Ηδη, καθ' όλη τη διάρκεια της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης, είχαν γίνει ξεκάθαροι οι στόχοι του βρετανικού ιμπεριαλισμού να υποτάξει το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης. Και βέβαια, κανένα ουσιαστικό ρόλο δεν έπαιξαν οι μονάδες του βρετανικού στρατού στην εκδίωξη των Γερμανών από την Ελλάδα. Εξάλλου, τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα άρχισαν να αποβιβάζονται στις ακτές της Δυτικής Πελοποννήσου, στις αρχές του Οκτώβρη, όταν οι Γερμανοί είχαν ήδη εκκενώσει την Αθήνα και τον Πειραιά.

Δεν επρόκειτο λοιπόν για "συμμαχική συμβολή" στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Ελλάδας, αλλά για απροκάλυπτη επέμβαση, με σκοπό τη στήριξη συμφερόντων που παρακάτω θα αναλύσουμε. Πάντως, ο ίδιος ο Τσόρτσιλ παραδέχτηκε, με τη δήλωσή του στο αγγλικό Κοινοβούλιο, ότι καμία πολεμική (σε σχέση με τους Γερμανούς) σκοπιμότητα δεν υπαγόρευσε την επέμβαση στην Ελλάδα.

Η κυβέρνηση της λεγόμενης "Εθνικής Ενότητας" έφτασε στην Αθήνα στις 18 του Οκτώβρη. Ενα μήνα μετά, σε μεγαλειώδη συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος, προς τιμήν της συμπλήρωσης 26 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ, ο Γραμματέας της ΚΕ, Γιώργος Σιάντος, τόνισε ότι το ΚΚΕ εμμένει στο ζήτημα της Εθνικής Ενότητας. Ζήτησε τη διεξαγωγή ελευθέρου δημοψηφίσματος και εκλογών για την ανάδειξη Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος εμφυλίου πολέμου. Τέλος, τόνισε ότι το ΚΚΕ τάσσεται υπέρ της αποστράτευσης όλων των εθελοντικών στρατιωτικών σωμάτων, που σχηματίστηκαν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό και της δημιουργίας ενιαίου εθνικού στρατού, ξεκαθαρισμένου από φασιστικά και προδοτικά στοιχεία.

Οι Αγγλοι και η κυβέρνηση, αντίθετα, επέμεναν στη διάλυση του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής και ζητούσαν τη διατήρηση της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου. Ηδη, είχε απαλλαγεί ουσιαστικά από τις ευθύνες του ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Οθωναίος, μετά τη δήλωσή του ότι θα παραμείνει στη θέση αυτή, μόνο με τον όρο ότι θα έχει πλήρη δικαιοδοσία στη διοίκηση των ελληνικών μονάδων και ότι ο Σκόμπι θα περιοριστεί στη διοίκηση των βρετανικών στρατευμάτων.

Την 1η του Δεκέμβρη, ο Σκόμπι, με τελεσίγραφό του προς τον ΕΛΑΣ. καθόριζε ως ημερομηνία αποστράτευσης των ανταρτικών δυνάμεων τη 10η του Δεκέμβρη. Την ίδια μέρα, το Υπουργικό Συμβούλιο, που συγκλήθηκε εν αγνοία των υπουργών του ΕΑΜ, αποφάσισε τη διάλυση της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Μετά την άρνηση του Γ. Παπανδρέου να διαλύσει και την Ορεινή Ταξιαρχία, παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση οι υπουργοί του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ.

Τα λεγόμενα "Δεκεμβριανά" ξεκίνησαν στις 3 του Δεκέμβρη,όταν ο λαός της Αθήνας, που όδευε προς την πλατεία Συντάγματος, για να διατρανώσει τη θέλησή του για λαοκρατία και εθνική ανεξαρτησία δέχτηκε τα δολοφονικά πυρά της Αστυνομίας. Και τις δύο επόμενες μέρες, συνεχίστηκαν τόσο οι λαϊκές διαδηλώσεις (και μάλιστα στην κηδεία των θυμάτων της πρώτης επίθεσης) όσο και η δολοφονική απάντηση της Γενικής Ασφάλειας.

