Μεταβατική περίοδος και σοσιαλισμός

Οσο σωστή είναι η παραδοχή για ύπαρξη γενικών νομοτελειών στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, άλλο τόσο είναι αληθινή και η ύπαρξη διάφορων "μοντέλων σοσιαλισμού" ανάλογα με το πώς ο καθένας ερμηνεύει την έννοια της κοινωνικοποίησης των βασικών μέσων παραγωγής (ΜΠ). Εδώ είμαστε υποχρεωμένοι να ανατρέξουμε στα συμπεράσματα της Μ-Λ θεωρίας για τον ορισμό της "κοινωνικοποίησης", μια που η ΚΕ δε δίνει καθαρά τον ορισμό της έννοιας αυτής και τα γενικά χαρακτηριστικά της.

Το κάθε κοινωνικό σύστημα καθορίζεται από τις παραγωγικές του σχέσεις (βάση της κοινωνίας) και ιδιαίτερα από τις σχέσεις με τα ΜΠ, που αφορούν κύρια τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα ΜΠ. Πάνω στη βάση της κοινωνίας στηρίζεται και εξαρτάται από αυτή το "κοινωνικό εποικοδόμημα", το σύνολο δηλαδή των πολιτικών, νομικών, ηθικών κλπ. ιδεών, αλλά και θεσμών, το οποίο έχει μια σχετική αυθυπαρξία και επιδρά με τη σειρά του στη βάση της κοινωνίας. Το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων (ΠΔ) και παραγωγικών σχέσεων (ΠΣ) αποτελεί τη φιλοσοφική έννοια του "κοινωνικού είναι", ενώ το σύνολο των πολιτικών, νομικών, ηθικών φιλοσοφικών κλπ. απόψεων και ιδεών αποτελεί την έννοια της "κοινωνικής συνείδησης".

Τι είναι σοσιαλισμός;

Στη σοσιαλιστική οικονομία η καθοριστική μάζα της εργασίας και των ΜΠ, η μάζα των ΜΠ που καθορίζει την πορεία της οικονομίας, κατανέμεται στη σφαίρα της παραγωγής με έναν άμεσα κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής απαιτεί τον κοινωνικό σχεδιασμό και την κοινωνική διεύθυνσή της (σχεδιοποίηση). Απαιτεί την κοινωνική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της σε όφελος του κοινωνικού συνόλου ή, όπως είπε ο Λένιν, "για λογαριασμό ολόκληρης της κοινωνίας".

Σοσιαλιστικές ΠΣ δε νοούνται χωρίς κοινωνική παραγωγή (κοινωνικός έλεγχος και καθορισμός της πορείας των ΜΠ, δηλαδή σοσιαλιστική ιδιοκτησία στα ΜΠ), χωρίς κοινωνική ανταλλαγή και κατανάλωση των προϊόντων (κοινωνικός σχεδιασμός στους διάφορους τομείς της οικονομίας ως σύνολο και ανάμεσά τους) και χωρίς κοινωνική κατανομή των προϊόντων (στον καθένα ανάλογα με την εργασία).

Τέλος σοσιαλιστικές ΠΣ δε νοούνται χωρίς εργατική εξουσία. Οι οικονομικές αυτές σχέσεις συνιστούν τη βάση του σοσιαλιστικού συστήματος και εκφράζουν την κοινωνικοποίηση των βασικών ΜΠ.

Η σοσιαλιστική "βάση" επιδρά στην ιδεολογία, την πολιτική, την ψυχολογία και γενικά σε όλες τις εκδηλώσεις των ανθρώπων και στους θεσμούς, δημιουργώντας το σοσιαλιστικό "εποικοδόμημα".

Ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας το πέρασμα από το ένα κοινωνικό σύστημα στο άλλο δεν έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη. Πάντα υπήρχε μια μεταβατική περίοδος περάσματος, που από την κυριαρχία των παλιών περνούσαμε στην κυριαρχία των νέων ΠΣ. Η αναπόφευκτη μεταβατική περίοδος ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, που η ύπαρξή της αναφέρεται και στις θέσεις της ΚΕ, είναι η περίοδος που, από την κυριαρχία των καπιταλιστικών περνάμε στην κυριαρχία των σοσιαλιστικών ΠΣ στους βασικούς τομείς της οικονομίας και αρχίζει με την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.

Στο ζήτημα της ιδιοκτησίας των ΜΠ πρέπει να κάνουμε μια σαφή διάκριση: Αλλο πράγμα είναι το τυπικό δικαίωμα ιδιοκτησίας που μπορεί να καθορίζεται από τους νόμους και άλλο είναι το οικονομικό περιεχόμενό της που εκφράζει μια οικονομική σχέση και με αυτή την έννοια αποτελεί τη βασική σχέση του συνόλου των ΠΣ ενός κοινωνικού συστήματος.

