Παγκόσμια Μέρα Παιδικού Βιβλίου ήταν η περασμένη Τετάρτη (2/4) και είπαμε να συζητήσουμε με τη συγγραφέα και ζωγράφο παιδικών βιβλίων Σοφία Ζαραμπούκα.Η παρουσία της την τελευταία εικοσαετία έχει σημαδέψει, κατά γενική ομολογία, το χώρο του παιδικού βιβλίου. Ολοι αναγνωρίζουν την ποιότητα της δουλιά της, που ξεπερνά τους εξήντα τίτλους, ορισμένοι από τους οποίους σύντομα θα κυκλοφορήσουν και στο εξωτερικό. Αυτή την περίοδο στο "Πολύεδρο" της Πάτρας εκθέτει πίνακές της, ενώ μαζί με την Αλκη Ζέη,θα δώσει διαλέξεις για το παιδικό βιβλίο.

- Κυρία Ζαραμπούκα να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας με την αναγκαιότητα - αν υπάρχει - που επιβάλει την καθιέρωση μιας τέτοιας μέρας.

- "Για μένα δεν υπάρχει αναγκαιότητα. Πολύ θα ήθελα να μην υπάρχει μια τέτοια μέρα, αν και φέτος γιορτάζονται τα γενέθλια του Αντερσεν. Προσωπικά, θα επιθυμούσα κάθε μέρα, κάθε ώρα να είναι μια γιορτή για το παιδικό βιβλίο".

- Το παιδικό βιβλίο γνώρισε μεγάλη άνθηση τα μεταπολιτευτικά χρόνια. Σήμερα αρκετοί μιλούν για οριακή κατάσταση...

- "Το κοινό μοιάζει να μη γνωρίζει τη μέρα αυτή. Οι γονείς, οι οποίοι είναι κυρίως οι αγοραστές των βιβλίων, δεν υπολογίζουν ημερομηνίες και εποχές. Από τότε που ξεκίνησα να κάνω παιδικό βιβλίο, δηλαδή το 1974, η πορεία των παιδικών βιβλίων είναι εντυπωσιακή. Σχολεία, πολιτιστικοί σύλλογοι και γονείς έχουν δώσει τεράστια ώθηση στο βιβλίο. Ομως, η μεγάλη ζήτηση έφερε στις προθήκες και δουλιές κακές.Είμαι υπέρ της πληθώρας των βιβλίων, με μια προϋπόθεση: Να υπάρχει ποιότητα.Στη μεταπολίτευση, επισκεπτόμενη την Εκθεση στην Μπολώνια, "τρελάθηκα" μ' αυτά που αντίκρισα. Ηθελα να τα κάνουμε όλα αυτά εδώ. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το πετύχαμε".

- Παρ' όλη τη δύναμη της τηλεόρασης, γονείς και δάσκαλοι στρέφουν μεγάλη μερίδα παιδιών στα βιβλία. Γεγονός παρήγορο...

- "Παρ' όλο το βομβαρδισμό της τηλεόρασης, οι αριθμοί λένε ότι τα παιδιά διαβάζουν. Το βιβλίο τους προσφέρεται. Και σαν δώρο.Μπορεί να είναι το τρίτο στη σειρά, μετά τα ρούχα και τα παιχνίδια, αλλά λόγω της χαμηλής τιμής πολλοί είναι αυτοί που το προτιμούν. Σ' ένα παιδικό πάρτι λχ, συνηθίζεται τα τελευταία χρόνια τα παιδιά να πηγαίνουν δώρα. Η τηλεόραση περιέργως δεν έχει πολεμήσει το βιβλίο. Φυσικά υπάρχουν πολλές ενστάσεις για τα παιδικά προγράμματα, τα περισσότερα από τα οποία δε βλέπονται.Η ΝΕΤ και η ΕΤ-3 έχουν σαφώς ποιοτικότερες δουλιές. Ομως μπορεί και πρέπει να γίνουν πολλά ακόμα. Να σταματήσει ας πούμε ο τρόπος που γίνεται το ντουμπλάρισμα των φωνών. Γιατί διαμορφώνουν τόνους φωνής στα παιδιά απαράδεκτους. Από την άποψη αυτή η παρακολούθηση κάποιων ντοκιμαντέρ είναι μια πολύ καλή επιλογή".

