Δύο μόνο ταινίες κάνουν την εμφάνισή τους στις αίθουσες σήμερα. Δύο ταινίες, που παρουσιάζουν ένα ειδικό ενδιαφέρον η κάθε μια, ένα ενδιαφέρον που οι ίδιες φροντίζουν να το υπονομεύουν και να το περιορίζουν στην "ειδικότητά" του. Ετσι, αν η "Επαφή" του Ρόμπερτ Ζεμέκις στρεφόταν περισσότερο στο φιλοσοφικό δίλημμα και στην επιστημονική υπόθεση που θέτει, και δεν άφηνε ένα χλιαρό μελοδραματικό στοιχείο να αιωρείται σε όλη τη διάρκεια του φιλμ, θα μπορούσε να είναι μια πραγματικά συναρπαστική ταινία επιστημονικής φαντασίας. Οπου, τόσο το επιστημονικό, όσο και το φανταστικό στοιχείο θα έδιναν ένα έργο έξω από τα διάφορα κλισέ των κινηματογραφικών ειδών που βαραίνουν στο φιλμ. Κι αν ο Γιαν Σβέρακ με τον "Μικρό Κόλυα" μπορούσε να συνταιριάσει πιο αρμονικά την προσωπική και την πολιτική διάσταση της ταινίας του, αφήνοντας την καταγγελία να πηγάζει περισσότερο από τη δράση παρά από τον σκηνοθέτη πίσω από την κάμερα, θα ήταν πιο αποτελεσματική και η ίδια η πρόθεσή του, κι ας έκανε έτσι δυσκολότερη την επιτυχία του στην απονομή των περσινών Οσκαρ. Κατά τα άλλα, το κινηματογραφικό γεγονός των ημερών προέρχεται από το ελληνικό σινεμά. Η εισπρακτική επιτυχία του "Βαλκανιζατέρ", της ταινίας του Σωτήρη Γκορίτσα, που συνεχίζει για τρίτη βδομάδα, είναι και ένα σημάδι για το γεγονός ότι η προκατάληψη του κοινού για τις ελληνικές ταινίες έχει αρχίσει να εξαλείφεται. Και σε αυτό βοηθάνε και οι ίδιες οι ταινίες, ξεπερνώντας την εσωστρέφεια, που για διάφορους λόγους έχουν επιδείξει στο παρελθόν και η οποία έκανε, ας πούμε, τον ελληνικό κινηματογράφο "ξένο στην ίδια του τη χώρα". Ανάλογα ενθαρρυντικά σημάδια εμπορικής επιτυχίας έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται, άλλωστε, από τα προηγούμενα χρόνια. Κι αν οι εισπράξεις δεν αποτελούν τεκμήριο για την ποιότητα μιας ταινίας, είναι όμως απόδειξη μιας επικοινωνιακής δύναμης, και όρος επιβίωσης για μια τέχνη, όπως το σινεμά.