Με πιο απλά λόγια: Είμαι ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης σημαίνει ότι όχι μόνο ιδιοποιούμαι τα αποτελέσματά της, αλλά ελέγχω και κατευθύνω την πορεία της. Αν ο εργαζόμενος τυπικά "αποκτήσει" το δικαίωμα χρήσης της κοινωνικής ιδιοκτησίας και στην πραγματικότητα ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός στη σχεδιοποίηση της οικονομίας μείνει μόνο στα χαρτιά, τότε οι πλατιές μάζες των εργαζομένων, αποσπασμένες ουσιαστικά από τον έλεγχο των ΜΠ, κάθε άλλο παρά ιδιοκτήτες των ΜΠ θα νιώσουν. Το γεγονός αυτό θα τους κάνει να αδιαφορούν όχι μόνο για την πορεία της "δικής" τους επιχείρησης, αλλά και για το σύνολο της οικονομίας. Λογική συνέπεια αυτού θα είναι και η αδιαφορία για ουσιαστική συμμετοχή τους στη διακυβέρνηση της χώρας, μέσω των διάφορων τοπικών οργάνων και, κατ' επέκταση, η αδιαφορία για το είδος της ιδιοκτησίας στα ΜΠ. Τότε υπάρχει ο κίνδυνος πλατιές λαϊκές μάζες να πέσουν στην παγίδα της "βελτίωσης του βιοτικού τους επιπέδου με την επαναϊδιωτικοποίηση των ΜΠ", πράγμα που δε θα συμβεί αν έχουν πραγματικά συνείδηση ιδιοκτήτη των κοινών ΜΠ, αν δηλαδή έχουν σοσιαλιστική συνείδηση.Ολα τα παραπάνω δεν ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας, γιατί συνέβησαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες που, σε πείσμα του χαρακτηρισμού τους σαν σοσιαλιστικές, ξέμειναν στη μεταβατική περίοδο ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. Αναμφίβολα γκρεμίστηκαν οι καπιταλιστικές ΠΣ. Ομως, αυτό από μόνο του δε φτάνει. Ούτε από τα επιτεύγματα της ΕΣΣΔ, μέχρι κάποια περίοδο κι αυτά, μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε σαν σοσιαλιστική. Παρά του ότι μιλάμε για διαφορετικές αφετηρίες, τα επιτεύγματα των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις στους λαούς, δεν είναι αμελητέα. Ούτε από τις κοινωνικές παροχές στους εργαζόμενους. Η Σουηδία π.χ. έδινε παροχές, σε πολλούς τομείς, πολύ καλύτερες. Μήπως ήταν σοσιαλιστική;

Εκείνο που ανέτρεψαν οι ιθύνοντες της ΕΣΣΔ ήταν η πορεία προς το σοσιαλισμό. Μια πορεία που με διορθωτικές κινήσεις ήταν δυνατό να οδηγήσει στο σοσιαλισμό. Εκμεταλλεύτηκαν, προς δικό τους όφελος, το γεγονός ότι οι ΠΔ ξεπέρασαν τις γραφειοκρατικά διαμορφωμένες ΠΣ και το ότι οι τελευταίες μετατράπηκαν σε εμπόδιο στην παραπέρα ανάπτυξη των ΠΔ.

Σημειώθηκε μια σύγκρουση ανάμεσα στις ΠΔ και τις ξεπερασμένες ΠΣ. Εμφανίστηκε μια αντίθεση ανάμεσά τους που μετατράπηκε σε κυρίαρχη. Ο κεντρικός προγραμματισμός που, σε κάποιες εποχές μπορεί να επιβαλλόταν από τα πράγματα και να ήταν σχετικά παραγωγικός, δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη απόδοση και παραπέρα ανάπτυξη της οικονομίας. Το αποτέλεσμα ήταν η μη ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών σε ποσότητα και ποιότητα μιας σειράς προϊόντων που, εκτός των άλλων, καθιστούσε τα αντίστοιχα ΜΠ όχι τόσο χρήσιμα και άρα μειωμένου κοινωνικού χαρακτήρα.

Τελικά, κατά πόσο το γκρέμισμα των καπιταλιστικών ΠΣ το διαδέχτηκαν οι σοσιαλιστικές ΠΣ;

Και η σοσιαλιστική συνείδηση των λαών των χωρών αυτών;

"Τα αίτια εμφάνισης της κοινωνικής συνείδησης πρέπει να αναζητούνται όχι στα κεφάλια των ανθρώπων, αλλά στον τρόπο παραγωγής των υλικών αγαθών... Δεν καθορίζει η συνείδηση των ανθρώπων το κοινωνικό τους είναι, αλλά το κοινωνικό τους είναι καθορίζει την κοινωνική συνείδηση". (ΑΠΑΝΤΑ Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς).

Η όποια τυπική διδασκαλία του Μ-Λ στα σχολεία δεν είχε μεγαλύτερη αξία και χρησιμότητα από ό,τι έχει ο τρόπος διδασκαλίας της ιστορίας στη χώρα μας. Η όποια προσπάθεια που γινόταν, αν γινόταν, για την ιδεολογικοποίηση των μαζών ήταν άχρηστη χωρίς την κοινωνικοποίηση των ΜΠ, χωρίς το πέρασμα των ΜΠ σε κοινωνική ιδιοκτησία...

ΝΙΚΟΣ ΤΣΙΜΠΕΡΗΣ

Πάτρα