Διπλό κέρδος -θεατρικής απόλαυσης και πολύπλευρης γνώσης (ανθρώπινης, ιστορικής, κοινωνικής, ιδεολογικής, συνδικαλιστικής), αποκόμισε το κοινό που είδε το Σάββατο το βράδυ, στην κατάμεστη αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ, την παράσταση του Τίτου Βανδή με το έργο "Κλάρενς Ντάροου".Μια παράσταση αλησμόνητη, την οποία παρακολούθησαν η Γενική Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα,ο επίτιμος Πρόεδρος του Κόμματος Χαρίλαος Φλωράκης,τα μέλη του ΠΓ, βουλευτές, μέλη της ΚΕ και άλλα στελέχη του ΚΚΕ, αλλά και επώνυμοι: Ο βουλευτής της ΝΔ Βύρων Πολύδωρας,ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλης Μερακλής,επώνυμοι άνθρωποι του πνευματικού, καλλιτεχνικού και δημοσιογραφικού κόσμου, μεταξύ των οποίων οι Ζυλ Ντασσέν, Δέσπω Διαμαντίδου, Χρήστος Θεοχαράτος, Τάσος Ψαρράς, Ελένη Γερασιμίδου, Γιώτα Βέη, Παύλος Κοντογιαννίδης, Γιώργος Καρτάλης, Γιώργος Σίσκος, Ιωάννα Καρατζαφέρη, Δήμητρα Πέτρουλα, Μίρκα Καλατζοπούλου, Ισμήνη Καλέση, Νίκη Τσιγκάλου,κ.ά.

Η ώρα της παράστασης πλησίαζε. Κανείς σχεδόν από το κοινό δεν υποπτευόταν το πόσο σημαντική θα αποδεικνυόταν η παράσταση - προσφορά του σπουδαίου ηθοποιού, στην εκδήλωση που οργάνωσε η ΚΕ, παρότι διαφάνηκε από το προλόγισμα του Θόδωρου Τζιατζή,μέλους του ΠΓ, ότι η ΚΕ δέχτηκε με μεγάλη χαρά την προσφορά του Τίτου Βανδή και της Μπέττυς Βαλάση, να δοθεί στην αίθουσα Συνεδρίων η παράσταση. Το προλόγισμα δεν είχε το νόημα ενός τυπικού "ευχαριστώ" του Κόμματος για την προσφορά, ούτε "ανάλυσης" ή "αποκάλυψης" του περιεχομένου του έργου.

Αλλωστε, ο ομιλητής τόνισε ότι οι δύο καλλιτέχνες είναι "μάστορες χρόνια πάνω στο σανίδι" και, επόμενα, με την ίδια τη δουλιά τους "μπορούν να πουν καλύτερα" την αξία και το περιεχόμενο του έργου. Αλλο ήθελε να πει το προλόγισμα:

"Σύντροφε Τίτο, ξέρω ότι θα μας πείσεις για την αξία της δουλιάς σου και μέσα από την καρδιά μας εύκολα θα κλέψεις το χειροκρότημα. Να ξέρεις, όμως, ότι το χειροκρότημά μας πάει μακρύτερα, απ' τη σημερινή δουλιά σου. Εκφράζει τη βαθιά εκτίμησή μας για όλα τα 65 χρόνια τίμιας δουλιάς και προσφοράς σου στο θέατρο, στην τέχνη, από τα δεκατέσσερα χρόνια σου και της κοινωνικής δράσης σου.Και κάτι ακόμα. Μέσα στο χειροκρότημά μας, πιστεύω ότι θα εκφραστεί και κάτι άλλο, πιο ουσιαστικό και πιο βαθύ:

Θα εκφραστεί η πίστη μας στη δύναμη, στον κοινωνικό, απελευθερωτικό ρόλο της τέχνης, του πολιτισμού.Πιο συνειδητά, με τη συμβολή σου, σύντροφε Τίτο, θα εκφραστεί η θέλησή μας, πιο αποφασιστικά, να κάνουμε τον πολιτισμό συστατικό στοιχείο της ζωής, της δουλιάς, του αγώνα μας για την απελευθέρωση του ανθρώπου".

Ο Θ. Τζιατζής εξήγησε το λόγο του προλογίσματος: "Πήρα το λόγο για να υπογραμμίσω τη θέλησή μας αυτή. Δεν είναι τυχαίο, και είναι σημαντικό και σημαδιακό για μας, που ήρθε και έδεσε αυτή η παράσταση με τις εργασίες της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψής μας για τα προβλήματα, τις ανάγκες των εργαζομένων".Και, απευθυνόμενος στο ακροατήριο, κατέληξε: "Γι' αυτό, αγαπητοί σύντροφοι και φίλοι, επιτρέψτε μου, να πω πως: Συνεχίζουμε τις εργασίες της Συνδιάσκεψής μας. Το λόγο έχει τώρα ο Τίτος Βανδής, από τους εργαζόμενους στο χώρο του Πολιτισμού".

Ηταν η "σειρά" πια του Τίτου Βανδή. Ο ηθοποιός, βγαίνοντας από την πόρτα που οδηγεί στις κουίντες, εμφανίστηκε στην ολοφώτιστη αίθουσα, σαν να έπαιρνε κι εκείνος μέρος, από το πρωί, στις εργασίες της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης. Ανυπόκριτα επιβλητικός, καταχειροκροτούμενος, ανέβηκε από την πλαϊνή σκαλίτσα του προσκηνίου στη σκηνή. Την καλαίσθητα και λιτά σκηνογραφημένη, από τον Τάσο Ζωγράφο,σκηνή. Στη δεξιά - με την οπτική του κοινού - πλευρά της, ένα δωμάτιο - γραφείο: ένα σκαλιστό τραπέζι - γραφείο, παραδίπλα ένα λευκό καναπεδάκι, μια κουνιστή πολυθρόνα κι ένας "καλόγερος" με την καπαρντίνα και ένα τυπικά αμερικανικό, πλατύγυρο, καπέλο. Στα αριστερά: αίθουσα αμερικανικού δικαστηρίου, με την έδρα του δικαστή, τις θέσεις των ενόρκων και μια καρέκλα για τους κατηγορούμενους.

Ο Τίτος Βανδής κάθισε στο γραφείο, μεταμορφωνόμενος πια σε Κλάρενς Ντάροου.Το "λόγο" είχε πια, για δύο περίπου ώρες, μόνον εκείνος, σε ένα ρεσιτάλ ηθοποιίας, που θα μας μείνει αξέχαστο, και μάλιστα σε έργο που επίσης θα μας μείνει αξέχαστο. Σε ένα ρεσιτάλ - γιορτή για εκείνον, αφού γιόρταζε τα 65 χρόνια του στο θέατρο, με ένα έργο που χρόνια ονειρευόταν να το παίξει. Ονειρο, που το έκανε σκηνική πράξη, κόντρα στις συστάσεις των γιατρών του και παρά την πρόσφατη εγχείρηση καρδιάς, στην οποία υποβλήθηκε. Και μόνο το γεγονός ότι ο Τ. Βανδής μάς αποκάλυψε, μεταφράζοντας και ανεβάζοντάς το, την ύπαρξη αυτού του έργου, είναι μεγάλη προσφορά στο προοδευτικό θέατρο. Πρόκειται για έργο - έκπληξη, που ενθουσίασε με την ιστορική αλήθεια και δύναμη του περιεχομένου του, με την αμεσότητα της γραφής του. Αλήθεια, δύναμη και αμεσότητα, που υπηρετήθηκαν με την καθάρια, ρέουσα, με αίσθηση του δραματικού, αλλά και χιουμοριστικού στοιχείου μετάφραση του Τίτου Βανδή, με τη λιτή σκηνοθεσία της Μπέττυς Βαλάση - σκηνοθεσία, που υπηρέτησε ένα έργο - ντοκουμέντο και με τη διακριτική, αισθαντική μουσική του Μίμη Πλέσσα,ο οποίος, επίσημα προσκεκλημένος, καθόταν στην πρώτη σειρά της πλατείας.

Τα φώτα χαμήλωσαν. Κι άρχισε η μαγεία της σκηνικής "χημείας" με "συστατικά": Ενα υπαρκτό πρόσωπο - τον Κλάρενς Ντάροου (1857 - 1937), έναν Αμερικανό δικηγόρο, παιδί φτωχής, αλλά με έφεση για τη μόρφωση και το καλό, αγροτικής οικογένειας, που, με τις δικαστικές μάχες του, μέχρι τη χρονιά της Οχτωβριανής Επανάστασης, έγινε "θρύλος" της εργατικής τάξης, των αγώνων των μαύρων και κάθε αδικημένου στις ΗΠΑ. Την αριστουργηματική μυθιστορηματική βιογραφία του Ντάροου, από τον κορυφαίο, προοδευτικό συγγραφέα Ιρβινγκ Στόουν.Τη διασκευή, το 1975, του έργου του Στόουν από το Αμερικανό συγγραφέα Ντέιβιντ Ρίντελ,διασκευή που έχει ανεβαστεί στο αμερικανικό θέατρο, με πρωταγωνιστές μεγάλα ονόματα του κινηματογράφου: λ.χ., τον Χένρι Φόντα (πέρσι ανέβηκε στο Τορόντο, σε σκηνοθεσία του φημισμένου Τζαν Χάουσμαν, με τον Νίλσεν στο ρόλο του Ντάροου).

Η "χημεία" της σκηνικής μαγείας δε θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τον Τίτο Βανδή, που "ζωντάνεψε", κυριολεκτικά, τον Κλάρενς Ντάροου. Τον "ζωντάνεψε", όχι μόνο γιατί σαν ηθοποιός ο Τίτος Βανδής κατέχει την τέχνη της "ενσάρκωσης" ενός άλλου προσώπου, με αλήθεια, αμεσότητα, απλότητα, κυριολεκτικότητα των εκφραστικών μέσων του, με αίσθηση του μέτρου και του χιούμορ - ιδιότητες που διέκριναν πάντα την υποκριτική του Βανδή. Οχι μόνο γιατί ο Βανδής ξέρει πώς να κάνει "ζωικό", βιωματικό το παίξιμό του. Αλλά και γιατί τον έπλασε με κοινωνική και ιδεολογική αντίληψη, με κριτικό πνεύμα και βαθύ ανθρώπινο αίσθημα.

