Η μαζική εισβολή των εστιατορίων τύπου "φαστ φουντ", που πρωτοεμφανίστηκαν το 1985 στη Θεσσαλονίκη με την επωνυμία "GOODY 'S" και εξαπλώθηκαν ραγδαία την τελευταία πενταετία σε όλη τη χώρα με δεκάδες ξενόγλωσσες αλυσίδες (HAMBO, MC DONALD'S, WENDY'S, LEBEL, CORNER, PIZZA HUT, PIZZA ROMA, κλπ.), με τζίρο που ξεπέρασε το 1995 τα 65 δισεκατομμύρια δραχμές, καθρεφτίζει την άλωση του πολιτισμού μας από τον αμερικάνικο τρόπο ζωής, την ίδια στιγμή που το εθνικό ενδιαφέρον περιορίζεται στις βραχονησίδες.

Τα καταστήματα "φαστ φουντ" εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Αμερική μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην αρχή πρόσφεραν φαγητό - κυρίως μπιφτέκι με βοδινό κιμά και κρεμμύδια - σε οδηγούς που ήθελαν να τρώνε στη διαδρομή μέσα στο αυτοκίνητό τους. Γρήγορα, όμως, εξελίχθηκαν σε εστιατόρια γρήγορου φαγητού και πρόσφεραν, εκτός από "χάμπουργκερ" και άλλες τροφές, αντιπροσωπεύοντας μία καθαρά αμερικάνικη νοοτροπία για γρήγορο φαγητό στο πόδι, σε ένα διάλειμμα λίγων λεπτών, γεμάτο ένταση.

Ηδη, αποτελούν τόπο έλξης για την ελληνική νεολαία και ιδιαίτερα για τους μαθητές, σύμφωνα με έρευνα των πανεπιστημιακών Ζ. Γραβάνη και Α. Φαληρέα, που δημοσιεύτηκε πέρσι στο περιοδικό "Σύγχρονη Εκπαίδευση".

Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο στόχος των αλυσίδων, να εξελιχθούν, δηλαδή, σε σύγχρονα νεανικά στέκια. Ολα έχουν μελετηθεί. Οι αίθουσες των καταστημάτων είναι ευρύχωρες, με έντονο φωτισμό και ζωντανά χρώματα, που ποικίλλουν ανάλογα μα την πολιτική κάθε επιχείρησης. Η διακόσμηση προσεγμένη, οι πλαστικοί παιδότοποι πραγματικό δόλωμα για τα παιδιά, η μουσική δυνατή και ξένη. Η ίδια η διάταξη των τραπεζιών, τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα μίας χρήσης, ο διαρκής καθαρισμός του χώρου είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων σχεδιασμών και παραπέμπουν στην ιδεολογία της κατανάλωσης, σύμφωνα με την οποία ο χρόνος ταυτίζεται με το χρήμα.

Από την έρευνα, διαπιστώθηκε ότι το 48% των νέων τα επισκέπτεται λιγότερο από μία φορά τη βδομάδα, το 41% τουλάχιστον μία φορά τη βδομάδα, το 9% τρεις έως τέσσερις φορές τη βδομάδα και το 2% κάθε μέρα.

Μία άλλη έρευνα της ICAP στο ίδιο χρονικό διάστημα έδειξε ότι το 66% των παιδιών ηλικίας 4 - 18 χρόνων καταναλώνει μία έως εφτά φορές τη βδομάδα "χάμπουργκερ" και άλλες τυποποιημένες τροφές.

Οι τροφές που προσφέρουν τα "φαστ φουντ" περιέχουν πολλές θερμίδες, πολλά λίπη, κακής ποιότητας λευκώματα, μεγάλες ποσότητες αλάτι και μπαχαρικά. Αντίθετα, δεν περιέχουν καθόλου φυτικές ίνες, πολύτιμα μέταλλα και βιταμίνες. Οι πατάτες τηγανίζονται διαδοχικά στο ίδιο σπορέλαιο, μέχρι που γίνονται έντονα τοξικές. Στα λαχανικά και στις πατάτες προστίθενται συντηρητικά(κυρίως θειώδη άλατα) για να διατηρηθούν "φρέσκα". Ο τρόπος μαγειρέματος των μπιφτεκιών είναι ατελέστατος, γιατί συνήθως δεν καταστρέφει το τοξόπλασμα και τα μικρόβια. Τα ζώα της κρεατοπαραγωγής από τότε που περιορίστηκαν στις φάρμες - φυλακές προσβάλλονται συνέχεια από αρρώστιες, με αποτέλεσμα να ποτίζονται με αντιβιοτικά και ορμόνες.

