Αντιπροσωπευτικά δείγματα της μακρόχρονης εικαστικής της πορείας, παρουσιάζει η Δέσποινα Αρμάου - Χατζηανδρέου στην Ενωση Πτυχιούχων Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (Θόλου και Πανός 19Α). Η Δέσποινα Αρμάου - Χατζηανδρέου, πιστή συντρόφισσα του αξέχαστου ζωγράφου Βασίλη Αρμάου,ακλόνητη κομμουνίστρια και αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης, εκθέτει ένα περιορισμένο δείγμα από το σύνολο της εικαστικής της δημιουργίας, έργα ζωγραφικής από την 60χρονη προσφορά της.

"Η απόφαση μιας έκθεσης χρειάζεται γενναιότητα", μας λέει. "Είναι η επαφή με τον κόσμο μας και τον περίγυρό του, με το κοινό γενικά. Επειδή η τελευταία παραγωγή μου δεν επαρκούσε για μια μεγάλη παρουσίαση, διάλεξα να εκθέσω και μερικά παλιά έργα. Ολα είναι λάδια, όπως πάντα, αλλά και μια ακουαρέλα και ένα κάρβουνο. Τα θέματά μου είναι παρμένα από την ύπαιθρο, είναι τοπία, λουλούδια, ή νεκρές φύσεις. Ο άνθρωπος όμως, γενικά, αποτελεί το πιο αγαπητό μου θέμα.Πορτρέτα, ολόσωμες φιγούρες, ή εργαζόμενοι. Εξι συνθέσεις μου, με θέμα τον εργαζόμενο, δεν ολοκληρώθηκαν. Θα τις επεξεργαστώ αργότερα. Το ανθρώπινο πρόσωπο θεωρώ ότι είναι το πιο ενδιαφέρον, το πιο δυνατό, το πιο ωραίο, το πιο αξιόλογο έργο της φύσης, έργο χιλιετηρίδων. Η έκφρασή του σου δείχνει πάντα τον εσωτερικό του κόσμο και μέσα απ' αυτό πηγάζει όλος ο πολιτισμός του κόσμου. Ενότητα, μυαλό, δουλιά".

Η Δ. Αρμάου - Χατζηανδρέου γεννήθηκε στην Κύπρο το 1913 και μεγάλωσε στο Κάιρο. Σπούδασε στην Ιταλική Σχολή Καλών Τεχνών "Λεονάρντο ντα Βίντσι" του Καϊρου, όπου πήρε πτυχίο ζωγραφικής με τον καθηγητή Ρουμπέρτι και πτυχίο γλυπτικής με τον καθηγητή Ροσίνι.Το 1945 αποφοίτησε από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στην οποία μαθήτευσε κοντά στον Ουμ. Αργυρό και τον Κ. Παρθένη.

"Στο Κάιρο, τελειόφοιτη της εκεί Σχολής Καλών Τεχνών, γνωρίστηκα με τον Κύπριο ποιητή Θεοδόση Πιερίδη,αλλά και με το ζωγράφο Γιώργο Δήμου.Είναι οι πρώτοι που μου μίλησαν για το Κόμμα και μου δάνεισαν μαρξιστικά βιβλία. Το 1941 στην Αθήνα, στη Σχολή Καλών Τεχνών, γνωρίστηκα με τον Βασίλη Αρμάο,σπουδαστή της ζωγραφικής, όπως και εγώ. Ο Β. Αρμάος με "έδεσε" με το Κόμμα".

"Μετά την απίστευτη νίκη των Ελλήνων φαντάρων, που πέταξαν στη θάλασσα τους Ιταλούς, νάτοι και οι Γερμανοί. Κατοχή, πείνα, θάνατος. Τρεις νεκρούς μέτρησα μια μέρα, στα πέντε λεπτά δρόμο που έκανα. Το ΕΑΜ αναπτέρωσε το ηθικό όλων και με τα συσσίτια έσωσε απ' το θάνατο τον κόσμο. Ετσι ξεκίνησε και αναπτύχθηκε η Αντίσταση σ' όλο το μεγαλείο της, με δουλιά, με ξενύχτια, με θυσίες".

