"Ο καπιταλισμός έχει περάσει στο στάδιο της γενικής του κρίσης, είναι ιστορικά ξεπερασμένος"... "Οι αντεπαναστατικές αλλαγές - ανατροπές, που συνέβησαν στο τέλος του 20ού αιώνα, δεν αλλάζουν το χαρακτήρα της εποχής. Παραμένει η νομοτελειακή αναγκαιότητα για τη σοσιαλιστική επανάσταση και την κομμουνιστική προοπτική, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Η εποχή μας είναι εποχή μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, καθώς οξύνθηκαν όλες οι βασικές εκδηλώσεις και τα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού"! (Θέση 2, σελ. 4 - 5).
Το Πρόγραμμα ενός επαναστατικού ΚΚ, όπως είναι το ΚΚΕ, βέβαια, στοχεύει πρώτ' απ' όλα στη σφυρηλάτηση της ιδεολογικής, προγραμματικής, οργανωτικής ενότητας και δράσης των πιο πρωτοπόρων δυνάμεων της εργατικής τάξης και κοινωνικών δυνάμεων, που υφίστανται την καταπίεση του καπιταλιστικού συστήματος. Η θέση αυτή καθόλου δε σημαίνει ότι η πρωτοπορία μπορεί να διαμορφώνεται χωρίς αντιφάσεις, μονομέρειες στον τρόπο της σκέψης, της κατάκτησης της γνώσης, της διαμόρφωσης συνείδησης για την κοινωνικο-οικονομική και πολιτική πραγματικότητα, μέσα στην οποία ζει, δρα και μαθαίνει, διαμορφώνεται σαν πρωτοπορία.
Μια από αυτές τις μονομέρειες είναι και η αμφισβήτηση της γενικής κρίσης του καπιταλισμού, η αμφισβήτηση του ιστορικά ξεπερασμένου χαρακτήρα του, εξαιτίας της απολυτοποίησης ορισμένων μόνο φαινομένων, όπως: Η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων σε βάρος των δυνάμεων του σοσιαλισμού και προς όφελος των δυνάμεων του σύγχρονου καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού. Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και ιδιαίτερα των μέσων παραγωγής που συνδέονται με τα νέα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα. Η ικανότητα του ιμπεριαλισμού σαν συστήματος (ιδιαίτερα στις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες) να ενσωματώνει στις επιδιώξεις του μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης. Ακόμα πιο ιδιαίτερα, να ενσωματώνει τα νέα τμήματά της, που χαρακτηρίζονται από αναπτυγμένο επίπεδο μόρφωσης, ειδίκευσης και εργασία σε σύγχρονους κλάδους της παραγωγής και γενικότερα της οικονομίας.
Σημαίνει καταστροφή ενός μέρους των παραγωγικών δυνάμεων, γιατί μόνο έτσι μπορούν αυθόρμητα, στα πλαίσια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, να λειτουργήσουν: Η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου (το μεγάλο κεφάλαιο να γίνει μεγαλύτερο, καταβροχθίζοντας το μικρότερο). Η επιδίωξη να αμβλυνθεί η τάση πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους, λόγω της αύξησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, με την εξασφάλιση του μονοπωλιακού υπερκέρδους.