Η εγκατάλειψη της μεσογειακής διατροφής και ο εθισμός στις σκουπιδοτροφές των "φαστ φουντ" αποτελούν τη μεγαλύτερη παγίδα για τη νεολαία μας, επισημαίνει ο υγιεινιστής Π. Κουμεντάκης.Οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε διάφορες σοβαρές παθολογικές καταστάσεις στο μέλλον. Προετοιμάζουν τους αυριανούς υπερτασικούς, καρδιοπαθείς, διαβητικούς, καρκινοπαθείς, τους πάσχοντες από ασθένειες των νεφρών, του ήπατος, κλπ.

Παρ' όλα αυτά, οι γονείς δε φαίνεται να ενοχλούνται από τον τρόπο που συνηθίζουν να τρέφονται τα παιδιά τους, καθώς, σύμφωνα με την έρευνα των Γραβάνη - Φαληρέα, το 36,9% συμφωνεί, το 39,3% αδιαφορεί και μόνο το 24,3% των γονιών είναι αντίθετο. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι ίδιοι οι καταναλωτές γνωρίζουν σε ποσοστό 59,1% ότι οι τροφές που διατίθενται στα "φαστ φουντ" δεν είναι υγιεινές.

Οι έρευνες αγοράς δείχνουν ότι τα καταστήματα "φαστ φουντ" θα εξαπλωθούν κι άλλο μέσα στα επόμενα χρόνια και ότι ο ετήσιος τζίρος θα αυξάνεται τουλάχιστον κατά 3Ο%. Ηδη, γίνονται μελέτες για την ίδρυση νέων καταστημάτων σε νοσοκομεία, τρένα, σιδηροδρομικούς σταθμούς, λιμάνια και αεροδρόμια. Εκτιμούν ότι οι Ελληνες θα αναγκαστούν να στραφούν μαζικά στο γρήγορο φαγητό, εφ' όσον προβλέπεται αύξηση των ωρών εργασίας, ιδιαίτερα στις γυναίκες και μείωση του διαθέσιμου χρόνου για μαγείρεμα, αλλά και γενικότερη αλλαγή του τρόπου ζωής.

Και ενώ οι ίδιες οι εταιρίες, πολυεθνικές και μη, συντελούν σε αυτή την αλλαγή, στην υποβάθμιση δηλαδή του τρόπου ζωής, στη μείωση του ελεύθερου χρόνου των εργαζόμενων, παρουσιάζονται σαν αμέτοχοι παρατηρητές: "...οι ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας έχουν επιβάλει ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, που επηρεάζει όλους τους τομείς της ανθρώπινης διαβίωσης. Από τον κανόνα αυτό δεν μπορούσε να ξεφύγει και η διατροφή του ανθρώπου, όχι μόνο όσον αφορά την ποιότητα του φαγητού, αλλά και τις συνήθειες που ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλει..." (απόσπασμα από ανακοίνωση της "MC DONALD'S" με τίτλο: Οταν το γρήγορο φαγητό είναι και ποιοτικό).

Σε ένα άλλο της κείμενο, η ίδια εταιρία, παρουσιάζοντας το νέο κατάστημά της στον Αλιμο, όπου οι οδηγοί μπορούν να απολαύσουν το γεύμα τους μέσα σε...9Ο δευτερόλεπτα, υποστηρίζει ότι "αποτελεί μία μοντέρνα και εναλλακτική πρόταση για όσους δεν έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους".

Η "MC DONALD 'S", o πολυεθνικός κολοσσός με 17.000 καταστήματα σε 89 χώρες του κόσμου, με προσωπικό που ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο άτομα και αυξάνεται συνεχώς, διατυμπανίζει ότι το μυστικό της επιτυχίας της είναι ο παράγοντας άνθρωπος. Οτι "όταν ένας νέος ξεκινάει να εργάζεται φορώντας την καθιερωμένη στολή, θα έχει όλες τις ευκαιρίες να ανέβει έως την αίθουσα του διοικητικού συμβουλίου της επιχείρησης..., ότι κάθε ώρα που δουλεύει ένας εργαζόμενος, είναι σαν να βρίσκεται σε αντίστοιχες ώρες εκπαίδευσης...".

