Οταν οι ίδιοι οι στυλοβάτες της ποινικής καταστολής, υπηρεσιακοί παράγοντες του υπουργείου Δικαιοσύνης και εισαγγελείς, ποινικολόγοι και εγκληματολόγοι αναγνωρίζουν την παταγώδη αποτυχία του σωφρονιστικού συστήματος, όταν παραδέχονται ότι οι φυλακές αποτελούν νησίδες παρανομίας και σχολές του εγκλήματος, όταν ομολογούν ανοιχτά την αποτυχία του στόχου της κοινωνικής επανένταξης, τότε το σύστημα απονομής δικαιοσύνης μένει, ουσιαστικά, χωρίς υπερασπιστές.

Σύμφωνα με την Κριτική Εγκληματολογία, ο ποινικός νόμος προβάλλει, όχι σαν μέσο προστασίας των κοινών αξιών, αλλά σαν όργανο, με το οποίο οι ανώτερες κοινωνικοοικονομικά τάξεις προασπίζουν τα προνόμια και συμφέροντά τους και επιδιώκουν τη διαιώνιση της σχέσης εξουσίασής τους σε βάρος της εργατικής τάξης.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι φυλακές είναι γεμάτες από φτωχούς, περιθωριακούς και ξένους. Οι ίδιοι οι ποινικοί νόμοι, επισημαίνει οΝ. Παρασκευόπουλος,καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, παρά το αφηρημένο και κοινό για όλους περιεχόμενό τους, δείχνουν κατά την εφαρμογή τους ότι δεν έχουν όλες οι κοινωνικές ομάδες τις ίδιες πιθανότητες "να καθήσουν στο σκαμνί".

Η κλοπή, για παράδειγμα, έγκλημα κατά της ιδιοκτησίας, που τελείται συνήθως από φτωχούς και περιθωριακούς, αντιμετωπίζεται πολύ αυστηρότερα από άλλες πράξεις, που ενδεχομένως προσβάλλουν περισσότερο την ιδιοκτησία ή περιουσία (κομπίνες για μεγάλα ποσά, φοροδιαφυγές, γενικά οικονομικά εγκλήματα) και τελούνται συνήθως από ευπορότερα άτομα.

Οι εμπειρικές έρευνες έχουν καταδείξει κατά τρόπο αδιαφιλονίκητο ότι η γνωστή εγκληματικότητα ανέρχεται μόλις στο 15% του συνόλου της εγκληματικότητας.

Ο τρόπος δράσης της Αστυνομίας, η κατανομή της αστυνόμευσης μεταξύ των διάφορων κοινωνικών στρωμάτων, ο τρόπος της ερμηνείας του νόμου από το δικαστή, ο τρόπος εκτίμησης των αποδείξεων είναι καθοριστικοί στην ανάδειξη κάποιου σε εγκληματία.

Ετσι μπορεί να εξηγηθεί γιατί κατά τις στατιστικές οι κατώτερες τάξεις φέρονται δύο φορές περισσότερο εγκληματικές από τις άλλες, ενώ έρευνες σε δείγματα μη στιγματισμένων παραβατών δείχνουν ότι όλες οι τάξεις μετέχουν στο έγκλημα περίπου το ίδιο.

Ενα άλλο στοιχείο, που φωτίζει τον ταξικό χαρακτήρα της Δικαιοσύνης, είναι το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός των εισερχομένων στις φυλακές είναι μικροπαραβάτες, που έχουν διαπράξει αδικήματα, για τα οποία προβλέπονται χαμηλές ποινές. Με δεδομένο ότι οι ποινές αυτές είναι εξαγοράσιμες και η δικαστηριακή πρακτική είναι ευνοϊκή στο θέμα αυτό, θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι τουλάχιστον ένα μεγάλο ποσοστό αυτών οδηγείται τελικά στη φυλακή, γιατί δεν έχει τα χρήματα να εξαγοράσει την ποινή του.

Τραγικό παράδειγμα, η άγρια δολοφονία μέσα στις φυλακές Κορυδαλλού του 27χρονου Δ. Καραμούτη τον περασμένο Νοέμβριο, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των κρατουμένων. Ο άτυχος νέος είχε καταδικαστεί στις 23 Οκτωβρίου του '95 σε 18μηνη φυλάκιση για μικροκλοπή στην Ομόνοια. Δεν είχε τα χρήματα να εξαγοράσει την ποινή του και οδηγήθηκε στη φυλακή με τις γνωστές συνέπειες. Στον αντίποδα η περίπτωση του βιομήχανου Ι. Βαγιωνή, ιδιοκτήτη του εργοστασίου "ΕΛΚΟ", που δολοφόνησε τη σύντροφό του Ε. Πίσκου τον Φεβρουάριο του '94 και ο οποίος παραμένει ελεύθερος, ενώ η δίκη του έχει αναβληθεί επ' αόριστον.

Τον Ιανουάριο του '96, ο αριθμός των κρατούμενων στις φυλακές της χώρας είναι 5.897. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Δικαιοσύνης, η χωρητικότητα των φυλακών επαρκεί για 4.302 κρατούμενους. Αυτό σημαίνει ότι 1.595 άνθρωποι είναι στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο, στις, ούτως ή άλλως, άθλιες συνθήκες που επικρατούν παντού.

Κανένα από τα 122 άρθρα του Κώδικα βασικών κανόνων για τη μεταχείριση των κρατουμένων, που ψηφίστηκε το '89, δεν εφαρμόζεται. Μοναδικός κανόνας είναι η παρανομία. Ετσι, ενώ ο αριθμός των κρατουμένων σε κάθε κατάστημα κράτησης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 300 άτομα, σε εξαιρετικές δε περιπτώσεις τα 500, στις φυλακές Κορυδαλλού κρατούνται 984, στην Πάτρα 709, στη Λάρισα 656 και στη Θεσσαλονίκη 455. Ενώ ο νόμος ορίζει ότι κάθε κρατούμενος δικαιούται 6 τετραγωνικά μέτρα, στον ίδιο χώρο ζουν σήμερα 3 ή 4 άνθρωποι.

