Τι συμβαίνει λοιπόν με τη δραχμή, τα επιτόκια και το Χρηματιστήριο; Ποιοι είναι εκείνοι που σέρνουν το χορό της επίθεσης στη συναλλαγματική ισοτιμία της δραχμής και για ποιους λόγους; Είναι μόνο κερδοσκόποι ή παίζονται και πολιτικά παιχνίδια; Για πόσο καιρό ακόμη θα συνεχιστεί η αβεβαιότητα για την τύχη της δραχμής, που άρχισε να δέχεται σοβαρές πιέσεις από τις αρχές της περασμένης βδομάδας; Και το πιο σημαντικό: Τι επιπτώσεις θα έχει στην τσέπη των εργαζομένων και την ελληνική οικονομία γενικότερα, ο τρόπος με τον οποία αντιμετώπισε η κυβέρνηση και η Τράπεζα της Ελλάδας τη νέα κερδοσκοπική επίθεση σε βάρος της δραχμής;

Τα παραπάνω, είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχόλησαν όλη τη βδομάδα που πέρασε την κοινή γνώμη και όπως φαίνεται θα συνεχίσουν να την απασχολούν για πολύ καιρό ακόμη. Κι αυτό, γιατί ενώ όλα δείχνουν ότι μπορεί να πέρασε η μπόρα, κανείς δεν αποκλείεται να έχουμε στο επόμενο διάστημα καταιγίδα.Κάτι τέτοιο, δεν το απέκλεισε ούτε ο ίδιος ο πρωθυπουργός, ο οποίος την Παρασκευή, αφού χαρακτήρισε τη συντονισμένη επίθεση των κερδοσκόπων ενάντια στη δραχμή σαν "σεισμό" και έκανε λόγο για "μετασεισμικές δονήσεις", δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο και για νέο "σεισμό". Στο ίδιο μήκος κύματος, κορυφαία πηγή της Τράπεζας της Ελλάδας, που σημείωνε ότι "δεν είναι δυνατό να προβλεφτεί το τέλος της επίθεσης των κερδοσκόπων εναντίον της δραχμής".Η μείωση ή όχι - από αύριο Δευτέρα - των επιτοκίων στη διατραπεζική αγορά από το ύψος των 150% και 170% που τα ανέβασε προχτές η Τράπεζα της Ελλάδας, έλεγε η συγκεκριμένη πηγή, θα εξαρτηθεί από τον αν συνεχιστεί η όχι πίεση στη δραχμή.

