Πέμπτη 29 Φλεβάρη 1996
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 16
ΡΕΠΟΡΤΑΖ
Η μεγάλη φυγή

Οι σόλες των παπουτσιών ρουφάνε τη λάσπη άπληστα. Το κρύο μοιάζει να μην πτοείται από τα βρώμικα ρούχα των προσφύγων. Θέλεις να ρουφήξεις τη μεγάλη φυγή και όλο και πιο πολύ αμφιβάλλεις για τις ικανότητές σου να πεις το ανείπωτο.

Δίπλα μας, άδεια φορτηγά περιμένουν σε μια ατέρμονη σειρά να κουβαλήσουν τα νοικοκυριά και τα όνειρα μιας ολόκληρης ζωής. Από την άλλη πλευρά του μονοπατιού, με τις τεράστιες λακκούβες και το χιόνι να κρέμεται δίπλα του, μετρούν τα βήματά τους οι Σέρβοι που εγκαταλείπουν την πόλη. Φτάνουμε σε μια στροφή περίπου πέντε χιλιόμετρα από το Σεράγεβο οδικώς και ένα χιλιόμετρο σε ευθεία. Αν δεν είχε ομίχλη, θα είχαμε όλη την πόλη στα πόδια μας. Μέσα από αυτή την ομίχλη, που γίνεται πιο πυκνή από τα χνότα των ανθρώπων και των ζώων, ξεπροβάλλουν ανθρώπινες φιγούρες και τα πιο παράξενα μεταφορικά μέσα. Είναι μερικοί από τους 100.000 ανθρώπους που πρέπει σε ελάχιστο χρόνο να εκκενώσουν την πόλη.

Τα τζάμια των αυτοκινήτων σπασμένα από τις πέτρες που τους πετούν οι μουσουλμάνοι. Πριν τον πόλεμο, ίσως να ήταν γείτονές τους. Τα τεθωρακισμένα των ΝΑΤΟικών δυνάμεων βάζουν τρικλοποδιές στα βήματά τους. Εμποδίζουν τα άλογα με τα κάρα να προχωρήσουν. Χώνονται ανάμεσα στα σκυλιά, που ακολουθούν καρτερικά κι αυτά τις ξεριζωμένες εστίες τους. Μόλις συγκρατηθήκαμε να μην βάλουμε το κασετόφωνο κάτω από τις παγωμένες μύτες τους...

Κι όμως τραγουδούν

Ανεβοκατεβαίνουμε το κομβόι, προσπαθώντας να καταλάβουμε τη ζωή εκείνης της γυναίκας, που λούζεται στη λάσπη φορώντας τη γούνα της, κομμάτι μιας άλλης ζωής και κρύβεται σα να ντρέπεται. Μέχρι να ακούσουμε τις χαρούμενες φωνές των νέων. Παραφωνία; Οχι γι' αυτό το λαό που μας κερνάει από το τελευταίο ρακί του για να ζεσταθούμε, που τραγουδά πάνω στα φέρετρα με τα κόκαλα των νεκρών του...

"Πηγαίνω να κουβαλήσω πράγματα φίλων. Μερικά από τα φορτηγά τα έχει βάλει η κυβέρνηση, αλλά δε φτάνουν", λέει ένας οδηγός φορτηγού. "Πηγαινοέρχομαι στο Σαράγεβο εδώ και δυο τρεις μέρες. Πρώτο δρομολόγιο έκανα την Πρωτοχρονιά. Χθες έκανα 12 ώρες για 20 χιλιόμετρα. Κουβαλάμε όσα μπορεί να χωρέσει το φορτηγό". Πού μεταφέρει τους συμπατριώτες του; "Οπου υπάρχει μέρος. Στα υπόγεια, στις σοφίτες...".