Η ανοιχτή αγγλική επέμβαση εκδηλώθηκε τη νύχτα της 3ης προς την 4η του Δεκέμβρη, όταν βρετανικά τεθωρακισμένα κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2ο Σύνταγμα της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Στην πορεία, η σύγκρουση επεκτάθηκε και γενικεύτηκε. Στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη, πήραν μέρος 60.000 Βρετανοί στρατιώτες, 80 αεροπλάνα, 200 τανκς και πολλά πυροβόλα (και μάλιστα, οι Αγγλοι τόλμησαν την ιεροσυλία απέναντι στον ανθρώπινο πολιτισμό, που δεν είχαν τολμήσει ούτε οι ναζιστές Γερμανοί, να στήσουν δηλαδή πολυβολεία επάνω στην Ακρόπολη!).

Στο πλευρό των Αγγλων, πολέμησαν ο Ιερός Λόχος, η Ορεινή Ταξιαρχία, η Χωροφυλακή και... τα Τάγματα Ασφαλείας. 12.000 άνδρες των Ταγμάτων απελευθερώθηκαν από τα στρατόπεδα όπου κρατούνταν και εξοπλίστηκαν, για να ριχτούν στη μάχη εναντίον του ΕΛΑΣ!

Ωστόσο, μέχρι και τα μέσα του Δεκέμβρη, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά, πολέμησαν με πρωτοφανή γενναιότητα και κατόρθωσαν να κρατήσουν στα χέρια τους το μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης: μόνο το τρίγωνο Ομόνοια - Πλατεία Συντάγματος - Κολωνάκι βρισκόταν στα χέρια της κυβέρνησης και των Αγγλων.

Ετσι, έγινε σαφές στον αγγλικό παράγοντα ότι, ακόμα και σε περίπτωση στρατιωτικής νίκης επί των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, "το ελληνικό πρόβλημα" δε θα μπορούσε να λυθεί προς όφελος της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού, χωρίς την παράλληλη προσπάθεια εξεύρεσης και μιας πολιτικού χαρακτήρα λύσης, δηλαδή προσπάθειας αφοπλισμού του ΕΛΑΣ και με πολιτικά μέσα και ελιγμούς.

Στις 25 του Δεκέμβρη, αυτοπροσώπως ο Τσόρτσιλ έφτασε στην Αθήνα και, την επόμενη μέρα, συμμετείχε σε σύσκεψη στο υπουργείο Εξωτερικών.

Σε αυτήν, πήραν μέρος αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ο Γ. Παπανδρέου και πολλοί υπουργοί, ο Ν. Πλαστήρας (μόλις τον είχαν φέρει πίσω οι Αγγλοι από τη Γαλλία, όπου βρισκόταν καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, ώστε να τον χρησιμοποιήσουν σε καίρια θέση), εκπρόσωποι όλων των αστικών πολιτικών κομμάτων, ο Ιντεν, ο στρατάρχης Αλεξάντερ και διπλωματικοί εκπρόσωποι.

Μετά την ομιλία του Τσόρτσιλ, που ζήτησε την απόλυτη υποταγή του ΕΛΑΣ στα κελεύσματα του Σκόμπι, οι ξένοι αποχώρησαν από τη σύσκεψη. Μέσα σε ένα συναγωνισμό επίδειξης εθελοδουλίας, αλλά και αντικομμουνιστικής - αντιΕΑΜικής υστερίας, από την πλευρά των αστικών κομμάτων, ο Γ. Σιάντος επέμεινε στην κατάδειξη των προτάσεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.

