από αυτό που στην καθομιλουμένη έχουμε συνηθίσει να λέμε - βασικά να ακούμε - ως χρηματαγορά, γενικά υπονοούνται συναλλαγές σε τρεις κύρια τομείς.Την αγορά των νομισμάτων - συναλλάγματος, την αγορά των κρατικών τίτλων και το Χρηματιστήριο. Βέβαια, κανένας από τους επιμέρους τομείς δε λειτουργεί αυτόνομα για τη χρηματιστική ολιγαρχία. Καμιά χρηματοοικονομική πολυεθνική δεν έχει μόνο μετοχές, ή μόνο τίτλους διαφόρων κρατών, ή μόνο συνάλλαγμα. Αντίθετα, η συνταγή της αποτελεσματικής εξασφάλισης υπερκερδών βρίσκεται πάντα στο σωστό, κατά τη γνώμη τους, συνδυασμό των τοποθετήσεων που κάνουν, με στόχο την εξασφάλιση κερδών συνολικά, άσχετα αν ένας από τους τρεις παραπάνω κύριους τομείς δεν αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα ή ακόμα κι αν αποδειχτεί ζημιογόνος. Κατά προέκταση των αναλογιών που τηρούνται στις τοποθετήσεις του συναλλάγματος, των κρατικών τίτλων και των μετοχών στα όρια μιας χώρας, αντίστοιχες αναλογίες υπάρχουν και για τις τοποθετήσεις στις χρηματαγορές των διαφόρων χωρών. Το σύνολο των τοποθετήσεων που γίνονται αποτελούν το χαρτοφυλάκιο της κάθε πολυεθνικής, ενώ η διάρθρωσή του εξαρτάται από πολλούς και ιδιαίτερα πολύπλοκους παράγοντες. Παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν ιδιαίτερα τις αγορές συναλλάγματος και κρατικών τίτλων, είναι η κατάσταση μιας οικονομίας και οι προοπτικές της, τα επίπεδα των επιτοκίων, οι συγκρίσεις που γίνονται με ομοειδείς τοποθετήσεις σε διάφορες αγορές του κόσμου κλπ. Στην αγορά των αναπτυγμένων χρηματιστηρίων, όπου οι συναλλαγές δεν είναι σε τέτοιο βαθμό όπως στη χώρα μας αποτέλεσμα "τζόγου", υποτίθεται πως οι κύριοι παράγοντες για την ελκτικότητα μιας μετοχής είναι οι προοπτικές για κέρδη που έχει η κάθε φορά επιχείρηση.

Τα "παιχνίδια" που γίνονται με τα νομίσματα διαφόρων κρατών είναι λίγο πολύ γνωστά. Οι κατέχοντες κεφάλαια που δεν έχουν σκοπό να τα επενδύσουν σε κάποια παραγωγική δραστηριότητα της οικονομίας και οι οποίοι εκτιμούν ότι στον ορίζοντα διαφαίνονται διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες των διαφόρων νομισμάτων, καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Υπολογίζουν ποιο νόμισμα πρόκειται να "χάσει" και ποιο να αναβαθμίσει την ισοτιμία του σε σχέση με τα υπόλοιπα και κάνουν τις σχετικές κινήσεις. Αγοράζουν εκείνα που αναμένεται να ανατιμηθούν, ελαφρύνουν τα χαρτοφυλάκιά τους από εκείνα που βρίσκονται στη "ζώνη κινδύνου" και περιμένουν να χτυπήσουν το στόχο. Το αποτέλεσμα είναι προφανές. Ολόκληρες οικονομίες και περιφέρειες του πλανήτη στενάζουν κάτω από τις επιπτώσεις που δημιουργούν τέτοιου είδους παιχνίδια, τα οποία όμως καθαγιάζονται από τους εκάστοτε κυβερνώντες, αφού στην ουσία και αυτοί αποτελούν εξαρτήματα της μηχανής οικονομικής αφαίμαξης των εργαζομένων. Παρόμοια είναι και η εικόνα που υπάρχει με τους κρατικούς τίτλους διαφόρων κρατών. Εδώ, στις περισσότερες περιπτώσεις, πρόκειται για μια σίγουρη τοποθέτηση που κατά κανόνα είναι και σταθερής απόδοσης, γι' αυτό και οι διάφοροι "θεσμικοί επενδυτές" διαγκωνίζονται ουσιαστικά να τους αποκτήσουν. "Κλειδί" για την προτίμηση ή όχι αυτών των τίτλων είναι το επιτόκιο. Οσο υψηλότερο είναι το επιτόκιο, τόσο μεγαλύτερα τα κέρδη για τις ανά τον κόσμο τράπεζες και τους άλλους "θεσμικούς επενδυτές", που θησαυρίζουν σε βάρος των κρατικών προϋπολογισμών και του εκάστοτε λαού. Μόνο στη χώρα μας το κέρδος που αποσπούν οι δανειστές της κυβέρνησης είναι της τάξης των πολλών εκατοντάδων δισεκατομμυρίων κάθε χρόνο! Ο τομέας των μετοχών είναι πιο πολύπλοκος. Στην πραγματικότητα αυτό που γίνεται μετά από την εισαγωγή κάποιος μετοχής στο χρηματιστήριο, είναι να γίνονται διάφορα "χτυπήματα" της τιμής της, τα οποία κανονικά θα έπρεπε να είναι πάντα ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης και τις προοπτικές κερδοφορίας της. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που σε όλα τα χρηματιστήρια και πολύ περισσότερο στην οδό Σοφοκλέους, οι τιμές των μετοχών κινούνται ακόμα και σε αντίθετη από αυτή που θεωρείται κανονική πορεία.