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πολύ διαφορετική. Σε όλες τις αλυσίδες του κλάδου, οι υπάλληλοι προσλαμβάνονται με τους χαμηλότερους μισθούς και η ειδικότητα σπάνια αναγνωρίζεται. Συχνά απασχολούνται σε μειωμένο ωράριο και κατά κανόνα οι υπερωρίες δεν πληρώνονται. Οι συνθήκες εργασίας είναι πιεστικές και οι ρυθμοί ιδιαίτερα εντατικοί, με συνέπεια να γίνονται πολλά εργατικά ατυχήματα (καψίματα, κλπ.). Η πλειοψηφία των εργαζόμενων είναι νέοι και φοιτητές, χωρίς προϋπηρεσία. Το προσωπικό ανανεώνεται διαρκώς, ώστε να μη δημιουργούνται συνθήκες για συνδικαλισμό. Για να πάει κάποιος στην τουαλέτα, απαιτείται άδεια του διευθυντή, ενώ το "ζεστό" χαμόγελο της πωλήτριας επιβάλλεται από τον κανονισμό.

Ηδη, με αφορμή τον αυξανόμενο ανταγωνισμό, έχουν ξεκινήσει μελέτες για την εφαρμογή ενός ηλεκτρονικού συστήματος παρακολούθησης, "το οποίο θα εντοπίζει το μάγειρα που καταναλίσκει περισσότερες πρώτες ύλες απ' ό,τι προβλέπεται, τους ταμίες, που κάνουν συστηματικά λάθη, τα αδικαιολόγητα δωρεάν γεύματα, κλπ..." ("Κέρδος" 1Ο/12/94).

Ολες οι εταιρίες προσπαθούν να εμφανιστούν με κοινωνικό πρόσωπο. Υποστηρίζουν ότι ενισχύουν τον τοπικό και παραδοσιακό χαρακτήρα της περιοχής, ότι ενδιαφέρονται για το περιβάλλον και συντελούν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

Και όμως είναι γνωστό ότι η "MC DONALD 'S", για παράδειγμα, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αποψίλωση των τροπικών δασών του Αμαζονίου, του βασικού πνεύμονα οξυγόνου της γης και τη μετατροπή τους σε βοσκότοπους για αγελάδες που προορίζονται για "χάμπουργκερ", με αποτέλεσμα να καταστρέφεται η οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Αλλά και στη χώρα μας τον περασμένο Ιούνη ο πολιτιστικός σύλλογος "Κηφισός" κατήγγειλε ότι μεθοδεύεται η ανέγερση καταστήματος της εταιρίας σε δημόσια δασική έκταση, εντός της ζώνης προστασίας του Κηφισού, ενώ ήδη είχε αρχίσει το μπάζωμα των ρεμάτων για τη διαμόρφωση του χώρου.

Είναι επίσης γνωστό ότι η "MC DONALD 'S" εισάγει τα πάντα από το εξωτερικό, από το φαγητό μέχρι το καλαμάκι και τη χαρτοπετσέτα, με μόνη εξαίρεση το μαρούλι που καλλιεργείται εδώ κατόπιν ειδικής παραγγελίας. Αλλά και η "WENDY 'S" εισάγει όλες τις πρώτες ύλες, "γιατί τα ελληνικά προϊόντα δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της εταιρείας". Ετσι, το ελληνικό μαρούλι θεωρείται από την εταιρία πικρό και οι ελληνικές πατάτες όχι όσο ανθεκτικές θα ήθελε...

Ιδιαίτερο βάρος ρίχνουν όλες οι εταιρίες "φαστ φουντ" στα παιδιά. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι όλες οι οργανωμένες μονάδες προωθούν "πακέτα" προσφορών ειδικά για παιδιά, ενώ οι χώροι τους διατίθενται όλο και περισσότερο για πάρτι γενεθλίων και άλλες παιδικές εκδηλώσεις. Οι εγκέφαλοι των εταιριών γνωρίζουν καλά ότι οι διατροφικές συνήθειες αποκτώνται στην παιδική ηλικία και ότι μπορούν, με πολύχρωμα πλαστικά παιχνίδια, να εξασφαλίσουν τη μελλοντική πελατεία τους.

Ηδη, από το 1989 η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθήνας, παιδίατροςΠ. Βλάχου, είχε επισημάνει ότι η νέα αυτή μόδα στη διατροφή των παιδιών καταδικάζει τη βιολογική τους εξέλιξη, ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας που συντελείται μία ταχύτατη σωματική, συναισθηματική και διανοητική ανάπτυξη.

Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, τονίζεται στο τέλος της έρευνας των Γραβάνη - Φαληρέα, είναι απαραίτητο να αρχίζει από το δημοτικό σχολείο η εκπαίδευση για τις σωστές διατροφικές συνήθειες, να ενημερώνονται τα παιδιά για την ποιότητα των φαγητών που παρασκευάζονται έξω από το σπίτι.

Νίκος ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