Στα διάφορα αστικά κανάλια και τα έντυπα που ασχολούνται με τη διεθνή "επικαιρότητα", οι αρχισυντάκτες αντιδρούν βαριεστημένα όταν έρχονται οι ειδήσεις από τα πρακτορεία για τους νεκρούς Κούρδους στην Τουρκία, στο Ιράκ, στο Ιράν: "πάλι αυτοί; Ασ' το, δεν πιάνει το θέμα". Ακόμη και τώρα, που οι συγκρούσεις είναι ανοιχτές σ' όλα τα μέτωπα, ελάχιστες είναι οι σχετικές αναφορές. "Είναι ένας σχεδόν ξεχασμένος πόλεμος", λέει ο Πολ Μπίβερ, ειδικός του αμυντικού περιοδικού "Jane's" όσον αφορά το Κουρδικό.

Αν και η στρατιωτική αντιπαράθεση του τουρκικού στρατού με τους Κούρδους είναι ένα "καθημερινό γεγονός", σε πολιτικό επίπεδο ακόμη δε νοείται καν αναφορά στο ζήτημα, παρεκκλίνουσα από την επίσημη νόρμα. Δεκατρία χρόνια μετά την απαρχή της δράσης του ΡΚΚ, η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης παραμένει ενεργός σε σχεδόν όλες τις επαρχίες όπου είχε επιβληθεί το 1984, το Γενικό Επιτελείο συνεχίζει να ξοδεύει ιλιγγιώδη ποσά στον "αγώνα κατά των τρομοκρατών", χωριά καίγονται εκ θεμελίων, αλλά ουδείς μπορεί να υψώσει τη φωνή του. Δεν είναι μόνο οι "φιλοκουρδικές" εφημερίδες που έκλεισαν, η μία μετά την άλλη, με δικαστικές εντολές. Ούτε είναι μόνο οι τόσοι και τόσοι δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, αρθρογράφοι, που συνελήφθησαν, ανακρίθηκαν, βασανίστηκαν, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε εξοντωτικές ποινές.

Κυρίως είναι αυτή η ασέβεια προς ανθρώπους - σύμβολα. Οπως ο τιμηθείς με διάφορα βραβεία (κι ίσως και με Νόμπελ στο μέλλον) συγγραφέας, ο Γιασάρ Κεμάλ, τον οποίο κυνηγούν τα δικαστήρια κρατικής ασφαλείας από τότε που τόλμησε να γράψει σ' ένα γερμανικό περιοδικό (το 1995), ότι οι στρατηγοί μπορεί τελικώς και να μην έχουν το αλάθητο όσον αφορά την προσέγγιση του προβλήματος (1). Οπως ο Εσμπέρ Γιαγκμουρντερελί, ο 52χρονος τυφλός δικηγόρος που είχε καθοριστικό ρόλο στην υπόθεση της απεργίας πείνας των χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές, το περασμένο καλοκαίρι - και συνελήφθη τελικώς για να εκτίσει ο ίδιος κάθειρξη 19 ετών, επειδή τόλμησε να αρθρώσει λόγο σε τηλεοπτικό κανάλι για το Κουρδικό (στυγερό έγκλημα αυτό, ιδιαιτέρως ειδεχθές). Και, τέλος, όπως ο συγγραφέας Ισμαϊλ Μπεσικτσί - ο οποίος, όπως σημείωνε ένας Γάλλος δημοσιογράφος (2) κάνοντας... μαύρο χιούμορ, έχει χάσει το λογαριασμό των δικών του (77 τον αριθμό έως το 1996).

Κατ' ουσίαν, το Κουρδικό θα είχε λυθεί για την Τουρκία, αν οι πολιτικοί τολμούσαν να αψηφήσουν τους στρατηγούς και παραχωρούσαν έστω κάποια "προνόμια" στους Κούρδους - όπως εκπαίδευση στη γλώσσα τους, τη γλώσσα που επισήμως απαγορεύεται να μιλούν ακόμη και στα σπίτια τους. Αλλά ούτε ο σημερινός πρωθυπουργός, ο Μεσούτ Γιλμάζ, ούτε ο προηγούμενος, ο "ισλαμιστής" Νετσμετίν Ερμπακάν, τίμησαν τις υποσχέσεις τους περί μιας "μετριοπαθούς" στροφής. Τις αποφάσεις όσον αφορά το πρόβλημα λαμβάνει το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (όπου οι στρατηγοί πλειοψηφούν) και εκτελούν στρατιώτες με άρματα και πολυβόλα, υπερσύγχρονα F - 16 με ναπάλμ και ελικόπτερα "Cobra". Ο Ιλνούρ Τσεβίκ, αρθρογράφος και παλιός σύμβουλος του Προέδρου Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, το έχει πει: οι - λωβοτομημένες - τουρκικές εφημερίδες "απλώς ασχολούνται με τα όσα λένε, και δεν κάνουν, οι πολιτικοί" (3).