Πρόκειται για μια ταινία επιστημονικής φαντασίας που θα μπορούσε να είναι αλλιώτικη από τις άλλες. Κι αυτό, γιατί το σενάριό της βασίζεται (χωρίς ο ίδιος να έχει συμπράξει άμεσα) στο ομώνυμο βιβλίο του αστρονόμου Καρλ Σαγκάν,που είναι γνωστός ίσως στο κοινό από μια τηλεοπτική σειρά, που εκλαϊκευε με τρόπο επιστημονικό και συναρπαστικό τη γνώση και τα ερωτηματικά των φαινομένων του σύμπαντος. Μη γνωρίζοντας το βιβλίο, δεν μπορεί κανείς να συμπεράνει οτιδήποτε και για την πιστότητα ή το σεβασμό που επιδεικνύει η κινηματογραφική του μεταφορά. Το σίγουρο, πάντως, είναι οι δυνατότητες που παρείχε στο φιλμ, θέτοντας μέσα από την απλή ιστορία του ερωτήματα για την ύπαρξη ζωής σε άλλους πλανήτες και για τη σχέση επιστήμης και θρησκείας. Κι αυτά με τη γνώση του επιστήμονα κι όχι με τη συνήθη αντιμετώπιση που επιφυλάσσουν οι σχετικές υπερπαραγωγές. Το ερώτημα: Μπορεί κανείς να περιορίζει την ανθρώπινη γνώση μόνο σε ό,τι μπορεί να αποδειχτεί θετικά και "υλικά" με τους όρους της επιστήμης; Και από την άλλη: Μπορεί η γνώση του κόσμου να θεμελιωθεί στην εσωτερική πίστη, δηλαδή στο πρωταρχικό συστατικό της θρησκείας, που κι αυτό κωδικοποιείται και παίρνει τη μορφή δόγματος μέσα από τα οργανωμένα θρησκεύματα. Φορέας της επιστημονικής άποψης στο φιλμ είναι μια αστρονόμος, η Ελι (Τζόντι Φόστερ), που έχει αφιερωθεί στην αναζήτηση επαφής με εξωγήινα όντα. Η άλλη άποψη, η θρησκευτική, εκπροσωπείται από έναν θεολόγο, τον Πάλμερ (Μάθιου Μακ Κόναχι), που κατέχει υψηλή θέση κυβερνητικού συμβούλου και θεωρεί ότι η αναζήτηση ζωής έξω από τη Γη αντίκειται στις αρχές της χριστιανικής θρησκείας. Κατά έναν απρόσμενο τρόπο, η διαμάχη αυτή θα πάρει άλλη διάσταση, όταν ένα ραδιοσήμα από το μακρινό άστρο Βέγκα θα δώσει κωδικοποιημένο το σχέδιο κατασκευής μιας μηχανής για διαγαλαξιακά ταξίδια. Η Ελι θα γίνει η πρώτη επιβάτης αυτού του οχήματος, με το οποίο πρόκειται να διανύσει αποστάσεις και να πραγματοποιήσει ταχύτητες ασύλληπτες για την ανθρώπινη νόηση. Το φινάλε του φιλμ θα δώσει στην αρχική διαμάχη άλλο περιεχόμενο και κατά κάποιο τρόπο θα την αναιρέσει, δημιουργώντας νέα ερωτήματα για τη θέση του ανθρώπου στο χώρο και στο χρόνο. Μέσα από μια υποθετική εφαρμογή της θεωρίας της σχετικότητας, το φιλμ παρουσιάζει την εκδοχή μιας διαδρομής μέσα στο σύμπαν, όπου το ταξίδι μέσα στο χώρο και το εσωτερικό ταξίδι του νου αποκτούν μια ενιαία διάσταση και σχεδόν φαίνεται να ταυτίζονται. Αν το ενδιαφέρον του φιλμ οφείλεται στην επιστημονική γνώση και στο εύρος της φαντασίας του Σαγκάν, η αφήγηση και η σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ζεμέκις μάλλον δυσκολεύονται να αποδεσμευτούν από τη συμβατικότητα που χαρακτηρίζει το αμερικανικό σινεμά, όταν τυποποιείται στα τετριμμένα κινηματογραφικά κλισέ, που οδηγούν στην επανάληψη των ίδιων χαρακτήρων, των ίδιων καταστάσεων, των ίδιων ανατροπών και των ίδιων λύσεων, με την ίδια κινηματογραφική οπτική από ταινία σε ταινία. Κι έτσι, το θέμα της "Επαφής" υποβαθμίζεται στο επίπεδο της κινηματογραφικής συμβατικότητας, ενώ θα του άξιζε μια απογείωση. Θα του άξιζε ένα ύψος σαν αυτό που πέτυχε το "2001" ενός Κιούμπρικ ή το "Σολάρις" ενός Ταρκόφσκι.

(ΑΒΑΝΑ, ΣΙΝΕΠΟΛΙΣ, ΑΜΠΕΣΕ, ΑΤΤΙΚΟΝ, ΒΙΛΑΤΖ, ΚΗΦΙΣΙΑ 1, ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ 1, ΝΙΡΒΑΝΑ, ΠΑΛΑΣ, ΣΟΦΙΑ, ΤΡΙΑΝΟΝ, ΦΑΛΗΡΟ 1)

