Ασφαλώς, δεν έχουμε στόχο να υποτιμήσουμε τη νοημοσύνη της Α.Χ. Θα ήταν όντως σοβαρό μας ατόπημα να νομίσουμε ότι η αρθρογράφος της ΑΥΓΗΣ θα περιοριζόταν στην παραπάνω αφελή θεωρία σαν μόνο της ανάχωμα. Οχι, έχει κάτι πολύ καλύτερο στο μανίκι της. Εχει την κάπως μπερδεμένη φράση ότι στη Ρωσία του 1917 η αστικοδημοκρατική εξέλιξη της επανάστασης παραβιάστηκε χωρίς να έχει ακόμη ιστορικά εξαντληθεί και, συνεπώς, η ιστορική πορεία παραβιάστηκε.

Εδώ, πρέπει, πριν από όλα να αναφέρουμε μια παρατήρηση και μια πεποίθησή μας. Η παρατήρησή μας είναι ότι αυτός ο ισχυρισμός είναι τόσο "χοντρός", που και η ίδια η Α. Χ. δεν τολμά να τον υποστηρίξει ανοιχτά και σαφώς. Η πεποίθησή μας είναι ότι, οτιδήποτε και αν είχε συμβεί στη Ρωσία, η Α. Χ. πάντα θα ισχυριζόταν ότι έγινε "παραβίαση" γιατί, απλούστατα, είναι οπαδός του καπιταλιστικού συστήματος και της εξουσίας της αστικής τάξης. Στο τελευταίο θέμα, θα επανέλθουμε σε άλλο μας σημείο.

Ας έρθουμε τώρα στα ιστορικά δεδομένα.

Το ερώτημα που βρίσκεται μπροστά μας είναι:

- Σήμαινε η Φεβρουαριανή Επανάσταση λύση των αστικοδημοκρατικών προβλημάτων της ρωσικής κοινωνίας ή, τουλάχιστον, άνοιξε τον δρόμο της αντιμετώπισής τους από την αστική τάξη;

Η γνώμη μας είναι ότι η ίδια η σειρά των ιστορικών γεγονότων δείχνει ότι το αντίθετο ακριβώς συνέβαινε: Η αστική τάξη αποδείχτηκε εντελώς ανίκανη να το κάνει για λόγους ιστορικούς (δηλαδή, λόγω της ίδιας της φύσης της) και όχι λόγω αδυναμίας συγκεκριμένων προσώπων. Αυτό φάνηκε καθαρά μετά το Φλεβάρη, ακριβώς γιατί ο Φλεβάρης έδωσε την εξουσία αδιαίρετα στην αστική τάξη.

Η ίδια η Α. Χ. κάνει λόγο για "αδράνεια" των μεταφεβρουαριανών κυβερνήσεων. Η περιγραφή είναι, αναμφίβολα, σωστή, αλλά δε νομίζει η Α. Χ. ότι πρέπει να την εξηγήσουμε; Και η μόνη λογική εξήγηση είναι η απροθυμία της αστικής τάξης να προχωρήσει σε αποφασιστική λύση των ώριμων για λύση αστικοδημοκρατικών προβλημάτων της Ρωσίας, ακριβώς γιατί αυτό σήμαινε να θίξει τα ίδια της τα συμφέροντα.

Ας έρθουμε στα προβλήματα αυτά:

α) Ειρήνη.Ολες οι μεταφεβρουαριανές κυβερνήσεις δεν έκρυψαν, από την πρώτη κιόλας στιγμή, ότι σκοπός τους ήταν η έως το νικηφόρο τέλος συνέχιση του πολέμου. Στο σημείο αυτό, το βάρος της επιρροής της αστικής τάξης ήταν όχι απλώς κυρίαρχο, αλλά κυριολεκτικά ασφυκτικό. Η αστική τάξη είδε το Φλεβάρη αποκλειστικά και μόνο σαν μια ευκαιρία ενός "πιο καλού πολέμου", που θα επέτρεπε στην ίδια να τσακίσει τους Γερμανούς ανταγωνιστές της και να συμμετάσχει στη νίκη της Αντάντ. Δέχτηκε την ανατροπή της μοναρχίας μόνο όταν πείστηκε οριστικά ότι η τελευταία δεν μπορούσε να της το εξασφαλίσει. Δε θέλει αποχώρηση από τον πόλεμο. Αντίθετα, θέλει εμμονή σ' αυτόν και γιατί αυτό σημαίνει τεράστια κέρδη (π.χ., πολεμικές παραγγελίες κ.ά.) και γιατί έχει σκοπό να κατακτήσει τα Στενά.