Οι εξελίξεις των τελευταίων βδομάδων θύμισαν ηφαίστειο. Ο στρατός της Τουρκίας, για δεύτερη φορά μέσα σ' ένα χρόνο, εισέβαλε με 15 χιλιάδες άνδρες, ελικόπτερα κι αεροσκάφη, στο έδαφος του Βορείου Ιράκ καταδιώκοντας αυτονομιστές του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (ΡΚΚ), που διατηρούν εκεί στρατόπεδα. Η ιρανική αεροπορία εξαπέλυσε επίθεση εναντίον στρατοπέδων του Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος του Ιράν (KDPI), με αποτέλεσμα οι Ιρακινοί να στείλουν επειγόντως στρατεύματα στην περιοχή κι ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον να διατάξει τον κατάπλου του αεροπλανοφόρου "Νίμιτς" κι άλλων έξι πολεμικών στον Περσικό. Οι δύο κουρδικές οργανώσεις του Βορείου Ιράκ, το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα και η Πατριωτική Ενωση του Κουρδιστάν, άρχισαν ξανά να αλληλοσφάζονται για μερικά τετραγωνικά χιλιόμετρα γης. Εκατοντάδες οι νεκροί, εκατοντάδες οι τραυματίες, χιλιάδες οι ξεσπιτωμένοι Κούρδοι. Η συμφωνία που οι Αμερικανοί επιχείρησαν να πείσουν τους ηγέτες τους να συνάψουν, στα πρότυπα του 1996, κατ' ουσίαν ακυρώθηκε. Μία από τα ίδια...

Ο προστατευόμενος από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Τουρκία κουρδικός "αυτόνομος" θύλακος του Βορείου Ιράκ θα μπορούσε να αποτελέσει πρόπλασμα ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους. Αλλά κάτι τέτοιο όλο και πιο απίθανο φαίνεται. Γιατί; Διότι οι κουρδικές οργανώσεις και ηγεσίες ουδέποτε ενώθηκαν για την πλήρωση αυτού του σκοπού. Πάντα υπερίσχυαν - και υπερισχύουν - ο σεχταρισμός, η πολυδιάσπαση, οι πολιτικές, ιδεολογικές και άλλες διαφορές.

Οι Κούρδοι ηγέτες αποδύονται σε βυζαντινισμούς και ευκαιριακές συμμαχίες που ξαφνιάζουν. Το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα συμμάχησε πρώτα με τον Σαντάμ Χουσεϊν, κατόπιν με τους Τούρκους, εναντίον της Πατριωτικής Ενωσης Κουρδιστάν, που δε δίστασε να στραφεί για βοήθεια στην Τεχεράνη, κι αμέσως μετά στην Ουάσιγκτον. Το Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν έχει γνωστούς δεσμούς με τη Συρία, διεξάγει εμπόριο όπλων και όχι μόνο, όπως καταγγέλλεται... Οι ασύλληπτες αυτές συμμαχίες, κάποτε ευκαιριακές, κάποτε μονιμότερες, έχουν για καθεμιά οργάνωση δύο στόχους: αφ' ενός, όπως λέει ο Γκράχαμ Φούλερ, άλλοτε υψηλόβαθμο στέλεχος της CIA που ασχολήθηκε με τους Κούρδους, την "επιβίωση". Αφ' ετέρου, την κυριαρχία της επί των άλλων. "Για τους Κούρδους (ηγέτες) - σημειώνει ο Φάιν Σαεντπούρ, διευθυντής της Κουρδικής Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης - οι αντιζηλίες και το μίσος κατά των αδελφών τους είναι μια μορφή τέχνης"... (4).