"Ετσι ξεκίνησε και ο γάμος μας με τον Βασίλη Αρμάο, για να με σώσει από τους Ιταλούς αστυνομικούς, που θα με έστελναν στην εξορία, σαν Αγγλίδα υπήκοο που ήμουν (από την Κύπρο). Και απέκτησα ελληνική υπηκοότητα. Αργότερα, ήρθε η μητρότητα. Ο γιος μας γεννήθηκε γερός. Εγώ όμως, μετά την τόση εξάντληση της Κατοχής, έμεινα πολλούς μήνες στο κρεβάτι. Αλλά να που επέζησα!".

"Το 1945 πήρα το πτυχίο από τη Σχολή και φύγαμε με το παιδί, αφού ο Βασίλης δεν μπορούσε να ταξιδέψει γιατί ήταν στρατεύσιμος. Πήγαμε αρχικά στον πατέρα μου και μετά πέντε μήνες πήγαμε στην Κύπρο, στη θεία μου. Επιστρέψαμε μέσα στον Εμφύλιο. Ο Βασίλης, δε στρατεύτηκε, κρύφτηκε. "Δεν πάω να σκοτώσω τα αδέλφια μου", έλεγε".

"Ολον αυτό τον καιρό, φυσικά, δε δούλευα ενεργά για το Κόμμα. Ο Βασίλης, όμως, με ενημέρωνε για όλα όσα συνέβαιναν. Οι καλλιτέχνες μας στήριξαν τις ΕΑΜικές οργανώσεις και έδωσαν δυναμικά το "παρών" στον αγώνα του λαού μας.Κάποια στιγμή το 1948, πιάσανε τον Βασίλη. Εξορία στο Μούδρο Λήμνου και μετά στη Μακρόνησο. Ηταν τα πιο δύσκολα χρόνια. Στην εξορία, ο Βασίλης γνώρισε τον Χρήστο Δαγκλή,τον Μίκη Θεοδωράκη,τον Μάνο Κατράκη,τον Γιάννη Ρίτσο,τον Αλέκο Λειβαδίτη και πολλούς ακόμη σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών".

"Κάποτε γύρισε. Ξεκίνησε με τη δουλιά των φωτογραφικών μεγεθύνσεων στη Λάρισα και μετά στη Θεσσαλονίκη. Εκεί πήγαμε και εμείς με το Νικολάκη και μείναμε 17 χρόνια. Οταν δολοφόνησαν τον Λαμπράκη, ταρακουνήθηκα. Διερωτήθηκα "εγώ τι κάνω;"".

"Και ξαναπήγα να δουλέψω στο Κόμμα. Είναι από τις μεγαλύτερες ευτυχίες της ζωής μου η ένταξή μου στο ΚΚΕ. Από την αρχή πίστεψα στην ανθρωπιά του μαρξισμού. Και μέχρι σήμερα παραμένω πιστή στα οράματά μου.Αρχικά δούλεψα στην Πανελλαδική Ενωση Γυναικών.Αργότερα πέρασα στην Αχτίδα Επιστημόνων - Καλλιτεχνών. Με τον ποιητή Βαλιούλη,δραστηριοποιήσαμε, μέσα από σημαντικές εκδηλώσεις, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στη Θεσσαλονίκη. Ημουν η πιο δραστήρια από το συμβούλιο και γινόντουσαν μεγάλες εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη. Σε επαφή με την "Επιθεώρηση Τέχνης" διοργανώναμε πολιτιστικές βραδιές. Εγινε πολύ καλή δουλιά, που δυστυχώς όμως διακόπηκε με την εφταετία. Από τις λογοτεχνικές βραδιές που διοργανώσαμε, θυμάμαι εκείνες με τον Ζήση Σκάρο,την Ελλη Αλεξίου, που μας μίλησε για τον Νίκο Καζαντζάκη και την Γαλάτεια.Μετά ήταν η Ρίτα Μπούμη - Παππά.Ο Δημήτρης Χατζής μίλησε τελευταίος. Την άλλη μέρα το πρωί, ήταν τα τανκς κάτω από τη "Στέγη"".