- Υπάρχει πληθώρα τίτλων που κυκλοφορούν, στους οποίους προστίθενται καθημερινά κι άλλοι. Πώς μπορεί να επιλέξει ένας γονιός το καλό βιβλίο, με δεδομένη και την έλλειψη εξειδικευμένων περιοδικών (πλην του "Διαβάζω" κι ίσως ενός - δυο ακόμα);

- "Για να συνδέσουμε την ερώτηση με την προηγούμενη, δεν υπάρχει κάποια εκπομπή στην τηλεόραση για το παιδικό βιβλίο, που θα μπορούσε να βοηθήσει τους γονείς και τους δασκάλους. Ακόμα και ορισμένες στήλες σε εφημερίδες, που παρακολουθούσαν συστηματικά το παιδικό βιβλίο, σταμάτησαν. Οπως και το πολύ καλό περιοδικό "Διαλέγουμε βιβλία για παιδιά" την ευθύνη του οποίου είχε η Ζωή Βαλάση.Η παρουσίαση ενός τίτλου είναι πολύ σημαντική υπόθεση, γιατί πολλά και καμιά φορά σημαντικά βιβλία μπορούν να χαθούν, επειδή κανείς δε θα τα πάρει χαμπάρι.Οι υπαίθριες εκθέσεις των τελευταίων χρόνων που φέρνουν κοντά τον αναγνώστη με το βιβλίο βοηθούν αναμφισβήτητα. Εχει σημασία ο γονιός να έχει άποψη κι από τότε που τα βιβλία βγήκαν στους... δρόμους βοήθησαν αρκετούς να διαμορφώσουν άποψη και γούστο. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό".

- Πώς λειτουργεί ένα καλό παραμύθι στον ψυχικό κόσμο του παιδιού;

- "Ας κοιτάξουμε όλοι μέσα μας κι ας ανακαλύψουμε τα σημάδια που μας έχουν αφήσει αγαπημένα μας παραμύθια. Τα κουβαλάμε μέσα μας ολόκληρη τη ζωή μας".

- Αλκη Ζέη, Ζωρζ Σαρρή, Λίλα Πέτροβιτς. Τι σημαίνουν στο χώρο τα ονόματα αυτά;

- "Είναι ονόματα άξιων δημιουργών. Υπάρχουν φυσικά κι άλλοι. Θα 'θελα να προσθέσουμε, οπωσδήποτε, και τον Κυριτσόπουλο,που είναι πολύ σημαντικός στο χώρο μας".

- Μα δεν είναι κυρίως εικονογράφος;

- "Μονίμως εμφανίζεται η αντίθεση εικονογράφων - συγγραφέων. Ο ρόλος τους είναι δύσκολο να διαχωριστεί. Η εικόνα παίζει σπουδαίο ρόλο στις μικρές ηλικίες. Ο συνδυασμός κειμένου - εικόνας είναι μια δύσκολη υπόθεση.Απαιτείται μια ισορροπία, έτσι ώστε να μην επαναλαμβάνονται στην εικόνα αυτά που αναφέρει το κείμενο. Ο Κυριτσόπουλος είναι ένας πολύ άξιος δημιουργός. Εχει κάνει καταπληκτικές δουλιές κι ας έχουν μόνο πέντε αράδες κείμενο. Οι ζωγραφιές του μιλούν από μόνες τους".

- Αν και η λογοτεχνία είναι μία, στη χώρα μας δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων "β' διαλογής". Από την άλλη, πολλοί συγγραφείς παιδικών βιβλίων μόλις "καταξιώνονται" στρέφονται στο μυθιστόρημα, δίνοντας την εντύπωση ότι το προηγούμενο έργο τους ήταν ένας προθάλαμος για τη "σοβαρή" λογοτεχνία...

- "Ετσι όπως τα λέτε είναι. Ποτέ δεν έχει τιμηθεί ένας πολύ καλός εικονογράφος. Είναι θλιβερό. Φταίμε και μεις. Αλλά και αυτοί που μας διαβάζουν και μας κρίνουν.Με την ευκαιρία θα ήθελα να κάνω μια παρατήρηση. Στο χώρο της εικονογράφησης δεν υπάρχουν αρκετοί νέοι καλλιτέχνες, απόφοιτοι της Σχολής Καλών Τεχνών, που να μπουν στο χώρο.Κάποτε κάποιοι υπόσχονταν πως θα έβαζαν στο πρόγραμμα σπουδών την παιδική εικονογράφηση. Δεν ξέρω αν υπήρξε συνέχεια. Οσο για τους συγγραφείς που λέτε, θέλουν να γίνουν "επίσημοι", όπως έλεγε κι ο Τσαρούχης".

- Θα 'θελα να πείτε λίγα λόγια για το ρόλο της εικονογράφησης και το επίπεδο των Ελλήνων εικονογράφων.

