"Τα ξημερώματα της 18 του Μάρτη 1871, το Παρίσι ξύπνησε με τη βροντερή ιαχή: "Ζήτω η Κομμούνα!". Τι είναι η Κομμούνα, αυτή η σφίγγα που υποβάλλει σε τόσο σκληρή δοκιμασία το αστικό μυαλό; ...ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία". Με αυτό το συνοπτικό και παραστατικό ταυτόχρονα τρόπο περιγράφει και ερμηνεύει ο Μαρξ τα γεγονότα του Παρισιού εκείνη την περίοδο στο έργο του "Ο Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία".

Εχουν περάσει 126 χρόνια από τότε που οι προλετάριοι του Παρισιού πήραν την εξουσία στα χέρια τους. Η Παρισινή Κομμούνα ήταν η πρώτη στην ιστορία προλεταριακή επανάσταση και η πρώτη εργατική κυβέρνηση. Αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός στα 1871 θεμελίωσε στην πράξη τη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού, όπως την επεξεργάζονταν οι Μαρξ - Ενγκελς, οι οποίοι συμμετείχαν ενεργά στα επαναστατικά γεγονότα της εποχής μέσα από τις γραμμές της "Διεθνούς Ενωσης Εργατών", της Πρώτης Διεθνούς. Η Παρισινή Κομμούνα δεν ήταν ξαφνικό φαινόμενο. Προκλήθηκε από την όξυνση των ταξικών αντιθέσεων στη Γαλλία στα τέλη της δεκαετίας του 1860, που οφείλεται στη βιομηχανική επανάσταση, την αριθμητική αύξηση και οργάνωση της εργατικής τάξης και την άνοδο της ταξικής της συνείδησης. Η πρώτη απόπειρα για την ανατροπή της αστικής τάξης στη Γαλλία ήταν η εξέγερση του Ιούνη του 1848. Στα τέλη της δεκαετίας του 1860 η ταξική πάλη της διεθνούς εργατικής τάξης υπό την καθοδήγηση της "Διεθνούς Ενωσης Εργατών" αναπτύσσεται ενάντια στην ένταση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, αλλά και της πολιτικής κυριαρχίας της αστικής τάξης. Σημαντικό ρόλο σ' αυτό έπαιξε η πάλη του Μαρξ ενάντια στα μικροαστικά ρεύματα στην Πρώτη Διεθνή (Μπακουνισμός - Μπλανκισμός - Προυντονισμός - Λασαλισμός).

Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος (1870-1871) όξυνε τις ταξικές αντιθέσεις στη Γαλλία. Οι ήττες του γαλλικού στρατού έδειχναν την αποσύνθεση του βοναπαρτισμού. Στις 4 Σεπτέμβρη 1870 άρχισε στο Παρίσι επανάσταση, που οδήγησε στην κατάργηση της αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα. Ο Λένιν, στα "Διδάγματα της Κομμούνας", αναφέρει: "Το προλεταριάτο που εξεγέρθηκε ενάντια στο παλιό καθεστώς επωμίστηκε δυο καθήκοντα, ένα πανεθνικό κι ένα ταξικό: Την απελευθέρωση της Γαλλίας από τους Γερμανούς εισβολείς και τη σοσιαλιστική απελευθέρωση των εργατών από τον καπιταλισμό". Οι εργάτες ανακήρυξαν τη Δημοκρατία, αλλά κυβέρνηση σχημάτισε η αστική τάξη. Ο Λένιν στο ίδιο έργο αναφέρει: "Το μοιραίο λάθος των Γάλλων σοσιαλιστών βρισκόταν στη συνένωση αυτή των αντιφατικών καθηκόντων, του πατριωτισμού και του σοσιαλισμού", παρά την προειδοποίηση του Μαρξ ότι "δεν πρέπει να παρασύρεται από την ψεύτικη εθνική ιδέα". Η νέα κυβέρνηση αυτοανακηρύχτηκε σαν κυβέρνηση "εθνικής άμυνας". Ο Μαρξ στον "Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία" αναφέρει: "...μια κλίκα από θεσηθετήρες δικηγόρους, με τον Θιέρσο για πολιτικό τους και τον Τροσί για στρατηγό τους κατέλαβαν το δημαρχείο... το Παρίσι ανέχτηκε την κατάληψη της εξουσίας απ' αυτούς, αλλά με το ρητό όρο ότι η εξουσία αυτή θα χρησιμοποιόταν αποκλειστικά για το σκοπό της εθνικής άμυνας. Το Παρίσι όμως δεν μπορούσε να κάνει άμυνα χωρίς να οπλιστεί η εργατική τάξη... Μα όταν το Παρίσι είναι οπλισμένο, αυτό σημαίνει να είναι οπλισμένη η ίδια η επανάσταση. Μια νίκη του Παρισιού ενάντια στον Πρώσο επιδρομέα θα ήταν μια νίκη του Γάλλου εργάτη ενάντια στο Γάλλο κεφαλαιοκράτη και στα κρατικά του παράσιτα. Μπρος στο δίλημμα να διαλέξει ανάμεσα στο εθνικό καθήκον και το ταξικό συμφέρον, η κυβέρνηση της εθνικής άμυνας δε δίστασε ούτε στιγμή - μετατράπηκε σε κυβέρνηση εθνικής προδοσίας". Η πολιτική της, πολιτική συνθηκολόγησης, οδήγησε στην υπογραφή ανακωχής με τους Πρώσους, στις 28 Γενάρη 1871. Στο μεταξύ στις 31 Οκτώβρη 1870 και 22 Γενάρη 1871 ξέσπασαν εξεγέρσεις, με αίτημα την ανακήρυξη της Κομμούνας, που καταπνίγηκαν. Η υπογραφή των ταπεινωτικών όρων της "Συνθήκης Ειρήνης των Βερσαλλιών", στις 26 Φλεβάρη 1871, όξυνε ακόμη πιο πολύ τις ταξικές αντιθέσεις. Στο Παρίσι ιδρύεται η Ομοσπονδία της Εθνοφρουράς, με όργανο την Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς. Η εξοπλισμένη εργατική τάξη οργανώθηκε. Η απόπειρα του Θιέρσου να αφοπλίσει τις εργατικές συνοικίες του Παρισιού και να συλλάβει την ΚΕ της εθνοφρουράς απέτυχε. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν τους εργάτες, οι εθνοφρουροί πέρασαν στην αντεπίθεση, κατέλαβαν τα κυβερνητικά κτίρια και ανακήρυξαν την Κομμούνα με προσωρινή κυβέρνηση την ΚΕ της Εθνοφρουράς.

Η πρώτη στην ιστορία εργατική εξουσία κράτησε 72 μέρες στο Παρίσι, ανατράπηκε στις 28 Μάη 1871. Εδωσε πολύτιμη πείρα στη διεθνή εργατική τάξη, που αξιοποιήθηκε από τους Μαρξ - Ενγκελς στην ανάπτυξη της θεωρίας για την επανάσταση και τη δικτατορία του προλεταριάτου και εφαρμόστηκε δημιουργικά από τον Λένιν και τους μπολσεβίκους στην Οχτωβριανή Επανάσταση. Ο ίδιος ο Μαρξ είχε στενή σύνδεση με τους ηγέτες της Κομμούνας, συμβάλλοντας πρακτικά στην ανάπτυξη της επανάστασης.

Η Κομμούνα αντικατέστησε το στρατό με τον ένοπλο λαό, καθόρισε το ανώτατο όριο αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων ίσο με το μισθό ενός ειδικευμένου εργάτη, αντικατέστησε την αστυνομία με τα εφεδρικά τάγματα της εθνοφρουράς, ενώ η νέα εξουσία οικοδομούνταν στις αρχές της αιρετότητας, της ανακλητότητας και της συλλογικότητας. Κατάργησε το αστικό Κοινοβούλιο, συνένωσε τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία και διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος. Ταυτόχρονα έκανε δυο σοβαρά λάθη. Δεν κατέλαβε την τράπεζα, άρα δεν εξασφάλισε ισχυρή οικονομική δύναμη, που παρέμεινε στην αστική τάξη και δεν επιτέθηκε στις Βερσαλλίες, για να συντρίψει την αστική εξουσία και την κυβέρνηση. Αυτά στοίχισαν την ήττα. Παρ' όλα αυτά και την κατάπνιξή της στο αίμα, όπως είπε ο Μαρξ στον "Εμφύλιο Πόλεμο", "το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους".