Ενας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του, αλλά αγνοημένος από το ευρύ κοινό, ο ζωγράφος - χαράκτης Γιώργης Δήμου έφυγε στις αρχές Ιουλίου από τη ζωή. Δεν ήταν από τους καλλιτέχνες που ζουν και δημιουργούν περιχαρακωμένοι - και προφυλαγμένοι - στον πύργο τους: Ο αγωνιστής Γιώργης Δήμου έδωσε το «παρών» για πολλά χρόνια στις δοκιμασίες του τόπου μας, στην Εθνική Αντίσταση, στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια.

Γιος Θρακιώτη μαρμαρά, γεννήθηκε το 1911 στο Κάιρο. Το φτωχό, ταλαντούχο Ελληνόπουλο σχεδίασε τα πρώτα του έργα στο εργαστήρι μαρμαρογλυπτικής του πατέρα του. Το 1925 γνωρίζεται με τον Κύπριο, κομμουνιστή λογοτέχνη και ζωγράφο Νίκο Νικολαΐδη, που τον έφερε σε επαφή με το εργατικό κίνημα και την προοδευτική διανόηση της Αιγύπτου, μέσω του Σακελλάρη Γιαννακάκη. Νωρίτερα είχε φοιτήσει στην Αμπέτειο Σχολή, μαζί με τον Γιάννη Χατζηανδρέα (Στρατή Τσίρκα).

Σε ένα κείμενό του, που δημοσιεύτηκε το 1987 σε αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω», με τίτλο «Τα παιδικά εκείνα χρόνια», ο Γιώργης Δήμου περιγράφει γλαφυρά τη ζωή στο Κάιρο, τους επαναστατικούς αγώνες των Αιγυπτίων - φελάχων και φοιτητών - αλλά και την «ατμόσφαιρα» στους κύκλους των προοδευτικών Αιγυπτιωτών. Ανάμεσα στις σελίδες αυτές - που φανερώνουν και λογοτεχνικό ταλέντο - η περιγραφή των σπουδών του στην Αμπέτειο: Τρία χιλιόμετρα ποδαρόδρομο κάθε μέρα πήγαινε για να εξοικονομήσει τα ναύλα. Στο δρόμο συναντιότανε με τους Λάμπη Ράππα, Θεοδόση Πιερίδη, Οδυσσέα Καραγιάννη, Αντώνη Μάρταλλη, Ελένη Βοΐσκου κ.ά. - όλη η γενιά των προοδευτικών αργότερα πνευματικών ανθρώπων της αιγυπτιώτικης παροικίας.

«Τα μαμμόθρεφτα έρχονταν στο σχολείο με λιμουζίνες, μόνιππα, μαύρους υπηρέτες να τους κουβαλούν τις τσάντες. Κάθε δυο και τρεις καινούργια αλλαξιά... Σοκολάτες, ζαμπόνια, τυρόπιττες στα διαλείμματα. Τάληρα και σελίνια κουδουνίζουν στις τσέπες τους. Αφήνω τα "κατ' οίκον" μαθήματα που καλοπλήρωναν οι πατεράδες τους στους δασκάλους κι έτσι είχαν και την ιδιαίτερη μεταχείριση στο σχολείο. Τα φτωχόπαιδα με τα ίδια πάντα ρούχα, χιλιόμετρα έρχονταν ποδαρόδρομο, το πολύ με τραμ. Ψωμοτύρι ή κουλούρι για κολατσιό και κανένα γρόσι χαρτζιλίκι μερικοί...», γράφει.

Το 1930, με υποτροφία, σπούδασε στο εργαστήριο του Κ. Παρθένη, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας. Εντασσόμενος τον ίδιο χρόνο στην Κομμουνιστική Νεολαία (ΟΚΝΕ) συνεργάζεται με τα περιοδικά «Νέοι Πρωτοπόροι», «Πρωτοπορία», «Νέα Εστία» κ.ά.

Συνέχισε τις σπουδές του στο νεοσύστατο εργαστήρι του Γ. Κεφαλληνού με συμμαθητές, ανάμεσα σε άλλους, τους Τάσσο Αλεβίζο (Α. Τάσσο) και Γιάννη Μόραλη. Ο Φ. Γιοφύλλης γράφει γι' αυτόν το 1930: «Δημιουργεί μ' ένα δικό του σύστημα και σχεδιάζει με ατομικό τρόπο. Βαδίζει μακριά από τις Ακαδημίες και τους πατημένους δρόμους».

Το 1934 αποφοιτά από τη Σχολή και επιστρέφει στην Αίγυπτο, όπου μαζί με τον ποιητή Θεοδόση Πιερίδη, τον Στρατή Τσίρκα, τον Κώστα Βεργόπουλο και άλλους συμμετέχει στην Αντιφασιστική Διεθνή Ειρηνιστική Ενωση και συνεργάζεται με το περιοδικό «Παναιγύπτια».