Πριν επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα, ας δούμε συνοπτικά το ιστορικό, που εκδηλώθηκε - αυτή τη φορά - η πίεση στη δραχμή. Η δραχμή άρχισε να δέχεται τις πρώτες πιέσεις από την Πέμπτη 23 του Οκτώβρη, μετά την εκδήλωση της συναλλαγματικής και νομισματικής κρίσης που προκάλεσαν οι κερδοσκόποι στο Χονγκ Κονγκ. Οι πιέσεις εντάθηκαν από την περασμένη Τετάρτη 29 του Οκτώβρη - που άνοιξαν οι τράπεζες και το Χρηματιστήριο μετά την αργία της Τρίτης λόγω της επετείου της 28ης Οκτωβρίου - με τις μαζικές πωλήσεις κρατικών τίτλων και μετοχών στο Χρηματιστήριο από ξένους (κυρίως) θεσμικούς επενδυτές. Ετσι, μέσα στο διάστημα μιας βδομάδας (από την Πέμπτη 23 του Οκτώβρη μέχρι την Πέμπτη 30 του Οκτώβρη) εξαργυρώθηκαν από θεσμικούς επενδυτές (κυρίως ξένους) μετοχές και κρατικά ομόλογα αξίας περίπου 800 δισ. δραχμών και το αντίστοιχο ποσό μετατράπηκε σε συνάλλαγμα.Οι μαζικές πωλήσεις κρατικών ομολόγων και μετοχών, αποδίδονται στο φόβο των ξένων (και όχι μόνο) θεσμικών επενδυτών ότι βρίσκονται εκτεθειμένοι στο συναλλαγματικό κίνδυνο (ενδεχόμενο υποτίμησης - διολίσθησης της δραχμής). Με πρόσχημα, λοιπόν, ότι αν υποτιμηθεί η δραχμή θα μειωθεί και η αξία των δραχμικών κρατικών τίτλων που είχαν στα χαρτοφυλάκιά τους, οι θεσμικοί επενδυτές προχώρησαν σε μαζικές πωλήσεις των μετοχών και των ομολόγων. Τις δραχμές που συγκέντρωσαν από τις πωλήσεις ομολόγων και μετοχών τις ξαναπούλησαν - δηλαδή τις μετέτρεψαν σε δολάρια, μάρκα, ECU κλπ. - προσδοκώντας έτσι άμεσα οφέλη (κέρδη) και εν γνώση τους ότι έτσι προκαλούν σημαντικές πιέσεις στη δραχμή. Μεταξύ αυτών που μετείχαν στις μαζικές πωλήσεις μετοχών και ομολόγων, είναι κυρίως ξένες τράπεζες που λειτουργούν στην Ελλάδα, οι οποίες είχαν προδικάσει υποτίμηση της δραχμής και είχαν συστήσει στους πελάτες να "παίξουν" τώρα για να ωφεληθούν... αύριο.

Να σημειωθεί, ότι η Τράπεζα της Ελλάδας ξόδεψε για τη στήριξη της δραχμής σημαντικά ποσά. Συγκεκριμένα, αντάλλαξε 700 - 840 δισ. δραχμές με συνάλλαγμα αξίας ισότιμου με 2,5 - 3 δισ. δολάρια. Το ποσό των δραχμών που μετατράπηκε σε συνάλλαγμα, δε φυγαδεύτηκε όλο στο εξωτερικό, ούτε μειώθηκαν κατά το αντίστοιχο ποσό τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας. Αντίθετα, όπως εξηγούσε αρμόδια πηγή της Τράπεζας της Ελλάδας, το μεγαλύτερο μέρος των δραχμών που μετατράπηκαν σε συνάλλαγμα, παραμένει στην Ελλάδα και ειδικότερα στις τράπεζες που μεσολάβησαν για την εξαργύρωση των δραχμών και τη μετατροπή τους σε συνάλλαγμα.Θα πρέπει μάλιστα εδώ να αναφερθεί, ότι η Τράπεζα της Ελλάδας θεωρεί πως από τα συναλλαγματικά διαθέσιμα που διέθετε η χώρα στο τέλος του 1996, ποσό ύψους 3,5 - 4 δισ. δολάρια είναι κερδοσκοπικά κεφάλαια.

Επιχειρώντας να ανακόψει την κερδοσκοπική επίθεση στη δραχμή, η Τράπεζα της Ελλάδας αποφάσισε - με τη σχετική έγκριση της κυβέρνησης - να αυξήσει τα διατραπεζικά επιτόκια. Η απόφαση αυτή πάρθηκε την Παρασκευή 31 του Οκτώβρη επειδή - όπως εξηγούσε αρμόδιος παράγοντας της Τράπεζας της Ελλάδας - συνεχιζόταν μέχρι και την Πέμπτη το βράδυ οι κερδοσκοπικές πιέσεις και ενώ παράλληλα είχαν ενταθεί στο εξωτερικό οι αβεβαιότητες για τη συναλλαγματική ισοτιμία της δραχμής. Κάτω από το βάρος αυτών των εξελίξεων, και ενώ είχε προηγηθεί η αύξηση των επιτοκίων κρατικών τίτλων κατά 2 περίπου ποσοστιαίες μονάδες (περιορίζοντας έτσι τη ρευστότητα στην αγορά), η Τράπεζα αύξησε την περασμένη Παρασκευή 31 του Οκτώβρη τα δύο βασικά επιτόκια στη διατραπεζική αγορά. Ανέβασε στο 150% το επιτόκιο overnight για δάνεια (διάρκειας 24 ωρών) από την Τράπεζα της Ελλάδας προς τις εμπορικές τράπεζες, από 11 - 13% που ήταν την περασμένη βδομάδα. Επίσης, αύξησε το επιτόκιο για υπεραναλήψεις δανείων των τραπεζών από την Τράπεζα Ελλάδας - για το ποσό των νέων δανείων - στο 170%.