Συναντάμε ένα φορτηγό, που έρχεται από το Σαράγεβο φορτωμένο. Ο οδηγός του ζούσε στο κέντρο της πόλης. "Κάποια πράγματα κουβαλήσαμε πριν 10 μέρες και τώρα παίρνουμε τα υπόλοιπα. Ο δρόμος είναι απότομος. Εφυγα χθες το βράδυ στις 10.30 και μόλις τώρα έφτασα εδώ". Το ρολόι δείχνει περίπου 4.00 το απόγευμα. Η οικογένειά του είναι στο μπροστινό φορτηγό. Ο παππούς της οικογένειας είναι με ένα πόδι. Ο ίδιος έχει τραυματιστεί πέντε φορές στον πόλεμο. "Κανένας δε μας έχει βοηθήσει σε τίποτα. Ολο μιλάνε μόνο για τους πρόσφυγες...". Πρώτος σταθμός τους είναι το Πάλε. "Δεν υπάρχει κανείς Σέρβος στο Σαράγεβο πλέον".

Ενας άλλος μας δείχνει το κάρο του και μας λέει πως ό,τι βλέπουμε είναι όλα τα υπάρχοντά τους. "Κεφάλι δίχως στέγη. Δεν ξέρω ούτε πού θα πάω, ούτε τι θα κάνω. Πολεμούσα σε όλη τη διάρκεια του πολέμου και τώρα δεν ξέρω τι έκανα τελικά". Η γνώμη του για το όχημα του ΝΑΤΟ, που μαρσάρει μπροστά στα άλογά του; Αναστενάζει.

"Ποιος μας ρωτάει;"

Πιο κάτω, δύο άλογα προσπαθούν να σύρουν ένα άλλο φορτωμένο κάρο. Δυο γυναίκες, μια ηλικιωμένη και μια νέα, έχουν χωθεί στην κορφή της στοίβας. Ενας άντρας προχωρά μπροστά, κρατώντας τα γκέμια. "Γεννήθηκα το '53, ενάμισι χιλιόμετρο από το Σαράγεβο", λέει. "Ζούσα μέχρι τώρα εκεί. Δούλευα υπάλληλος στο αεροδρόμιο. Δεν ξέρω πού να πάω, δεν ξέρω τίποτα".

Από το παράθυρο ενός πανάρχαιου μικρού "Φίατ", που από το βάρος δε φαίνονται οι ρόδες του, ξεπροβάλλει ο οδηγός του και με κέφι μάς ρωτάει από πού είμαστε. "Ελληνες δημοσιογράφοι", απαντάμε. Γελάει με πίκρα. "Ποιος μας ρωτάει; Κανείς, ούτε εσάς, ούτε κι εμάς...".

Οι Σέρβοι πρόσφυγες από το Σαράγεβο χρησιμοποιούν δύο δρόμους φυγής. Ο ένας είναι ο παλιός που υπήρχε πριν τον πόλεμο και ένωνε την πόλη με το Πάλε. Ο δεύτερος δρόμος είναι καινούριος και ανοίχτηκε γύρω από το Σαράγεβο για τις ανάγκες του σερβοβοσνιακού στρατού. Γι' αυτό το λόγο, η λέξη "δρόμος" είναι μάλλον μια "παραχώρηση" για τις ανάγκες της γραφής.

Οι άνθρωποι που μιλήσαμε εκκενώνανε το Δήμο του Βογκόστια. Μας είπαν επίσης ότι χρησιμοποιούν αναγκαστικά αυτόν τον καρόδρομο, γιατί οι μουσουλμάνοι δεν τους δίνουν άλλες διόδους διαφυγής και ο κανονικός δρόμος ήταν, ήδη, πηγμένος από άλλους πρόσφυγες.

Γυρίζουμε πίσω αμίλητοι. Σκέφτομαι πως δε συγκράτησα ονόματα. Δεν τα είχα ρωτήσει καν. Σφίγγω το κασετόφωνο σα να σφίγγω το χέρι της μικρής Μίλιτσα. Ο Μανόλης κοιτάει τη φωτογραφική του μηχανή. Αγγίξαμε για δυο ώρες τον πάτο του βαρελιού και αυτό που νιώθαμε ήταν ακόμη χειρότερο, ξέροντας πως αυτή την ώρα τα "Αβακς" εξακολουθούν να πετούν πάνω από τη Βοσνία. Οτι οι ΝΑΤΟικοί μισθοφόροι - ανάμεσά του και Ελληνες - είναι με το χέρι στη σκανδάλη...


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