Πόσο μπορεί να κρατήσει μια μεταβατική περίοδος; Τις περισσότερες φορές αυτή η έκφραση ("μεταβατική περίοδος") είναι το οχυρό πίσω από το οποίο κρύβονται οι έχοντες εξουσία. Γιατί με αυτόν τον τρόπο διατηρούν σε "εκρηκτική" κατάσταση τις πελατειακές τους σχέσεις. Γιατί αν πραγματικά κάποιος επιθυμεί να βάλει τάξη ή να θεσπίσει "σταθερές" για την οποιαδήποτε πολιτική πράξη, δεν κρύβεται πίσω από το δάκτυλό του. Γιατί πολύ απλά, όπως λέει και ο λαός μας, "όποιος δε θέλει να ζυμώσει, δέκα μέρες κοσκινίζει". Αυτό συμβαίνει και στο ΥΠΠΟ, το οποίο σε ό,τι αφορά στις επιχορηγήσεις του ελεύθερου Θεάτρου,εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια διατείνεται, διά στόματος του εκάστοτε υπουργού πολιτισμού, ότι "η φετινή χρονιά είναι έτσι κι αλλιώς μεταβατική" (22 Νοέμβρη 1995).Φέτος, (27 Φλεβάρη 1998) η Επιτροπή Θεάτρου του ΥΠΠΟ αναφέρει "λόγω του μεταβατικού χαρακτήρα των φετινών επιχορηγήσεων δεν αντιμετώπισε τις αιτήσεις σε βάθος χρόνου (διετή, τριετή προγραμματισμό), αλλά μόνο για τις παραγωγές της παρούσης θεατρικής περιόδου, χειμερινής και καλοκαιρινής, αφήνοντας για την επόμενη κρίση τη γενικότερη και αυστηρότερη αντιμετώπιση, εξετάζοντας πλέον τότε όλες τις αιτήσεις από μηδενική βάση".

Πολλοί μιλούν για σκάνδαλο στις φετινές επιχορηγήσεις και δεν έχουν άδικο. Ανθρωποι που βρίσκονται στη γνωμοδοτική επιτροπή του ΥΠΠΟ "ευλογούν τα γένια τους" επιχορηγώντας θιάσους με τους οποίους έχουν άμεση ή έμμεση σχέση (παίζουν σ' αυτούς ή ανεβαίνει έργο τους από την επιχορηγούμενη σκηνή) ή είναι πολιτικά ημέτεροι. Επίσης άνθρωποι που βρίσκονται σε δύο και τρεις διαφορετικούς θιάσους, με ιδρυτική θέση σ'αυτούς, επιχορηγούνται επί δύο ή και τρεις φορές. Ενώ κάποιοι άλλοι που αποκλείστηκαν κινδυνεύουν με κλείσιμο.

Βέβαια φέτος έχουμε και την κωμικοτραγική δήλωση του υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου,που συνόδευε την ανακοίνωση των επιχορηγήσεων: "στόχος μου θα είναι κατά την τελική απόφαση να προβλεφτεί η επιχορήγηση όλων των σχημάτων και για τα ποσά που προτείνονται από την Επιτροπή. Διατηρώ όμως ανοιχτό το ενδεχόμενο με ειδική αιτιολογία και με εξαιρετικά μεγάλη φειδώ να προστεθούν ορισμένα σχήματα ή να αυξηθούν ορισμένα ποσά".

Ο,τι καλύτερο δηλαδή για να αναθερμανθούν οι πελατειακές σχέσεις. Γιατί αν ο υπουργός πιστεύει ότι και κάποιοι άλλοι πρέπει να επιχορηγηθούν, γιατί δεν προστίθενται με τις προτάσεις της Επιτροπής και να ανακοινωθούν παράλληλα; Ποια σχήματα θα προστεθούν ή σε ποια θα αυξηθούν τα ποσά; Σε όσα διαμαρτυρηθούν, σε όσους ταπεινωμένοι παρακαλέσουν; Κι αν διαμαρτυρηθούν και τα 141 σχήματα που ζήτησαν φέτος οικονομική ενίσχυση, σε ποιους θα δώσει; Σε όποιον κλάψει καλύτερα ή σε όποιον παρακαλέσει περισσότερο;

Χαρακτηριστικό πάντως είναι ότι τα 380.000.000 δρχ. φέτος μοιράστηκαν σε 46 θιάσους. Μερικές φορές τα νούμερα μιλούν από μόνα τους. Το 1989 επιχορηγήθηκαν 28 θίασοι και 8 παιδικές σκηνές. Το 1993-'95, 24 θίασοι και 9 παιδικές σκηνές. Το 1995, 12 θίασοι τριετούς προγραμματισμού, 7 διετούς, 7 προστατευόμενοι και 4 παιδικοί. Επίσης το 1995 επιχορηγήθηκαν για ένα έτος και άλλοι 21 φορείς. Σύνολο 51. Πέρυσι επιχορηγήθηκαν 37 θίασοι, εκτός από τους 14 θιάσους τριετούς και διετούς προγραμματισμού. Σύνολο δηλαδή 51 θίασοι. Φέτος, εκτός από τους 12 θιάσους που είναι τριετούς προγραμματισμού και λήγουν φέτος και τους δύο διετούς που επίσης λήγουν φέτος, επιχορηγούνται και άλλοι 46 θίασοι. Φτάνουμε δηλαδή τους 60 επιχορηγούμενους θιάσους. Πόσα θέατρα υπάρχουν στην Αθήνα; Περίπου 100.