Με την αύξηση των επιτοκίων κρατικών τίτλων κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες περιορίστηκε σημαντικά η ρευστότητα, ενώ με την αύξηση των επιτοκίων στη διατραπεζική αγορά η "φτηνή" δραχμή έγινε ακριβότερη. Συγκεκριμένα, με την αύξηση των επιτοκίων κρατικών τίτλων κατά 1,8 ποσοστιαίες μονάδες περιορίστηκε σημαντικά η μάζα των δραχμών που κυκλοφορούν στην αγορά (από τις δύο δημοπρασίες και τη νέα έκδοση εντόκων γραμματίων το υπουργείο Οικονομικών εισέπραξε συνολικά πάνω από 800 δισ. δραχμές). Παράλληλα, με τη μεγάλη αύξηση των επιτοκίων στη διατραπεζική αγορά, έγινε ασύμφορος ο δανεισμός δραχμών από εκείνους που θα επιθυμούσαν να παίξουν - χωρίς ρίσκο - κερδοσκοπικά παιχνίδια με τη δραχμή. Γιατί, είναι άλλο πράγμα να δανειστείς 100 εκατ. δραχμές με επιτόκιο 11 - 12% για να αγοράσεις με το δάνειο αυτό συνάλλαγμα (μάρκα, δολάρια κλπ.), προσδοκώντας οφέλη από μια ενδεχόμενη υποτίμηση της δραχμής και άλλο πράγμα να δανειστείς για τον ίδιο λόγο με επιτόκιο 150%.

Κυβέρνηση και Τράπεζα της Ελλάδας, θεωρούν ότι με τα μέχρι σήμερα μέτρα που πήραν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τους κερδοσκόπους. Μετά το "στέγνωμα" της αγοράς με τον δραστικό περιορισμό της ρευστότητας, η Τράπεζα της Ελλάδας θα επιχειρήσει να αντιμετωπίσει τους κερδοσκόπους με την προσφορά δραχμών μόνο για τις συναλλαγές οβερνάιτ και για καμιά άλλη διάρκεια. Σε σχετική ερώτηση, αν οι τράπεζες αναγκαστούν και αυτές να αυξήσουν τα επιτόκια καταθέσεων και χορηγήσεων - λόγω του ότι τα δάνεια σε δραχμές από τη διατραπεζική έγιναν ακριβότερα - παράγοντας της Τράπεζας της Ελλάδας έλεγε ότι αυτό θα εξαρτηθεί από το εύρος και τη διάρκεια των πιέσεων στη δραχμή.Πρόσθετε μάλιστα με νόημα, πως "αν θέλουν οι τράπεζες να βρουν δραχμές, να αποφύγουν δηλαδή το δανεισμό δραχμών από τη διατραπεζική με τα υψηλά επιτόκια, τότε ας φέρουν συνάλλαγμα για δραχμοποίηση στην Ελλάδα".