Σημαντικός σταθμός στη ζωή και τη δημιουργία της Δ. Αρμάου - Χατζηανδρέου ήταν οι Δελφοί.

"Στους Δελφούς έμεινα 17 χρόνια και ασχολήθηκα κυρίως με το σφυρήλατο χαλκό. Στο σφυρήλατο χαλκό ένωσα τη γλυπτική μου με τη ζωγραφική. Ανάγλυφο, γλυπτική. Φως και σκιά, ζωγραφική με την οξείδωση.Οταν τελείωνε η δουλιά του ανάγλυφου, δημιουργούσα σκιά και φως, αλλά και ενδιάμεσους τόνους, με το οξύ. Εκτός από τα αντίγραφα γνωστών αγαλμάτων (Ηνίοχου, Αντίνοου κ.ά.), έπαιρνα, επίσης, σκηνές από σχέδια αρχαίων αγγείων. Επίσης, έκανα και πολλές δικές μου συνθέσεις εμπνευσμένες από τη μυθολογία (Απόλλωνα, Αρτεμη), αλλά και θέματα της υπαίθρου, ή από την αγροτική ζωή. Μια ατέλειωτη σειρά σχεδίων".

"Μεγάλο κέρδος σ' αυτή τη δουλιά, θεωρώ τη γνωριμία μου με ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Από όλες τις ηπείρους, από γνωστές και άγνωστες πόλεις. Τόσοι ενδιαφέροντες άνθρωποι, που, κουβεντιάζοντας μαζί τους, έβλεπες πόσο μοιάζουν τα προβλήματά τους με τα δικά μας. Στους Δελφούς, γέμισε η ματιά μου από όμορφα τοπία και ανθρώπους".

Οπως έγραφε ο Νίκος Αλεξίου για τη δημιουργία της Δ. Αρμάου - Χατζηανδρέου, σε κριτικό σημείωμά του στο "Ριζοσπάστη":"Απ' την κοινωνική της τοποθέτηση και απ' το ιδεολογικό της υπέδαφος, η Αρμάου δεν μπορούσε να δεχτεί σαν στοιχείο προόδου το παρανοϊκό, το υποσυνειδησιακό, τη μεταφυσική και την ανεικονική αίσθηση του κόσμου.Ολα δηλαδή τα ψυχικά προϊόντα, με τα οποία η ιδεαλιστική διανόηση επιχειρεί να επιχρυσώσει τον ιστορικό της θάνατο".

"Εκτός από την καταπληκτική δεξιοτεχνική απόδοση των θεμάτων της, την κατακτημένη πλαστική επεξεργασία, τον έλεγχο δηλαδή των μορφοπλαστικών της μέσων, η Αρμάου κατόρθωσε να αποτυπώσει στους πίνακές της κι ένα τμήμα της φυσιογνωμίας της. Την ψυχική ευγένεια, που σαν αχλή διαχέεται σ' όλη την επιφάνεια των έργων της, με μια συγκρατημένη λεπτότητα. Την υπευθυνότητα του δημιουργού, που δεν αφήνεται στις πρόχειρες και ευκαιριακές λύσεις. Σ' ένα συγκρατημένο σκεπτικισμό, που εκφράζεται απλά με την κλίση του κεφαλιού ενός πορτρέτου και γενικά με την προσπάθεια να βρει η καλλιτέχνης κάποια γαλήνη, κάποια ανάσα, μέσα στην ταραγμένη και δύσκολη ζωή του ζεύγους Αρμάου".

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