To αίτημα της μείωσης του εργάσιμου χρόνου μπήκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, από διάφορες δυνάμεις, από τα ΜΜΕ και τον Τύπο, με τις συζητήσεις για το περίφημο 35ωρο. Δεν είναι θέμα που για πρώτη φορά απασχολεί την εργατική τάξη, αλλά και την κοινή γνώμη στον καπιταλισμό αυτή η διεκδίκηση. Ομως οι συζητήσεις για καθιέρωσή του, σε συνδυασμό με τις συνταγές της Λευκής Βίβλου, η εστίαση της κυβερνητικής σύμπραξης στη Γαλλία σ' αυτό το πρόβλημα, η διέξοδος στην κυβερνητική κρίση της Ιταλίας με επίκεντρο το ίδιο ζήτημα γενίκευσαν τη συζήτηση για την καθιέρωση του 35ωρου. Στην Ελλάδα η συζήτηση στον "κοινωνικό διάλογο" για τη διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου, σε συνδυασμό με τις διάφορες φόρμουλες αντιμετώπισης του ζητήματος από τον ΣΕΒ, (ελαστικά ωράρια, μερική απασχόληση, ωρομίσθια κλπ), στο όνομα υποτίθεται της αντιμετώπισης της ανεργίας, έκαναν ζήτημα αιχμής την καθιέρωση του 35ωρου. Πρωτοστατούν σ' αυτή την κατεύθυνση οι εργατοπατέρες του κυβερνητικού συνδικαλισμού στη ΓΣΕΕ. Κάποια στιγμή μάλιστα το πρόβαλαν ως το ακτύπητο διαπραγματευτικό τους όπλο στο ανίερο παζάρι ξεπουλήματος της εργατικής τάξης στους επιχειρηματίες, από κοντά δε ανέλαβαν την ιδεολογικοπολιτική του στήριξη και ενίσχυση οι, φανατικοί εξωραϊστές του συστήματος, ηγέτες του ΣΥΝ.

Η ένταση με την οποία το 35ωρο βρίσκεται επίσης στην επικαιρότητα οφείλεται και στην επικείμενη Σύνοδο Κορυφής των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Λουξεμβούργο, όπου θα συζητήσουν για την ανεργία. Το βασικό επιχείρημα δε, που γίνεται αιχμή στην προπαγάνδα των δυνάμεων που προωθούν το αίτημα για την καθιέρωση του 35ωρου, είναι ακριβώς η αντιμετώπιση της ανεργίας, με τις νέες θέσεις εργασίας, που θεωρούν ότι αντικειμενικά θα δημιουργήσει η καθιέρωσή του.

Η διεκδίκηση της μείωσης του εργάσιμου χρόνου, ήταν, είναι και θα είναι στο επίκεντρο της πάλης του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στον καπιταλισμό. Η εργατική τάξη ενδιαφέρεται αντικειμενικά και συγκεκριμένα για τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, σε συνδυασμό με την αύξηση του ελεύθερου χρόνου για την ίδια, γιατί ενδιαφέρεται άμεσα για τη μείωση του μέρους εργάσιμου χρόνου που ο εργάτης δουλεύει για τον καπιταλιστή, δηλαδή του απλήρωτου εργάσιμου χρόνου. Αυτό είναι το κρίσιμο ζήτημα, η ουσία, ο πυρήνας της εκμετάλλευσης που καθορίζει και τη διεκδίκηση μείωσης του εργάσιμου χρόνου, πράγμα όμως που δε φαίνεται ο εργάτης δεν το καταλαβαίνει, αφού κατά την αγοραπωλησία της εργατικής δύναμης η συμφωνία ανάμεσα σ' αυτόν και τον καπιταλιστή κλείνεται στο ύψος του μεροκάματου ή του μισθού και στον ημερήσιο χρόνο που ο εργάτης θα δουλεύει στην επιχείρηση. Το αίτημα της μείωσης του εργάσιμου χρόνου μπορεί, αλλά και πρέπει να αντιμετωπίζει όσο γίνεται στον καπιταλισμό το ζήτημα της εκμετάλλευσης, που οριστικά καταργείται μόνο στο σοσιαλισμό. Εχει σημασία να προσδιορίζεται η μείωση του εργάσιμου χρόνου όχι γενικά, αλλά συγκεκριμένα του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου. Οπως έχει σημασία, η διεκδίκηση να συνοδεύεται από την αύξηση των μισθών και την πλήρη ασφαλιστική κάλυψη σαν έναν επίσης παράγοντα που συμβάλλει στην αντιμετώπιση της έντασης της εκμετάλλευσης.