Το κακό δεν είναι βέβαια, ούτε ότι υπάρχουν τόσα θέατρα - μακάρι να μπορούσαν να υπάρξουν άλλα τόσα - ούτε ότι πάνω από τα μισά επιχορηγούνται από την πολιτεία. Το πρόβλημα είναι η άμεση ή έμμεση ωφελιμιστική ανταποδοτικότητα που επιζητά το ΥΠΠΟ εξαιτίας του τρόπου και των "κινητών" κριτηρίων των επιχορηγήσεων. Αποτέλεσμα; Η ανασφάλεια των θιάσων που ελπίζουν σε μια επιχορήγηση, που άλλοτε την έχουν, άλλοτε όχι, όσοι την παίρνουν, μικρή ή μεγάλη, την εισπράττουν με μεγάλη καθυστέρηση, που κάποιες φορές είναι μικρότερη της αναμενόμενης και βέβαια το "προηγούμενο" που δημιουργείται με όσους θιάσους επιχορηγηθούν κάποια χρονιά και απαιτούν και την επόμενη. Και φυσικά υπάρχει και το "γιατί αυτός και όχι κι εγώ". Και είναι λογικό, όταν τα κριτήρια δεν αποτελούν τη "σταθερά" στο δικαίωμα επιχορήγησης.

Είκοσι σχεδόν χρόνια συμπληρώνονται φέτος (από το 1978), από την έναρξη του συστήματος κρατικών επιχορηγήσεων θιάσων του ελεύθερου θεάτρου.Είναι αλήθεια ότι το σύστημα αυτό άλλαξε το θεατρικό τοπίο. Ενα τοπίο, στο οποίο κυριαρχούσαν οι λεγόμενοι εμπορικοί θίασοι, ενώ δειλά δειλά, αλλά με πείσμα στις υπάρχουσες οικονομικές και άλλες συνθήκες, κάποιοι θίασοι τολμούσαν να παρουσιάζουν έργα ρεπερτορίου αξιώσεων, με κίνδυνο πολλές φορές τη χρεοκοπία. Ομως, από τη μια το πείσμα και το παράδειγμα να ακολουθήσουν ολοένα και περισσότεροι, από την άλλη η ανάγκη του κοινού για ποιότητα και αναζήτηση νέων προτάσεων, άρχισε να χαράζει νέες προοπτικές.

Το σύστημα της κρατικής επιχορήγησης ήταν ένα πρώτο βήμα, για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν αυτές οι αξιόλογες θεατρικές εστίες που ανθούσαν "περιφερειακά". Ωστόσο, αυτή η υποχρέωση της πολιτείας δεν άργησε να γίνει "πολιτική", που επιδίωκε να μοιράσει την "πίτα", έτσι ώστε όλοι να πάρουν "κάτι". Αυξομειώσεις χρηματικών κονδυλιών, λάθη και αδικίες επιλογών, είχαν σαν αποτέλεσμα, κάθε χρόνο να αλλάζει η διαδικασία των επιχορηγήσεων και από την άλλη να προκαλούνται αντιρρήσεις, αντιδράσεις, επιμέρους διαφωνίες ως προς τον τρόπο αξιοποίησης και χρήσης των επιχορηγήσεων.

Με το πέρασμα των χρόνων γινόταν όλο και μεγαλύτερη η ανάγκη να υπάρχει μια σταθερή διαδικασία που θα μπορούσε απλά να προσαρμόζεται σε πιθανές νέες συνθήκες. Μόλις το 1995, επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου,είχε συσταθεί ομάδα εργασίας, η οποία θα επεξεργαζόταν και θα πρότεινε συγκεκριμένη πολιτική για το θέατρο συνολικά, τη θεατρική παιδεία, την ελληνική δραματουργία και μετάφραση θεατρικών έργων, τα φεστιβάλ και τη θεατρική υποδομή.Εισήχθη τότε ο θεσμός των προγραμματικών συμβάσεων για τους θιάσους πλήρους δραστηριότητας (τριετείς συμβάσεις) και για τους θιάσους πειραματικού και ερευνητικού χαρακτήρα (διετείς συμβάσεις), οι οποίοι αναλαμβάνουν ορισμένες υποχρεώσεις, γενικές και ειδικές ως προς την ιδιαιτερότητα κάθε θεάτρου. Μια τρίτη κατηγορία που θεσμοθετήθηκε τότε ήταν τα "Προστατευόμενα Θέατρα".Τέταρτη κατηγορία: Οι "ενισχυόμενες παραγωγές" (το πολύ 12 παραγωγές).