Ενας μουσικός στην Πράγα το 1988 πραγματοποιεί εικονικό γάμο με μια Ρωσίδα, η οποία επιθυμεί να αποκτήσει την τσεχοσλοβακική υπηκοότητα. Υστερα από λίγο, η Ρωσίδα φεύγει στη Γερμανία, ενώ ο μουσικός μετά από μια σειρά συγκυρίες φορτώνεται τον πεντάχρονο γιο της, τον Κόλυα. Καθώς ο τρόπος ζωής του δεν ταιριάζει με την παρουσία ενός παιδιού στο σπίτι, χώρια η αντιπάθεια που ο ήρωας τρέφει γενικά για τους Ρώσους, πρώτη κίνηση του Τσέχου τσελίστα είναι να κάνει αίτηση στην Πρόνοια, για να τον απαλλάξει από το παιδί. Ομως, με τον καιρό, καθώς η συμβίωση με το παιδί αλλάζει τη ζωή του, ο μουσικός ανακαλύπτει νέες πλευρές στον εαυτό του και, παρά την αρχική απροθυμία και των δυο, τελικά αναπτύσσεται ανάμεσά τους ένα τρυφερό συναίσθημα. Τα πράγματα μπλέκουν, όταν η αστυνομία αρχίζει να ζητά εξηγήσεις για τον υπερβολικά βραχύβιο γάμο, ενώ η Πρόνοια δηλώνει ότι το παιδί πρέπει να σταλεί σε ίδρυμα στη Ρωσία. Ολα αυτά φαίνεται να οδηγούν σε αδιέξοδο τον μουσικό, αλλά η ξαφνική κατάρρευση του καθεστώτος βάζει τέρμα σε αυτό το προσωπικό δράμα. Είναι φανερή η διάθεση της πολιτικής καταγγελίας μιας κατάστασης που έχει πια περάσει, η οποία διαπερνά από την αρχή ως το τέλος το φιλμ του Τσέχου σκηνοθέτη Γιαν Σβέρακ,και έντονα τα σημάδια της ανακούφισης που το συγκεκριμένο σύστημα κοινωνικών σχέσεων αποτελεί παρελθόν. Προθέσεις που πραγματώνονται μέσα από μια απλή, γραμμική, αφηγηματική δομή και μια αισθητική που παραπέμπει μάλλον στο αμερικανικό αντίστοιχο του φιλμ πολιτικής καταγγελίας, όπου μια ερωτική σχέση ή μια καθημερινή προσωπική περιπέτεια γίνεται το όχημα για αποκαλύψεις κοινωνικών και πολιτικών καταστάσεων. Δραματουργική μέθοδος, που στην περίπτωση του "Μικρού Κόλυα" καθρεφτίζει ένα φαινόμενο συλλογικό του χώρου όπου αναφέρεται, μοιάζει να εκφράζει μια συσσωρευμένη εμπάθεια που βρίσκει ξαφνικά τρόπο να διοχετευτεί και εμπεριέχει στη βάση της μέρος από τα αίτια και από το περιεχόμενο των επιλογών της συγκεκριμένης κοινωνίας. Μια τέτοιου είδους επιθετικότητα, όσο κι αν γίνεται αιτία δραματουργικής σχηματικότητας και απλούστευσης, όσο κι αν διακατέχεται από στοιχεία πολιτικού ρεβανσισμού, όσο κι αν επιδιώκει να αποκλείσει από μια ενδεχόμενη κατάφαση ένα μέρος του κοινού (τους κομμουνιστές της Τσεχοσλοβακίας και τους ...Ινδιάνους της Αμερικής, χρησιμοποιώντας μια μεταφορά που ακόμη και με πολλή προσπάθεια δε θα γινόταν αποδεκτή), ταυτόχρονα πραγματώνεται και στηρίζεται πάνω στο ρεαλισμό των καθημερινών καταστάσεων. Κι αν όλα τα άλλα επιδέχονται κάθε είδους αμφισβήτηση, είναι αυτός ο ρεαλισμός από μόνος του που κάνει την ταινία. Και για έναν ιδεολογικά και συναισθηματικά φορτισμένο θεατή μπορεί να την κάνει οδυνηρά διδακτική.

(ΑΑΒΟΡΑ, ΠΤΙ ΠΑΛΑΙ, ΑΘΗΝΑΙΟΝ 2, ΙΛΙΟΝ, ΑΓΚΟΡΑ)

Αγης ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