Ο Ντάροου του Βανδή, ήταν ένας αληθινός άνθρωπος, που, δικηγορώντας σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του, υπερασπίστηκε εργατικούς αγώνες, συνδικαλιστικές κατακτήσεις, διωκόμενους και συκοφαντούμενους συνδικαλιστές. Πολέμησε το ρατσισμό, τη θανατική καταδίκη, κερδίζοντας αθώες εργατικές ζωές. Κατήγγειλε τα απάνθρωπα εγκλήματα του καπιταλισμού, όχι γιατί ήταν σοσιαλιστής, αλλά από αίσθημα ανθρωπιάς και δικαίου, από αφοσίωση στην υπόθεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χλεύασε τη θρησκοληψία. Πικράθηκε για τα θανάσιμα εγκλήματα της "τυφλής" Αμερικανικής Δικαιοσύνης και ντράπηκε που δεν κατάφερε να αλλάξει τη νομοθεσία της. Πόνεσε πολύ, γι' αυτό υπερασπίστηκε, αφιλοκερδώς, τους ταπεινούς και καταφρονεμένους. Πορεύτηκε μαζί με τους απεργούς, όταν τους στερούσαν το οχτάωρο. Τους υπερασπιζόταν στην απόλυσή τους, στη διεκδίκησή τους για καλύτερη ζωή. Υπερασπίστηκε τους ανθρακωρύχους, τους σιδηροδρομικούς, τους βιομηχανικούς εργάτες. Αποκάλυψε την εξαθλίωση, τις θανάσιμες συνθήκες δουλιάς στα εργοστάσια, αλλά και τις πρωτόγονες, απάνθρωπες συνθήκες ζωής στις "πόλεις - γκέτο" για τους εργάτες που έφτιαχναν οι μεγαλοκαρχαρίες του κεφαλαίου, κρύβοντάς τες πίσω από μια πλαστή"βιτρίνα" και πίνοντας το αίμα των εργατών και με άλλο τρόπο: Από το μεροκάματο τούς κατακρατούσαν και ενοίκιο για τις τρώγλες και τους υποχρέωναν να αγοράζουν τα τρόφιμά τους μόνο από τα δικά τους μαγαζιά και, αν οι εργάτες αντιδρούσαν γι' αυτήν την πολλαπλή εκμετάλλευση, τους απέλυαν...

Με το πλευρό των εργατών στάθηκε και μαζί τους πορεύτηκε, όταν, για να σώσει δύο ανθρώπους από τη θανατική καταδίκη, θεωρήθηκε "προδότης" από τα εργατικά συνδικάτα. Στα 1923, ο άνθρωπος αυτός ανέλαβε την τελευταία του δίκη για να υπερασπιστεί και να σώσει δύο ζωές από τη θανατική καταδίκη. Δυο εφήβους, που σχεδίασαν και διέπραξαν το - ατελές, όπως αποδείχτηκε - "τέλειο έγκλημα".Ο άνθρωπος αυτός μπόρεσε κι έσωσε τη ζωή τους, όχι με την εύκολη λύση - βγάζοντάς τους τρελούς - αλλά αποδείχνοντας ότι βίαιους, διεστραμμένους, φονιάδες, τους έκανε αυτή η απάνθρωπη "ελεύθερη" και δημοκρατική" καπιταλιστική κοινωνία των ΗΠΑ.

Η ζωή και δράση του Ντάροου είναι ένας "καθρέφτης" της ιστορίας και μαχητικής του εργατικού κινήματος στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού, κάτω από τη "σιδερένια φτέρνα" του αμερικανικού καπιταλισμού. Μια ιστορία εκπληκτικά επίκαιρη, αφάνταστα διδακτική στις μέρες μας, καθώς η "μητρόπολη του καπιταλισμού" και οι Ευρωπαίοι εταίροι της επιδιώκουν την εξαθλίωση της εργατικής τάξης με κατάργηση, σε παγκόσμια κλίμακα, όλων των κατακτήσεών της.Μια ιστορία, που έρχεται από το παρελθόν της εργατικής τάξης και μιλά για το παρόν και το μέλλον της, αλλά και για το χρέος της Δικαιοσύνης και των "υπηρετών" της να αντισταθούν στους "βρικόλακες" της "νέας τάξης".

Είναι λίγο να πούμε ότι το μαχόμενο, ταξικό, συνδικαλιστικό κίνημα της χώρας μας, αλλά και η εργατική τάξη, στο σύνολό της, χρωστά χάρη στον Τίτο Βανδή, γι' αυτήν τη μεγάλη προσφορά του.

Αρ. Ελ.