Εχοντας αυτά τα πολύ γενικά κανείς υπόψη του, μπορεί καλύτερα να καταλάβει τι γίνεται αυτές τις μέρες στις χρηματαγορές. Αν μάλιστα επιχειρήσει κανείς να το δει αυτό με αριθμούς, η εικόνα είναι πάνω κάτω η εξής: Μεγάλοι τραπεζικοί όμιλοι, χρηματοοικονομικές εταιρίες, άλλοι... "θεσμικοί επενδυτές", τα κεφάλαια των οποίων βρίσκονται τοποθετημένα ταυτόχρονα, ας πούμε (χάριν του παραδείγματος) στη Ρωσία και σε πέντε ακόμα χρηματαγορές. Λόγω των μεγάλων προσδοκιών που το κεφάλαιο είχε - και εξακολουθεί να έχει - από τη λεηλατούμενη Ρωσία τοποθετήθηκαν στην αγορά της Μόσχας 2.000 μονάδες, και από 800 μονάδες στις πέντε άλλες αγορές, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα. Το σύνολο της τοποθέτησης είναι 6.000 μονάδες και ο "επενδυτής" στοχεύει να έχει συνολική απόδοση ας πούμε της τάξης του 30%. Οι αγορές των υπολοίπων, πλην της Ρωσίας, αγορών, έχουν μια καλή πορεία και δεν προκαλούν καμιά ανησυχία. Η κρίση που μαστίζει τη ρώσικη οικονομία μαζί με τις πολιτικές εξελίξεις, οδηγεί στην υποτίμηση του ρουβλιού και στην πτώση των χρηματαγορών. Από τις 2.000 μονάδες που ήταν τοποθετημένες εκεί, δημιουργούνται απώλειες της τάξης του 40%, δηλαδή 800 μονάδες από το αρχικό κεφάλαιο, το οποίο μέσα σε λίγες μέρες από 2.000 μονάδες έγινε 1.200! Εκείνη τη στιγμή μπαίνει σε λειτουργία ο... "αυτόματος πιλότος", που στην προκειμένη περίπτωση ονομάζεται "αναδιάρθρωση χαρτοφυλακίου".Εξετάζεται η κατάσταση στις υπόλοιπες αγορές με στόχο "εδώ και τώρα" να βρεθούν οι 800 μονάδες που χάθηκαν στη Ρωσία, ώστε να μη χαθούν κεφάλαια από τις 6.000 μονάδες που τοποθετήθηκαν και στις έξι χρηματαγορές συνολικά. "Αναγκάζεται", λοιπόν να πουλήσει κρατικούς τίτλους και μετοχές στις άλλες αγορές έστω και με κέρδη πολύ χαμηλότερα του 30%, που αρχικά προσδοκούσε. Στο παράδειγμα το συγκεκριμένο που στις πέντε, εκτός Ρωσίας, αγορές είχαν τοποθετηθεί 4.000 μονάδες, οι 800 πρόσθετες που απελπισμένα αναζητά να αποσπάσει, ισοδυναμούν με κέρδη όλο κι όλο 20%!