β) Γη.Το πρόβλημα της κατάργησης του αναχρονιστικού αγροτικού καθεστώτος ήταν για τη Ρωσία ένα από τα ζωτικότερα ζητήματα. Η λύση του, υποτίθεται, σε τίποτε δεν αντιστρατευόταν τα συμφέροντα της αστικής τάξης, αντίθετα τα εξυπηρετούσε. Και όμως... Αυτό συνέβαινε μόνο φαινομενικά σε συνθήκες σχετικά προχωρημένης αλληλοδιείσδυσης μεσαιωνικής αριστοκρατίας - μεγαλοαστικής τάξης, όπου πολλοί βιομήχανοι (ή και βιομηχανικοί όμιλοι) έχουν αγοράσει γαίες, τις οποίες αξιοποιούν με δουλοπαροικιακές μεθόδους. Μεγάλο μέρος της γης της αριστοκρατίας είναι υποθηκευμένο στις τράπεζες των καπιταλιστών. Εκτός αυτού, οι εργοστασιάρχες δε θέλουν ριζική αναδιανομή της γης προς όφελος των φτωχών αγροτών. Κάτι τέτοιο θα τους στερούσε τον αγροτικό υπερπληθυσμό με τη βοήθεια του οποίου έριχναν τα μεροκάματα. Ετσι, η αστική τάξη κωφεύει και στο πρόβλημα της γης.

γ) Υπόδουλες εθνότητες.Είναι γνωστό ότι το εθνικό πρόβλημα είναι εκείνο που η αστική τάξη, τάξη εκμεταλλευτών, μπορεί να αντιμετωπίσει με λιγότερη συνέπεια ακόμη και σε σύγκριση με τα υπόλοιπα προβλήματα. Ακόμη λιγότερη συνέπεια μπορούσε να δείξει η αστική τάξη μιας μεγάλης ιμπεριαλιστικής δύναμης, άσχημα "στριμωγμένης", που βλέπει την αποικιακή της ενδοχώρα σαν μόνο στήριγμα που θα την "ξελασπώσει". "Αδράνεια", λοιπόν, και στο θέμα των εθνοτήτων.

Ενα στοιχείο εντελώς χαρακτηριστικό (και, σήμερα, δυστυχώς εντελώς λησμονημένο) της εποχής είναι το εξής: Ενώ, το Φλεβάρη του 1917, ανατρέπεται η μοναρχία, μέχρι την 1η Σεπτέμβρη ΔΕΝ ΑΝΑΚΗΡΥΣΣΕΤΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Η αστική τάξη δε συμφωνούσε ούτε καν στο απλό ρεπουμπλικανικό καθεστώς. Τόση συνέπεια δείχνει στη λύση των αστικοδημοκρατικών προβλημάτων!

Εννοείται, φυσικά, ότι άλλα θέματα, όπως εργατικός έλεγχος κλπ., η αστική τάξη όχι μόνο αρνείται να αντιμετωπίσει, αλλά δε θέλει ούτε καν να ακούσει.

Στην πραγματικότητα, η αστική τάξη κάνει το εξής: Μην μπορώντας να κάνει τίποτε άλλο, αποφασίζει να περιμένει. Κάποτε, σκέπτεται, η επαναστατική θύελλα θα περάσει και, τότε, θα έρθει η ώρα μου. Προσπαθεί, συν Αθηνά, να κουνήσει και το χέρι της. Πρώτο βήμα θα είναι το τράβηγμα στην κυβέρνηση των μικροαστών συμμάχων της, των εσέρων, το Μάη του 1917, μια ενέργεια που, στα μάτια της αστικής τάξης, θα οδηγήσει στην αποσύνθεση της επανάστασης από τα μέσα και θα διευρύνει και τη βάση των συμμαχιών της. Οταν το σχέδιο "δεν της βγαίνει", προχωρεί στα μεγάλα μέσα: Το πραξικόπημα του στρατηγού Κορνίλοφ τον Αύγουστο. Γιατί, βέβαια, η αστική τάξη δεν ενδιαφέρεται για τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα. Εκείνο που πραγματικά την ενδιαφέρει είναι η στρατιωτική δικτατορία που θα καταπνίξει την επανάσταση με τη βία.

Γι αυτό, η Ρωσία του Σεπτέμβρη ακόμη του 1917, δηλαδή στα πρόθυρα της πρώτης σοβιετικής κυβέρνησης, "αντιμετωπίζει, πριν απ' όλα, το εθνικό και το αγροτικό πρόβλημα", όπως θα διαπιστώσει ο Λένιν.

Χαρακτηριστικό είναι ότι αυτά που λέμε παραπάνω επαληθεύονται, ως ένα βαθμό και με έναν ορισμένο τρόπο, και από την Α. Χ. Ολες οι αναφορές σε πηγές που κάνει για την εποχή εκείνη και τα προβλήματά της αναφέρονται μόνο στον κίνδυνο που αντιμετώπιζε η χώρα από το γερμανικό επεκτατισμό. Για τα άλλα, πλήρης σιωπή. Δεν είναι αυτό μια απόδειξη του πώς σκεφτόταν η αστική τάξη και τι ήθελε να κάνει;