Ας μην ξεχνάμε ότι στην περίοδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, η τεχνολογική εξέλιξη ήταν τέτοια που μόνο μια μηχανή μ' έναν εργάτη και έναν βοηθό αντικαθιστούσε 200 εργάτες, ενώ δημιουργούσε μεσοπρόθεσμα νέες θέσεις εργασίας. (2)
Κι αν αυτές οι θέσεις μπορεί να διαβαστούν κάπως θεωρητικές και δύσκολες, και πράγματι είναι, μπορούμε να τις μεταφράσουμε και στη γλώσσα της περιγραφής των φαινομένων:
- Οι ρυθμοί ανάπτυξης του καπιταλιστικού μεγαθηρίου των ΗΠΑ, με αναμφισβήτητη επιστημονική - τεχνολογική ανάπτυξη, περιγράφεται από τον αστό οικονομολόγο Πολ Κρούγκμαν ως εξής:
στελέχη.(5)
Κατά τη δεκαετία του 1980, η αυξανόμενη ανισότητα της διανομής του εισοδήματος - και όχι η αύξηση της παραγωγικότητας - υπήρξε η κύρια πηγή ανόδου του βιοτικού επιπέδου για το ανώτερο 10% των Αμερικανών. (7)
Την ομολογία ότι κατά τη διακυβέρνηση επί Ρίγκαν οι φόροι συνολικά μειώθηκαν για τους ευπόρους, ενώ τα ωφελήματα εις είδος για τους φτωχούς - όπως δημόσια στέγη - γίνονταν όλο και πιο σπάνια.(8)
Τη διαμάχη ανάμεσα στα κόμματα του δικομματισμού για το ποιες κοινωνικές περικοπές θα γίνουν, με κριτήριο ποιοι έχουν δικαίωμα ψήφου.(9)
- Το "οικονομικό θαύμα" της καπιταλιστικής Ιαπωνίας οδήγησε στη βίαιη επιχείρηση εκκαθάρισης του μετρό στο Τόκιο από τους άστεγους. Στην Ινδία, μόνο στη Βομβάη 100.000 ζουν στο δρόμο, 5 - 10 άτομα κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο στις φτωχές γειτονιές της Καλκούτας.
- Ενα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο ζουν σε συνθήκες φτώχειας, 120 εκατομμύρια στον κόσμο, δηλαδή πάνω από το 1/3 της εργατικής δύναμης του πλανήτη, είναι άνεργοι και υποαπασχολούμενοι. (10) Υπάρχουν 130 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο που δεν παρακολουθούν σχολείο και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι αναλφάβητοι (με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι τα 2/3 και των δύο κατηγοριών αποτελούν κορίτσια). Μάλιστα, την ίδια ώρα που ξοδεύονται 800 δισ. δολάρια σε όπλα, ενώ χρειάζονται 5 - 6 δισ. δολάρια για την εκπαίδευση των παιδιών.(11)
Ενα χρόνο αργότερα, ανεβαίνει στο ένα τρίτο (1/3) του πληθυσμού αυτό που ζει κάτω από το όριο φτώχειας. Μεταξύ '91 - '93, σημειώθηκε πτώση του πραγματικού μέσου εισοδήματος κατά 43%. (14)
Αλλά, ίσως, πιο εύγλωττη απάντηση για τον αντιφατικό και αντιλαϊκό χαρακτήρα της καπιταλιστικής διεθνοποίησης είναι η μαρτυρία του Ουρουγουανού συγγραφέα Εντουαρντ Γκαελάνο στην 3η Συνάντηση Κορυφής των ηγετών της Λατινικής Αμερικής και Ιβηρικής Χερσονήσου: "Εδώ και 500 χρόνια, κάνουμε φοβερές προσπάθειες για μια διεθνή αγορά, η οποία μας απεχθάνεται. Αξίζει τον κόπο να συνεχίσουμε να ανοιγόμαστε προς τα έξω;.. Η Λατινική Αμερική συμμετέχει στη διεθνή αγορά με ένα 5%. Οσο περισσότερο ανοίγουν οι "Λατίνοι" τις αγορές τους, τόσο περισσότερο σφίγγουν τις δικές τους βιομηχανίες. Τα μεγάλα και άλυτα προβλήματα (δημόσια υγεία, ύδρευση και περιβάλλον) έχουν πια "κάτσει" στα άδεια στομάχια των ανθρώπων της περιοχής. Η Λατινική Αμερική κατάφερε τα τελευταία χρόνια να "αναδείξει" επιπλέον 60 εκατομμύρια φτωχούς. Ενώ η ελευθερία του χρήματος στη Λατινική Αμερική είναι στα "πάνω" της, η δικτατορία της αγοράς προδίδει τους ανθρώπους". (16)
Πρόκειται για παράγοντες, που επιδρούν στην κατάσταση της εργατικής τάξης, ακόμα και στη διαμόρφωση της πρωτοπορίας της. Επιδρούν στις διαθέσεις της, στη στάση ζωής, στο βαθμό οργάνωσης και ενότητάς της, στο βαθμό διαμόρφωσης της ταξικής της συνείδησης. Επιδρούν στο ίδιο το επαναστατικό κόμμα της, στην ιδεολογική - πολιτική και οργανωτική ενότητα και δύναμή του, στη θωράκισή του από την πίεση ιδιαίτερα του δεξιού οπορτουνισμού, αλλά και του αριστερού δογματισμού και κεντρώου συμβιβασμού. Οι δυσκολίες αυτές και άλλες σε τίποτε δεν αλλάζουν το ρόλο των δύο τάξεων, της εργατικής και της τάξης του κεφαλαίου, όχι μόνο στο σύστημα, αλλά και στο σύγχρονο στάδιο ανάπτυξής του, τον ιμπεριαλισμό, και επομένως το ρόλο τους στην κοινωνική εξέλιξη.