Η διεκδίκηση του 35ωρου, όπως προβάλλεται γενικά, χωρίς τον προσδιορισμό του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και τον αριθμό ημερών της εργάσιμης βδομάδας, δεν οδηγεί στην αντιμετώπιση της έντασης της εκμετάλλευσης, ενώ μπορεί να παραπλανά την εργατική τάξη από τα πραγματικά ταξικά της συμφέροντα και διεκδικήσεις της. Το 35ωρο, σαν εβδομαδιαίος εργάσιμος χρόνος, δίνει τη δυνατότητα στον καπιταλιστή - εργοδότη να το εφαρμόζει με τέτοιο τρόπο που να αυξάνει τα κέρδη του, δηλαδή να εντείνει την εκμετάλλευση. Η δυνατότητα, για παράδειγμα, δουλιάς για λιγότερες μέρες τη βδομάδα αλλά με περισσότερες ώρες τη μέρα, αυξάνει τον ημερήσιο εργάσιμο χρόνο, άρα και το μέρος του απλήρωτου στον εργάτη χρόνου, επομένως μεγαλώνει την υπεραξία, άρα την εκμετάλλευση.Αν για παράδειγμα το 40ωρο, 5ήμερο μετατραπεί σε 40ωρο 4ήμερο, τότε από 8ωρη εργάσιμη μέρα έχουμε 10ωρη. Αν ο χρόνος που δουλεύει ο εργάτης για τον εαυτό του είναι τέσσερις ώρες και οι υπόλοιπες τέσσερις ώρες είναι χρόνος απλήρωτης δουλιάς στην πρώτη περίπτωση του 8ωρου 5ήμερου, ο εργάτης δουλεύει για τον εαυτό του (4 ώρες ημερησίως επί 5 πέντε μέρες τη βδομάδα), δηλαδή 20 ώρες και οι υπόλοιπες 20 ώρες είναι απλήρωτη δουλιά. Στην περίπτωση του 4ήμερου, 10ωρου ο εργάτης δουλεύει (4 ώρες ημερησίως για τον εαυτό του επί 4 μέρες τη βδομάδα) δηλαδή 16 ώρες, ενώ η απλήρωτη δουλιά είναι (6 ώρες τη μέρα επί 4 μέρες τη βδομάδα) δηλαδή 24 ώρες. Η πληρωμή του βεβαίως συνεχίζει να είναι η ίδια, δηλαδή 20 ώρες τη βδομάδα, αλλά ήδη έχει δουλέψει 24 ώρες για τον καπιταλιστή, δηλαδή τέσσερις ώρες περισσότερη απλήρωτη δουλιά.Το παράδειγμα δεν είναι υποθετικό. Μπήκε για συζήτηση στο διαβόητο "κοινωνικό διάλογο" ως ένας τρόπος διευθέτησης του εργάσιμου χρόνου. Το ίδιο μπορεί να γίνεται όταν το ωράριο είναι ελαστικό,δηλαδή, 12 ώρες τη μια μέρα, 3 ώρες την άλλη κλπ, ώσπου να συμπληρωθεί η βδομάδα και μάλιστα τέτοια ωράρια δεν εξαιρούν Κυριακές, αργίες κλπ. Η δουλιά με ωρομίσθιο ή μερικήαπασχόληση, συμπληρώνει τις πιο πάνω μεθόδους εκμετάλλευσης αφού μπορούν να γενικευτούν και να λειτουργούν με την ίδια λογική των ελαστικών ωραρίων. Ενας επίσης τρόπος που μπορεί να συμβάλει στην ένταση της εκμετάλλευσης είναι τα κυλιόμενα ωράρια που μπορούν να εφαρμόζονται σε επιχειρήσεις οι οποίες αυξάνουν ημερησίως το ωράριο λειτουργίας τους πέρα από το 8ωρο ή 7ωρο, πχ 12ωρο, 16ωρο κλπ. Εδώ οι εργαζόμενοι μπορεί να εργάζονται κανονικά 8ωρο ή 7ωρο, αλλά με ρυθμίσεις που να καλύπτουν ολόκληρη τη διάρκεια της εργάσιμης μέρας για την επιχείρηση. Αν πχ μια επιχείρηση με 50 εργαζόμενους αποφασίσει την αύξηση του κύκλου εργασιών της και λειτουργεί για 12ωρο ημερησίως, απαιτεί επιπλέον προσωπικό με μερική απασχόληση ή το ίδιο με υπερωριακή απασχόληση. Αντί για όλα αυτά αλλάζει την οργάνωση των εργασιών ή της παραγωγής. Οι εργαζόμενοι ξεκινούν να εργάζονται κατά ομάδες διαφορετικές ώρες τη μέρα και καλύπτουν όλο το χρόνο λειτουργίας της επιχείρησης. Ετσι με τον ίδιο αριθμό εργαζομένων, άρα πληρώνοντας για τον ίδιο εργάσιμο χρόνο, έχει όφελος η επιχείρηση περισσότερο απλήρωτο χρόνο.