Το δράμα των άλλοτε νομάδων που χύνουν τον ιδρώτα και το αίμα τους στα χώματα της Μέσης Ανατολής για δύο χιλιάδες χρόνια τελειωμό δεν έχει: κάποτε οι φωνές που ζητούσαν αυτονομία καταπνίγονταν λόγω της ανάγκης ύπαρξης συνεκτικών κρατών. Σήμερα καταπνίγονται λόγω γεωπολιτικών παιχνιδιών, ή "μανιπουλάρονται" από τις μεγάλες και τις περιφερειακές δυνάμεις λόγω γεωπολιτικών και πετρελαϊκών παιχνιδιών. Στο Ιράν με τσακισμένη ραχοκοκαλιά, στο Ιράκ διασπασμένοι, στην Τουρκία σε διαρκή κλεφτοπόλεμο, στις υπόλοιπες χώρες διασκορπισμένοι: αυτός είναι ο σημερινός χάρτης του κουρδικού αυτονομιστικού κινήματος.

Η μόνη που έχει πιθανότητες να συνεχίσει κι άλλο τον πόλεμό της είναι η οργάνωση του Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Διότι, λέει ο Χένρι Μπάρκλεϊ, ειδικός στο κουρδικό κίνημα που εργάζεται στο πανεπιστήμιο του Lehigh των ΗΠΑ, το ΡΚΚ "είναι τυπικός στρατός ανταρτών... Οπως ακριβώς οι Βορειοβιετναμέζοι στον πόλεμο του Βιετνάμ, ποτέ δεν εμπλέκεται σε μαζικής κλίμακας σύγκρουση". Μόνον αυτό; Οχι. Ο τουρκικός στρατός δεν μπορεί να συνεχίσει, λέει ο Μπάρκλεϊ, τις θεαματικές επιχειρήσεις του στο Βόρειο Ιράκ. "Κοστίζουν πολλά. Και φέρνουν αναστάτωση στις σχέσεις της χώρας με την Ευρώπη" (5).

Το κουρδικό όνειρο μπορεί να μοιάζει πολύ μακρινό. Εχει όμως ο τροχός της ιστορίας γυρίσματα. Ισως σε μερικά χρόνια οι - Τούρκοι τουλάχιστον - Κούρδοι ν' αποκτήσουν τελικά δικό τους αυτόνομο κράτος. Παρά το γεγονός ότι η Αγκυρα εμφανίζεται στην παρούσα φάση ως "αναγκαίος σύμμαχος" για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη στην περιφέρεια, δεν είναι εντελώς ακραίο ένα σενάριο που κυκλοφορεί σε ορισμένους πολιτικούς κύκλους: να καταλήξουν στο - όχι και τόσο απώτερο - μέλλον οι διαμορφωτές πολιτικής στην Ουάσιγκτον ότι η Μαύρη Θάλασσα, το Ιράν και το Ιράκ "ελέγχονται" καλύτερα από περισσότερα του ενός κράτη, να πριμοδοτηθούν οι αποσχιστικές τάσεις στην Τουρκία - κι έτσι να δικαιωθούν οι Κούρδοι, από σπόντα...

Μπ. Γ.

(1) Ο ίδιος ο Κεμάλ αυτοσαρκάζεται: "δεν είμαι πλέον μέλος κανενός πολιτικού κόμματος. Πάει καιρός που το δικό μου έχει απαγορευτεί (...). Δε μ' έχουν φυλακίσει από το 1971. Εκείνη τη χρονιά είχαν φυλακίσει και τη γυναίκα μου και το γιο μου. Για την ώρα, τα πράγματα ρέουν ομαλά" (Yachar Kemal, Entretiens avec Alain Bosquet, Gallimard 1992, στα ελληνικά βλ. Γιασάρ Κεμάλ, "Χρώματα της Ζωής και της Γραφής", "Θεμέλιο", 1994, σελ. 115 κ. ε.)

(2) Ο Μισέλ Βεριέ στη "Monde Diplomatique". Βλ. την ελληνική έκδοση "Le Monde Diplomatique - Αφιερώματα", τεύχος 7, Νοέμβρης 1995.

(3) "Turkish Daily News", 15/10/1997.

(4) Οι δηλώσεις των Φούλερ και Σαεντπούρ έγιναν στον Μπαρ Σάιτζ του ABC News, 14/10/1997.

(5) Οι δηλώσεις του Μπάρκλεϊ επίσης στον Σάιτζ, όπ. π.