Ενώ οι υπόδικοι και όσοι έχουν τιμωρηθεί για πρώτη φορά πρέπει να διαβιώνουν σε ειδικό κατάστημα, ή σε χωριστά τμήματα, ώστε να αποφεύγεται κάθε επαφή με τους υπότροπους, σήμερα είναι διασκορπισμένοι ανάμεσα σε ισοβίτες και βαρυποινίτες.

Ενώ οι τοξικομανείς υφίστανται, σύμφωνα με το νόμο, θεραπευτική μεταχείριση σε κέντρα αποτοξίνωσης και αποκατάστασης, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, σήμερα βρίσκονται στις φυλακές, εκτός από ελάχιστους που παρακολουθούν τα ειδικά θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης.

Από τους 5.897 κρατούμενους, οι 1.702 είναι αλλοδαποί και από αυτούς, περισσότεροι από τους μισούς Αλβανοί. Αυτοί αποτελούν το περιθώριο της φυλακής.

Οι αλλοδαποί ζουν σε χειρότερες συνθήκες και απολαμβάνουν λιγότερα δικαιώματα. Τα δικαστήρια τούς καταδικάζουν σε βαρύτερες ποινές, σπανίως τους δίνουν δικαίωμα αναστολής, ελάχιστοι στέλνονται σε αγροτικές φυλακές, σε κανένα σχεδόν δε χορηγείται η πενθήμερη άδεια, ακόμα και όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις.

Για ναρκωτικά, έχουν φυλακιστεί 2.171 κρατούμενοι, περίπου το 40%. Ποσοστό, που γίνεται πολύ μεγαλύτερο μέσα στις φυλακές, αφού και άλλοι κατάδικοι γίνονται τοξικομανείς.

Πολύς λόγος γίνεται για την κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων, η οποία μάλιστα προβάλλεται ως σκοπός της ποινής και ως δικαιολογία του εγκλεισμού. Επιστημονικές έρευνες και μελέτες αποδεικνύουν ακριβώς το αντίθετο. Οτι, δηλαδή, ο κοινωνικός αποκλεισμός των πρώην κρατουμένων ολοκληρώνεται στο παθογόνο περιβάλλον της φυλακής, καθώς για τη μεγάλη πλειοψηφία των εγκλείστων, οι μηχανισμοί κοινωνικού αποκλεισμού έχουν ενεργοποιηθεί ήδη πριν από την επαφή τους με το σύστημα απονομής της Ποινικής Δικαιοσύνης, κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, της εργασίας, κλπ. Η φυλακή είναι ένας θεσμός, που μάλλον δημιουργεί, παρά επιλύει προβλήματα, όπως εξηγεί η Αφρ. Κουκουτσάκη,λέκτορας Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο: "Η φυλακή υπήρξε, είναι και θα είναι ένας κατ' εξοχήν αποκοινωνικοποιητικός θεσμός, οργανωμένος για τη φύλαξη και όχι τη μεταχείριση του εγκληματία. Ας σκεφτούμε μόνον ποιος είναι ο συσχετισμός μεταξύ αριθμού κρατουμένων και προσωπικού φύλαξης αφ' ενός και αριθμού κρατουμένων και προσωπικού μεταχείρισης (ψυχολόγων, ψυχιάτρων, κοινωνικών λειτουργών, κλπ.) αφ' ετέρου και γιατί αυτός ο συσχετισμός δεν άλλαξε ποτέ ουσιαστικά. Η πραγματική, ιστορικά διαπιστωμένη, λειτουργία της φυλακής εντοπίζεται σ' αυτό που πράγματι παράγει: Την αποτυχία του στόχου της κοινωνικής επανένταξης, τη δημιουργία και αναπαραγωγή του εγκληματία ως ατόμου με ιδιαίτερα κοινωνικά και ατομικά χαρακτηριστικά, τον κοινωνικό αποκλεισμό του πρώην κρατουμένου. Η φυλακή δεν προετοιμάζει την κοινωνική επανένταξη, αλλά διαχειρίζεται την κοινωνική περιθωριοποίηση, συντελώντας έτσι στη διατήρηση και αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων ανισότητας και της κάθετης δομής της κοινωνίας".

Και ο γνωστός φιλόσοφος Μισέλ Φουκό, σε μία συνέντευξή του το 1972, είχε περιγράψει το ίδιο θέμα με την παρακάτω διαπίστωση: "Σήμερα γνωρίζουμε ότι στις φυλακές δεν παράγεται απολύτως τίποτα. Οτι είναι απλά ζήτημα επιδέξιας ταχυδακτυλουργίας, ένας ιδιόρρυθμος μηχανισμός κυκλικού αποκλεισμού: Η κοινωνία αποκλείει, στέλνοντας στη φυλακή ανθρώπους, που ο εγκλεισμός αποσυνθέτει, συντρίβει, εξολοθρεύει, φυσικά. Και τότε, μόλις αποσυντεθούν, η φυλακή τους αποκλείει, "απελευθερώνοντάς" τους στην κοινωνία. Και κει, η ζωή τους στη φυλακή, ο τρόπος που τους μεταχειρίστηκαν, η κατάσταση στην οποία βγήκαν, εξασφαλίζει το ότι η κοινωνία θα τους αποκλείσει, ακόμα μια φορά, στέλνοντάς τους πίσω στη φυλακή, η οποία με τη σειρά της...".

Νίκος ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