Βεβαίως τόσο η υπερωριακή, όσο και η μερική απασχόληση σ' αυτές τις επιχειρήσεις αυξάνουν την εκμετάλλευση, αλλά τα κυλιόμενα ωράρια την αυξάνουν περισσότερο. Αν σ' όλα τα παραπάνω προστεθούν η αποδιοργάνωση ολόκληρου του χρόνου των εργαζομένων, εργάσιμου και ελεύθερου, σε συνδυασμό με μια σειρά μέτρα, όπως συμβάσεις ορισμένου χρόνου, δουλιά χωρίς κοινωνική ασφάλιση αλλά και μισθοί - μεροκάματα κατώτερα από τις συμβάσεις ή τους πραγματικούς μισθούς,τότε συμπληρώνεται το παζλ το οποίο μπορεί να συνθέτει τις μεθόδους έντασης της εκμετάλλευσης, ακόμη και με την καθιέρωση του 35ωρου,χωρίς τον σταθερό εργάσιμο χρόνο ημερήσια και εβδομαδιαία με 7ωρο - 5ήμερο.

Σχετικά με το επιχείρημα ότι η καθιέρωση του 35ωρου συμβάλλει στην αντιμετώπιση της ανεργίας, υπάρχει η εξής λογικοφανής ερμηνεία από τους υπερασπιστές του. Αν όλοι οι άλλοι παράγοντες της παραγωγικής δραστηριότητας παραμείνουν σταθεροί, (όγκος παραγωγής, χρόνος λειτουργίας των επιχειρήσεων), τότε η μείωση του εργάσιμου χρόνου αντικειμενικά δημιουργεί ανάγκες σε θέσεις εργασίας. Είναι άποψη πέρα για πέρα και βαθιά λαθεμένη. Γιατί ο καπιταλιστής με τον εργάτη βρίσκονται σε βαθιά αντίθεση, διαρκή και ανειρήνευτη πάλη στο ζήτημα του απλήρωτου χρόνου δουλιάς. Ο εργάτης παλεύει για τη μείωση του και ο καπιταλιστής για την αύξησή του. Αρα, ακόμη και μετην εφαρμογή του 35ωρου, ο καπιταλιστής εφαρμόζει μεθόδους εντατικοποίησης της δουλιάς για να μην οδηγηθεί στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αλλά η πραγματικότητα δεν είναι μόνον αυτή, πολύ περισσότερο που ο καπιταλισμός δε διατηρεί σταθερό, κανέναν απ' αυτούς τους παράγοντες τους οποίους η παραπλανητική προπαγάνδα για την καθιέρωση του 35ωρου τους θεωρεί σταθερούς.Εξελίσσεται, αναπτύσσεται κυνηγώντας το κέρδος, γεγονός που τονοδηγεί στη συσσώρευση κερδών και κεφαλαίων για να του δώσουν ακόμη μεγαλύτερα κέρδη.Επιδιώκει ταυτόχρονα τη μείωση του χρόνου που ο εργάτης δουλεύει για τον εαυτό του στα πλαίσια του εργάσιμου χρόνου, για να αυξάνει ο απλήρωτος χρόνος τον οποίο και καρπώνεται. Αυτό επιτυγχάνεται με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, πράγμα που οδηγεί τον καπιταλιστή να επενδύει σε σταθερό κεφάλαιο, δηλαδή στα πιο σύγχρονα μέσα παραγωγής που μπορούν να μπαίνουν σε κίνηση με λιγότερο μεταβλητό κεφάλαιο, δηλαδή με τη χρήση λιγότερης εργατικής δύναμης, άρα λιγότερης ζωντανής εργασίας, λιγότερων εργατών.Αυτή είναι αντικειμενική τάση - κίνηση - στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, είναι νόμος. Αλλάζει δηλαδή η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου σε βάρος της ζωντανής εργασίας. Ετσι, αντικειμενικά μειώνονται οι θέσεις εργασίας,ακόμη και με εφαρμογή μικρότερου εργάσιμου χρόνου και αυξάνεται η ανεργία. Και αυτό επίσης είναι νόμος του καπιταλισμού. Επίσης, ένας τρόπος που οδηγεί στην ίδια κατάσταση, είναι η συγχώνευση επιχειρήσεων, που ανοίγει το δρόμο για μείωση των θέσεων εργασίας.Βεβαίως, το βασικό κίνητρό τους είναι η δυνατότητα να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό και η αύξηση των δυνατοτήτων για πολλαπλασιασμό των κερδών τους, αλλά αντικειμενικά, έχει σαν συνέπεια την αύξηση της ανεργίας. Και αυτή επίσης είναι αντικειμενική τάση στον καπιταλισμό, είναι νόμος του συστήματος. Επόμενα, η καθιέρωση του 35ωρου δεν αντιμετωπίζει την ανεργία και όποιος τοποθετεί έτσι το ζήτημα παραπλανά το εργατικό κίνημα.

Η εργατική τάξη πρέπει να αγωνίζεται στον καπιταλισμό όχι μόνο για τη βελτίωση της θέσης της στο σύστημα, άλλωστε αυτό μόνο προσωρινά και για μικρά χρονικά διαστήματα μπορεί να επιτευχθεί, αλλά να συνδέει αυτή την πάλη με τον αγώνα για την οριστική κατάργηση της εκμετάλλευσης,δηλαδή την ανατροπή του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Σ' αυτά τα πλαίσια, η πάλη για τη μείωση του εργάσιμου χρόνου είναι συνεπής μόνο όταν συνειδητοποιείται ότι μπορεί και πρέπει να μειώνει τον απλήρωτο χρόνο, γιατί μόνον έτσι μπορεί να αντιμετωπίζει, όσο γίνεται στον καπιταλισμό, την αύξηση της εκμετάλλευσης. Αυτό δε, μπορεί να συμβάλει και στη συνειδητοποίηση του πυρήνα της εκμετάλλευσης (απλήρωτος χρόνος δουλιάς, υπεραξία), της αιτίας της (ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής) και της δυνατότητας κατάργησής της. Η διεκδίκηση που σήμερα μπορεί να οδηγείσε συνεπή ταξική πάλη την εργατική τάξη με αίτημα τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, είναι: 35ωρο - 7ωρο - 5ήμερο, (θα μπορούσε να ήταν και μόνο 7ωρο - 5ήμερο), με αύξηση των αποδοχών πλήρη ασφαλιστική κάλυψη και χωρίς υπονόμευση άλλων κατακτήσεων, αργιών, αδειών κλπ, αλλά τη διεύρυνσή τους.Οσο για την αντιμετώπιση της ανεργίας, αυτή απαιτεί πολιτική παραγωγικής ανάπτυξης προς όφελος των εργαζομένων, την οποία μόνο η δική τους εξουσία μπορεί να εφαρμόζει. Στον καπιταλισμό, η πάλη για μια τέτοια ανάπτυξη, σε συνδυασμό με την πάλη για μέτρα προστασίας των ανέργων, με την εναντίωση στις ρυθμίσεις της Λευκής Βίβλου (ελαστικά ωράρια, μερική απασχόληση, Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης κλπ), συμβάλλει επίσης στη δημιουργία προϋποθέσεων συνειδητοποίησης για πάλη ενάντια στις πολυεθνικές, στην προοπτική του λαϊκού μετώπου πάλης για την ανατροπή της πολιτικής και της εξουσίας τους.

Στέφανος ΛΟΥΚΑΣ