- "Για το ρόλο είπαμε. Καθοριστικός. Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί συγγραφείς εικονογραφούν μόνοι τους τις ιστορίες τους. Κι εγώ ανήκω σ' αυτή την κατηγορία.Οσο για το επίπεδο είναι πολύ ικανοποιητικό.Απόδειξη οι πολύ καλές δουλιές που συναντάμε όλο και συχνότερα".

- Τα παιδικά βιβλία πουλάνε αρκετά...

- "Αυτό είναι αλήθεια. Γι' αυτό έχουμε και πάμπολλες περιπτώσεις βιβλίων που γράφονται "στο πόδι" ή κατά παραγγελία. Ομως η σχέση βιβλίου - συγγραφέα είναι σχέση ερωτική. Σχέση πάθους. Κι ό,τι δεν είναι προϊόν μιας τέτοιας σχέσης δεν είναι αληθινό.Ξέρετε κάτι, τα παιδιά έχουν μια τρομερή διαίσθηση να καταλαβαίνουν και να επιλέγουν το καλό από το κακό.Γι' αυτό ένας εκδότης, όσο ισχυρός κι αν είναι, δεν μπορεί να καθιερώσει ένα δημιουργό αν δεν το αξίζει. Να σας αναφέρω το παράδειγμα του Πιαζέ. Εφτιαξε ομάδες, κατέγραψαν σχέσεις κλπ κι έφτιαξε ένα παραμύθι. Πάτωσε... Γιατί άλλο επιστήμη κι άλλο συγγραφή".

- Πόσο εύκολο είναι σ' ένα νέο συγγραφέα να παρουσιάσει τη δουλιά του;

- "Είναι δύσκολο. Ακόμα λειτουργούν οι παρέες, οι γνωστοί. Θα 'πρεπε, επιτέλους, να υπάρχουν επιτροπές κρίσης στους εκδοτικούς οίκους που να κάνουν τις επιλογές.Στο εξωτερικό υπάρχουν ατζέντηδες που αναλαμβάνουν την προώθηση του έργου σου, αν σε πιστέψουν. Εδώ ακόμα δεν έχουμε, αλλά επειδή πρέπει να στραφούμε και σε άλλες χώρες, μοιραία θα πρέπει να στραφούμε και σε τέτοιες λύσεις. Η αγορά πάντως τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό είναι δύσκολη".

- Πριν κλείσουμε την κουβέντα μας, καλό θα ήταν να μας λέγατε για την προσπάθεια πολλών συγγραφέων να ευαισθητοποιήσουν με τα γραπτά τους οικολογικά τα παιδιά. Εσείς λχ έχετε κάνει μια θαυμάσια δουλιά. "Ο κύριος Μπεν και τα σκουπίδια", "Ο τρυπολαγουδάκης" και "Ο γατοβουτηχτής" είναι μερικοί τίτλοι σας που αγαπήθηκαν ιδιαίτερα...

- "Το "Βρωμοχώρι", που ήταν το πρώτο βιβλίο μου, κυκλοφόρησε στη μεταπολίτευση, αλλά είχε γραφεί λίγα χρόνια πριν. Πολλοί συγγραφείς είχαμε τότε την άποψη να μην εκδίδουμε βιβλία στη διάρκεια της χούντας. Ηταν ένα βιβλίο που έθιγε το πρόβλημα του νέφους, σε μια εποχή που η οικολογία δεν απασχολούσε πολλούς.Αφορμή αποτέλεσε ο Δοξιάδης (σσ ο πολεοδόμος) που ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για το νέφος της Αθήνας, για να εισπράξει τις ειρωνείες και την πολεμική της εφημερίδας "Εστία". Οσο για τον "Κύριο Μπεν" ήταν υπαρκτό πρόσωπο, με την αγριωπή φωνή που αναφέρω στο βιβλίο και πραγματικά έφτιαχνε φυσικό λίπασμα για τον κήπο του και ανακύκλωνε τα σκουπίδια. Το περιβάλλον είναι σημαντική υπόθεση κι από την άποψη αυτή η ευαισθητοποίηση των παιδιών είναι γεγονός θετικό.Ομως και πάλι θα πω ότι το μήνυμα πρέπει να περνά με έμμεσο τρόπο κι όχι μ' ένα στείρο διδακτισμό. Ακόμα, θα έλεγα, ότι το εγχείρημα πρέπει να αναλαμβάνουν άτομα που νοιάζονται πραγματικά για την υπόθεση της οικολογίας και τα βιβλία τους δε θα είναι... προϊόν μόδας. Γιατί, στην τελευταία περίπτωση, το αποτέλεσμα θα είναι αποτυχημένο. Κι έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα...".

Νίκος ΜΟΛΥΒΙΑΤΗΣ