Την επόμενη μέρα, και αφού είχε ήδη επιτελέσει τη "βρόμικη δουλιά", ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία. Ορίστηκε αντιβασιλιάς ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (που δήλωσε ότι θα προσπαθήσει να σχηματίσει κυβέρνηση χωρίς τη συμμετοχή των κομμουνιστών) και στις 3 Γενάρη του 1945 ορκίστηκε πρωθυπουργός ο Ν. Πλαστήρας.

Στις 27 του Δεκέμβρη, μια μέρα δηλαδή μετά τη σύσκεψη στο υπουργείο Εξωτερικών, οι βρετανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν γενική επίθεση κατά του ΕΛΑΣ. Παρά τον ηρωισμό των μαχητών του, η συντριπτική υπεροχή των Βρετανών, αλλά και πολλά λάθη τακτικής στον στρατιωτικό τομέα (όπως πχ το γεγονός ότι ο Σαράφης και ο Αρης, αντί να πάρουν διαταγή να κινηθούν προς την Αθήνα, επιφορτίστηκαν με αποστολή δευτερεύουσας σημασίας, εναντίον του Ζέρβα στην Ηπειρο), οδήγησαν στη σύμπτυξη των δυνάμεών του, στην Αθήνα και στον Πειραιά.

Στις αρχές του Γενάρη, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, ακολουθούμενες από πλήθος λαού της Αθήνας και του Πειραιά, υποχώρησαν στη Θεσσαλία, ενώ οι βασικοί μηχανισμοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ μεταφέρθηκαν στα Τρίκαλα.

Η ανακωχή ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και στους Αγγλους, υπογράφτηκε στις 11 του Γενάρη και όριζε ως ημερομηνία κατάπαυσης του πυρός την 14η του ίδιου μήνα. Ο ΕΛΑΣ υποχρεωνόταν να εκκενώσει, τμηματικά, όλες τις περιοχές όπου υπήρχαν ακόμα δυνάμεις του.

Στις 2 του Φλεβάρη, άρχισαν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην αντιπροσωπεία του ΕΑΜ και την κυβέρνηση Πλαστήρα, για την αποκατάσταση της ειρήνης και της πολιτικής ομαλότητας. Την ΕΑΜική αντιπροσωπεία αποτελούσαν οι Γ. Σιάντος, Δ. Παρτσαλίδης και Ηλ. Τσιριμώκος. Την αντιπροσωπεία της κυβέρνησης Πλαστήρα αποτελούσαν οι Ι. Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών, Περ. Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών και Ι. Μακρόπουλος, υπουργός Γεωργίας.

Στις 12 του Φλεβάρη, υπογράφτηκε η περιώνυμη Συμφωνία, γνωστή ως συμφωνία της Βάρκιζας. Επρόκειτο για μια συμφωνία, που κάθε άλλο παρά ανταποκρινόταν στον υπάρχοντα συσχετισμό δυνάμεων. Μια συμφωνία που, με τις ασαφείς, όσον αφορά τη διατύπωση, αλλά σαφέστατες, όσον αφορά τους στόχους τους, διατάξεις της, σχετικά με τη χορήγηση αμνηστίας, έδωσε τη νομική δυνατότητα στην αντίδραση να εξαπολύσει ένα φοβερό διωγμό εναντίον των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, κάτι που εξάλλου ήταν προαποφασισμένο. Μια συμφωνία που διέτασσε την αποστράτευση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, την ίδια ώρα που αυτός βρισκόταν σε διαδικασία ανασυγκρότησης. Μια συμφωνία, τέλος, που αποτελούσε συμβιβασμό και συνθηκολόγηση με την αστική τάξη και τους ξένους ιμπεριαλιστές και που οδήγησε προοπτικά στον εμφύλιο πόλεμο, στην εποποιία και στην ήττα του ΔΣΕ.

Δώρα ΜΟΣΧΟΥ

Αύριο:

Ο χαρακτήρας

της σύγκρουσης