Οι ρευστοποιήσεις βέβαια δεν αφορούν έναν και μόνο "θεσμικό επενδυτή", ούτε αναφέρονται σε πέντε αγορές μόνο. Η προσπάθεια του συνόλου των "επενδυτών" που είχαν ζημιές στη χρηματαγορά της Μόσχας να ισοφαρίσουν τις μεγάλες ζημιές ρευστοποιώντας τίτλους σε άλλες χρηματαγορές, δημιούργησε την αναστάτωση των τελευταίων ημερών. Μια αναστάτωση βεβαίως που για πολλά χρηματοοικονομικά κέντρα αποτελεί μια καλή ευκαιρία για την απόκτηση τίτλων σε πολύ φτηνότερες τιμές. Αλλωστε, για την ιστορία, ας μην ξεχνάμε ότι στην οδό Σοφοκλέους την Παρασκευή το πρωί μπορούσε να αγοράσει κανείς τις περισσότερες μετοχές των εισηγμένων στο ελληνικό χρηματιστήριο μετοχών 16% φτηνότερα από ό,τι το μεσημέρι της Πέμπτης. Κι αυτό, χωρίς να έχει αλλάξει απολύτως τίποτα για τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στις οποίες ανήκουν οι μετοχές.

Βέβαια, όλα τα παραπάνω, αποτελούν τις πολύ γενικές πλευρές της λειτουργίας των χρηματαγορών και μάλιστα της θεωρούμενης... κανονικής λειτουργίας. Η πραγματικότητα δεν είναι μόνο πολύ πιο πολύπλοκη, αλλά κυρίως πολύ πιο... επώδυνη για τους λαούς και τις οικονομίες. Η δύναμη που έχουν αποκτήσει μέσα από την τεράστια συσσώρευση κεφαλαίων, σε συνδυασμό με την αδηφάγα φύση τους, έχει αποτέλεσμα οι διάφορες χρηματοοικονομικές πολυεθνικές να μην αρκούνται - και βεβαίως δεν αρκούνται - στο να παρακολουθούν τις εξελίξεις στον τομέα των συναλλαγών, ώστε να περιμένουν τις αποδόσεις των κεφαλαίων τους. Αντίθετα, με τον πιο ενεργό τρόπο προσπαθούν να διαμορφώσουν τις εξελίξεις σύμφωνα με τα επιχειρηματικά τους πλάνα. Από αυτή την άποψη, είναι ενδεικτικές οι πιέσεις που δέχονται κατά καιρούς διάφορα νομίσματα, οι κερδοσκοπικές κινήσεις με κρατικούς τίτλους προκειμένου να αποσπάσουν μεγαλύτερα επιτόκια, τα "παιχνίδια" με τις διακυμάνσεις σε διάφορες μετοχές. Αυτά όλα βέβαια γίνονταν ανέκαθεν στα πλαίσια του καπιταλισμού. Ωστόσο, η "απελευθέρωση" της κίνησης των κεφαλαίων και των αγορών, η ραγδαία εισαγωγή της νέας τεχνολογίας και των συστημάτων πληροφορικής, οι πολυπλόκαμες διασυνδέσεις του χρηματιστικού κεφαλαίου με τις χρηματαγορές ολόκληρου του κόσμου ταυτόχρονα, το άνοιγμα προς λεηλασία τεράστιων αγορών στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, είχαν ως αποτέλεσμα να διαμορφωθούν νέοι όροι κερδοφορίας για τα πλέον παρασιτικά τμήματα της άρχουσας τάξης, μέσα από την πιο προκλητική κερδοσκοπία. Μια κερδοσκοπία η οποία, επειδή ακριβώς στηρίζεται στον ιδιαίτερα μεγάλο όγκο των συναλλαγών και στα ασύλληπτα κέρδη που καρπώνεται η ολιγαρχία, έρχεται "γάντι" στους λογής λογής απολογητές του καπιταλισμού, που συνυπολογίζουν τα ποσά αυτά στο εθνικό εισόδημα και το ΑΕΠ των καπιταλιστικών χωρών. Και το κάνουν επειδή μια τέτοια στατιστική καμουφλάρει την αλήθεια που είναι ότι οι χώρες του κεφαλαίου μαστίζονται από μια πολυεπίπεδη οικονομική κρίση που, ανεξάρτητα από την περιοδική ευφορία των χρηματαγορών, διευρύνει τα αδιέξοδα για τους λαούς και προσλαμβάνει όλο και οξύτερες διαστάσεις.

Γιώργος ΚΑΚΟΥΛΙΔΗΣ