Η νέα κερδοσκοπική επίθεση σε βάρος της δραχμής, δεν ήταν χωρίς κόστος. Απεναντίας, είχε μια σειρά ορατές και αόρατες επιπτώσεις. Από τις ορατές επιπτώσεις, σημειώνουμε τις εξής:

• Η αύξηση των επιτοκίων στους κρατικούς τίτλους κατά 2 περίπου μονάδες που αποφάσισε το υπουργείο Οικονομικών, για την κάλυψη των δανειακών αναγκών του κράτους, συνεπάγεται πρόσθετη δαπάνη για τόκους ύψους τουλάχιστον 16 δισ. δραχμών (χωρίς να υπολογίσουμε τις έξτρα προμήθειες που έδωσε το υπουργείο Οικονομικών στους τραπεζίτες για την αγορά ή διακίνηση κρατικών τίτλων). Αυτό σημαίνει ότι το φετινό έλλειμμα θα μεγαλώσει κατά, τουλάχιστον, 16 δισ. δραχμές, ποσό το οποίο θα κληθούν να πληρώσουν οι φορολογούμενοι το 1998 και τα επόμενα χρόνια.
• Αξιόλογη είναι και η επιβάρυνση που προκάλεσε στα ταμεία της Τράπεζας της Ελλάδας. Το γεγονός ότι σε μια βδομάδα η Τράπεζα της Ελλάδας έριξε στην αγορά 2,5 - 3 δισ. δολάρια για τη στήριξη της δραχμής, είχε συγκεκριμένο κόστος, καθώς πούλησε το συνάλλαγμα στους κερδοσκόπους σε τιμή χαμηλότερη από την τιμή που το εξαργύρωσε ή θα το εξαργυρώσει όταν οι κερδοσκόποι το ξαναφέρουν για δραχμοποίηση στην Ελλάδα. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι η Τράπεζα της Ελλάδας πούλησε το ECU με 109 δραχμές και το εξαργύρωσε ή θα το εξαργυρώσει με πάνω από 111 δραχμές, σημαίνει κόστος.
• Η αύξηση του επιτοκίου των κρατικών τίτλων στο 11,3%, θα επηρεάσει αρνητικά το συνολικό δημόσιο χρέος, καθώς είναι βέβαιο ότι θα περάσει αρκετός χρόνος ώσπου να ξαναδούμε το επιτόκιο κρατικών τίτλων κάτω από 10%.
• Η αύξηση των επιτοκίων κρατικών τίτλων καθώς και των επιτοκίων με τα οποία θα δανείζει η Τράπεζα της Ελλάδας δραχμές τις εμπορικές τράπεζες, δεν αποτελούν μόνο ανακοπή της πτωτικής πορείας των τραπεζικών επιτοκίων καταθέσεων και χορηγήσεων, αλλά είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν και άνοδο.
• Το ενδεχόμενο ανόδου των τραπεζικών επιτοκίων, θα προκαλέσει ανοδικές πιέσεις στον πληθωρισμό και ο φαύλος κύκλος της οικονομίας συνεχίζεται.

Ομως, αυτά είναι τα... αγαθά της "απελευθερωμένης" οικονομίας και της ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων, που επιτάσσει η Συνθήκη του Μάαστριχτ με το Διευθυντήριο των Βρυξελλών και υλοποιεί με ευλαβική συνέπεια η κυβέρνηση. Και με δεδομένη τη μέχρι σήμερα εμπειρία, που λέει πως όσο πιο απελευθερωμένη είναι η οικονομία, τόσο πιο άνετα κερδοσκοπούν το πολυεθνικό κεφάλαιο και οι κάθε είδους ρεντιέρηδες,είναι σχεδόν βέβαιο το εξής: Οσο θα πλησιάζει η ημερομηνία που θα κριθούν οι χώρες για την ένταξη στην πρώτη φάση της ΟΝΕ (άνοιξη του 1998), τόσο πιο συχνά θα εκδηλώνονται νομισματικές κρίσεις και αναταραχές στις χώρες - μέλη της Κοινότητας, τις διεθνείς χρηματαγορές κλπ., με μεγάλα θύματα τα ασθενέστερα εθνικά νομίσματα, μεταξύ των οποίων και η δραχμή.

Λάμπρος ΤΟΚΑΣ