Ο Θάνος Μικρούτσικος καυχήθηκε τότε για την "τομή", που έκανε. Η αλήθεια είναι ότι καλώς ή κακώς έγινε μια κίνηση να μπει μια τάξη. Ενα χρόνο μετά, το ΥΠΠΟ, διά στόματος του νέου υπουργού Σταύρου Μπένου,ανακοίνωσε την πολιτική του για τις επιχορηγήσεις στον τομέα θεάτρου και χορού, λέγοντας "το θέμα των επιχορηγήσεων ήταν από τα βασικά κεφάλαια, με τα οποία ασχολήθηκε επί μακρόν η 15μελής Επιτροπή για την Εθνική Πολιτική Θεάτρου και η οποία έκανε τις προτάσεις της, αφού έλαβε υπόψη τα δεδομένα από τη 18ετή εφαρμογή του συστήματος και τις σύγχρονες τάσεις και απαιτήσεις". Ο τρόπος, που ανακοινώθηκε, και τις δύο φορές, μέσα σε ένα χρόνο, ο "καινούριος" τρόπος επιχορήγησης έμοιαζε τουλάχιστον ότι θα διαρκούσε κάποια χρόνια. Και πριν προλάβει να λειτουργήσει εκείνος, σήμερα, επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου,έρχεται ένας καινούριος.

Με αφορμή τις προτάσεις της Επιτροπής για το Θέατρο, το ΥΠΠΟ πραγματοποίησε, το περασμένο φθινόπωρο, ημερίδα με θέμα "Προτάσεις χάραξης εθνικής πολιτικής στο ελεύθερο θέατρο",παρουσία του υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου.Στην ημερίδα, εκτός από τα μέλη της επιτροπής, συμμετείχαν, σχεδόν, όλοι οι σκηνοθέτες ή ηθοποιοί που ανήκουν στους επιχορηγούμενους θιάσους, αλλά και καλλιτέχνες που δεν επιχορηγήθηκαν ποτέ ή επιχορηγήθηκαν ελάχιστα.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τις προτάσεις, οι τέσσερις κατηγορίες θιάσων που ίσχυσαν για ένα χρόνο, οι θίασοι τριετών προγραμματικών συμβάσεων, οι θίασοι διετών συμβάσεων, οι προστατευόμενοι θίασοι και οι ενισχυόμενες παραγωγές συμπτύσσονται σε δύο.Η Επιτροπή προτείνει να παραμείνει η κατηγορία: Θίασοι τριετών προγραμματικών συμβάσεων,όπως ορίζεται από την υπουργική απόφαση της 3/8/95, και στο τέλος της τριετούς περιόδου θα γίνει από το αρμόδιο όργανο του ΥΠΠΟ η αξιολόγηση της δραστηριότητας και της προσφοράς των θιάσων. Και ανάλογα με τις εκτιμήσεις του οργάνου μπορεί ο αριθμός να μειωθεί ή να παραμείνει ο ίδιος ή ορισμένοι θίασοι να εξαιρεθούν από την κατηγορία αυτή ή να αντικατασταθούν από άλλους.

Οι υπόλοιπες κατηγορίες θα ενσωματωθούν σε μια νέα: "Επιχορηγήσεις βάσει φακέλων - προτάσεων".Ο ενδιαφερόμενος θίασος θα υποβάλει στο αρμόδιο όργανο έναν φάκελο - πρόταση, σύμφωνα με υπόδειγμα που δίνει το ΥΠΠΟ. Πριν από την καταβολή της επιχορήγησης (ή της πρώτης δόσης), ο θίασος οφείλει να προσκομίσει τα συμβόλαια των συνεργατών και των βασικών ηθοποιών, ώστε να διασφαλίζεται ότι η υλοποίηση του έργου θα γίνει σύμφωνα με την πρόταση. Η πρόταση αυτής της κατηγορίας μπορεί να αφορά στην επιχορήγηση μιας παράστασης, της λειτουργίας του θιάσου για μια ολόκληρη θεατρική περίοδο με δύο ή τρία έργα, ή ενός κύκλου παραστάσεων με συγκεκριμένη αντίληψη ρεπερτορίου, που η ολοκλήρωσή του μπορεί να επεκτείνεται και πέραν της μιας θεατρικής περιόδου. Οι επιχορηγήσεις θα ανακοινώνονται από το ΥΠΠΟ το αργότερο μέχρι τέλος Ιούνη για την επόμενη θεατρική περίοδο.

Τι από όλα αυτά θα ισχύσει, ουδείς γνωρίζει. Μέχρι τον Ιούνη έχουμε 4 μήνες. Ιδωμεν. Πάντως οι φετινές επιχορηγήσεις δόθηκαν μόλις 40 μέρες πριν κλείσουν οι αυλαίες.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