Το 1921 ο Λένιν περιγράφει ως εξής την ιμπεριαλιστική εποχή: "Το ζήτημα των ιμπεριαλιστικών πολέμων, της διεθνούς πολιτικής του χρηματιστικού κεφαλαίου, που κυριαρχεί σήμερα σε όλο τον κόσμο και γεννά αναπόφευκτα νέους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, που γεννά αναπόφευκτα ένα πρωτάκουστο δυνάμωμα της εθνικής καταπίεσης, της διαρπαγής, της καταλήστευσης, του στραγγαλισμού των αδύνατων, καθυστερημένων, μικρών λαών από μια χούφτα "προηγμένες" δυνάμεις - το ζήτημα αυτό έγινε από το 1914 το αγκωνάρι όλης της πολιτικής, όλων των χωρών της υδρογείου. Είναι το ζήτημα ζωής και θανάτου για δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Είναι το ζήτημα, αν στον ερχόμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, που η αστική τάξη τον προετοιμάζει μπροστά στα μάτια μας, που βλέπουμε να γεννιέται μπροστά στα μάτια μας από τον καπιταλισμό, θα σκοτωθούν 20 εκατομμύρια άνθρωποι (αντί τα 10 εκατομμύρια που σκοτώθηκαν στον πόλεμο του 1914 - 1918 και στους "μικρούς" πολέμους που τον συμπληρώνουν και που δεν τελείωσαν ως τα σήμερα), αν σε αυτόν τον αναπόφευκτο (στην περίπτωση που θα διατηρηθεί ο καπιταλισμός) μελλοντικό πόλεμο θα σακατευτούν 60 εκατομμύρια άνθρωποι (αντί 30 εκατομμύρια που σακατεύτηκαν στα 1914 - 1918). Και στο ζήτημα αυτό, η Οχτωβριανή μας Επανάσταση άνοιξε μια καινούρια εποχή στην παγκόσμια ιστορία". (18)
Μήπως, όχι μόνο πίσω από τη βιτρίνα, αλλά και στις οθόνες των τηλεοράσεων στο κάθε σπίτι, δεν υπάρχει η εικόνα των χιλιάδων σκοτωμένων στη Βοσνία, των χιλιάδων πεινασμένων στην Αφρική, στην Ινδία, των παιδιών - στα ντοκιμαντέρ της UNISEF - που εργάζονται σε συνθήκες πραγματικής σκλαβιάς;
Αυτόν το σύγχρονο κόσμο χαρακτηρίζει και το Σχέδιο Προγράμματος, αναφέροντας ότι: "... η κρίση αγκαλιάζει τον καπιταλιστικό κόσμο στο σύνολό του" (Θέση 8, σελ. 7).
Σε αυτό το έδαφος ωριμάζει η δυνατότητα κατάργησης της εξουσίας του κεφαλαίου, δυνατότητα που πήρε σάρκα και οστά για πρώτη φορά με την Οχτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία, εκφράστηκε με την επανάσταση του Νοέμβρη του 1918 στη Γερμανία, και άλλες επαναστάσεις, ανεξάρτητα από την έκβασή τους.
Πολλοί είναι οι παράγοντες, οι οποίοι μπορούσαν να επηρεάσουν, όχι μόνο τη βραχυπρόθεσμη, αλλά και μεσοπρόθεσμη σταθεροποίηση και περιφρούρηση της Οχτωβριανής Επανάστασης από την αντεπανάσταση. Πρόκειται όμως, για παράγοντες που επηρεάζουν τη μεσοπρόθεσμη ισχυροποίηση της επανάστασης, αλλά σε τίποτε δεν αλλάζουν τον μεταβατικό χαρακτήρα της εποχής, σαν εποχής σήψης του καπιταλισμού και αναγκαιότητας μετάβασης στο σοσιαλισμό, κατώτερη βαθμίδα του νέου κοινωνικο - οικονομικού σχηματισμού, του κομμουνισμού.
Ελένη ΜΠΕΛΛΟΥ
1. Οταν από την αύξηση της παραγωγικότητας το μέρος που διατίθεται για την αύξηση των μισθών και ημερομισθίων αναλογικά υστερεί
2. Κ. Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τ. 1, σελ. 406
3. Πολ Κρούγκμαν: "Η εποχή των μειωμένων προσδοκιών". Εκδ. "Πόλις", σελ. 28
4. Στο ίδιο, σελ. 23
5. Στο ίδιο, σελ. 23
6. Στο ίδιο, σελ. 43
7. Στο ίδιο, σελ. 54
8. Στο ίδιο, σελ. 52
9. Εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ("The Gardian"), 13/1/96
10. Στοιχεία της Διάσκεψης του ΟΗΕ στην Κοπεγχάγη το 1995, Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 13/3/1995
11. Στοιχεία της UNISEF, ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, 13/9/1993
12. ΤΑ ΝΕΑ, 12/10/93
13. ΚΕΡΔΟΣ, 3/8/94
14. ΤΟ ΒΗΜΑ, 27/8/95, Εκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας
15. ΑΥΓΗ, 25/8/94
16. Κυριακάτικος ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 8/8/93, Ρεπορτάζ Γ. Καραγιώργη
17. Β. Ι. Λένιν, ΑΠΑΝΤΑ, 5η Εκδ. ΣΕ, τ. 26, σελ. 142
18. Β. Ι. Λένιν, ΑΠΑΝΤΑ, 5η Εκδ. ΣΕ, τ. 44, σελ. 148
Πολλοί είναι οι παράγοντες, οι οποίοι μπορούσαν να επηρεάσουν, όχι μόνο τη βραχυπρόθεσμη, αλλά και μεσοπρόθεσμη σταθεροποίηση και περιφρούρηση της Οχτωβριανής Επανάστασης από την αντεπανάσταση. Πρόκειται όμως, για παράγοντες που επηρεάζουν τη μεσοπρόθεσμη ισχυροποίηση της επανάστασης, αλλά σε τίποτε δεν αλλάζουν τον μεταβατικό χαρακτήρα της εποχής, σαν εποχής σήψης του καπιταλισμού και αναγκαιότητας μετάβασης στο σοσιαλισμό, κατώτερη βαθμίδα του νέου κοινωνικο - οικονομικού σχηματισμού, του κομμουνισμού.
Ενα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο ζουν σε συνθήκες φτώχειας, 120 εκατομμύρια στον κόσμο, δηλαδή πάνω από το 1/3 της εργατικής δύναμης του πλανήτη, είναι άνεργοι και υποαπασχολούμενοι. Υπάρχουν 130 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο που δεν παρακολουθούν σχολείο και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι είναι αναλφάβητοι (με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι τα 2/3 και των δύο κατηγοριών αποτελούν κορίτσια). Μάλιστα, την ίδια ώρα που ξοδεύονται 800 δισ. δολάρια σε όπλα, ενώ χρειάζονται 5 - 6 δισ. δολάρια για την εκπαίδευση των παιδιών