Γνωρίζεται με την Μαρία Κουκουδάμη, από την Αλεξάνδρεια, η οποία είχε επιστρέψει στην Αίγυπτο, αναζητώντας οικονομικούς ενισχυτές για το ΚΚΕ. Την γνωρίζει, γι' αυτό το σκοπό, με τον επιχειρηματία Στρατή Ζερμπίνη, προοδευτικό ομογενή, ο οποίος θα χρηματοδοτήσει, και στη διάρκεια της κατοχής και αργότερα, απλόχερα τους λαϊκούς αγώνες. Με την Μαρία παντρεύονται το 1938.

«Στα ζωγραφικά και χαρακτικά έργα του, ο Δήμου έχει αποτυπώσει, καλύτερα απ' όλους τους γνωστούς του καλλιτέχνες, τους ξεσηκωμούς των φελάχων», διαβάζουμε στο ιστορικό μυθιστόρημα του Παναγιώτη Βενάρδου «Το Φλογόδεντρο» (εκδόσεις «Ποντίκι»). Γράφει, ανάμεσα σε άλλα που αναφέρονται στον καλλιτέχνη:

«Γιος μαρμαρά, ο Γιώργης ήταν επιστήθιος φίλος του Τσίρκα. Μαζί στην παρέα, στους αγώνες, στις συζητήσεις, στην αλληλογραφία. Φίλοι τόσο διαφορετικοί. Ο Τσίρκας έκανε αίσθηση απ' όπου κι αν περνούσε. Θορυβώδης, λαλίστατος, γινόταν το επίκεντρο κάθε συντροφιάς, ήξερε να προβάλλει το έργο του. Ο μικρόσωμος, όλο νεύρο και πάθος, Γιώργης, ήταν το άκρο αντίθετο. Σεμνός, εργατικός, αλτρουιστής, υπηρετεί την κοινή υπόθεση, χωρίς να προβάλλει τον εαυτό του ή το έργο του».

«Συχνά φέρνω στο μυαλό μου», λέει ο Στρατής Τσίρκας, «μια εικόνα που μ' έχει σημαδέψει ανεξίτηλα. Ενα χαρακτικό του Δήμου, που δείχνει εξεγερμένους Αραβες φοιτητές για την επέτειο της ανεξαρτησίας, το Νοέμβρη του 1934... Μια λαοθάλασσα, μια ορμή, που απειλεί να παρασύρει τα πάντα στο διάβα της. Πρόσωπα όπου το μαύρο χτυπιέται με το άσπρο κι όλοι κινούνται σαν ένα σώμα με την παρόρμηση να προχωρήσουν. Απέναντί τους κράνη, τα όπλα του εχθρού, η αιώνια αντιπαράθεση...».

Το 1939 ο Γιώργης Δήμου συλλαμβάνεται από το μεταξικό καθεστώς. Στην κατοχή οργανώνεται στο ΕΑΜ από την Ηλέκτρα Αποστόλου και γίνεται γραμματέας στην Οργάνωση Καλλιτεχνών (1941-43). Το 1943 ανεβαίνει στο βουνό και εντάσσεται στον ΕΛΑΣ. Χαράζει τη σφραγίδα της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), ένσημα για την οικονομική ενίσχυση του αγώνα, επιμελείται και εικονογραφεί διάφορα αντιστασιακά έντυπα. Σεμνά και αθόρυβα, αλλά με μεγάλο ενθουσιασμό υπηρετεί τις ανάγκες του αγώνα.

Το 1947 ο Γιώργης Δήμου εντάσσεται στο ΔΣΕ. Σχεδιάζει πορτρέτα μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ. Στη συνέχεια μαζί με την Μαριώ Δήμου, δημοσιογράφο τότε του «Ριζοσπάστη», βρίσκεται ως πολιτικός πρόσφυγας στη Ρουμανία. Πλήθος βιβλία τους και δικά του έργα περιμένουν για χρόνια την επιστροφή τους...

Στη Ρουμανία εργάζεται στο εκδοτικό του ΚΚΕ, επιμελούμενος δεκάδες εκδόσεις της «Νέας Ελλάδας» και των «Πολιτικών και Λογοτεχνικών Εκδόσεων» (ΠΛΕ). Ανάμεσα σε άλλα επιμελείται το άλμπουμ για τα «Δίχρονα του ΔΣΕ», καθώς και το άλμπουμ για τους αγώνες των γυναικών, το εξώφυλλο και ένα σχέδιο για το ποιητικό βιβλίο του Κώστα Γιαννόπουλου «Το τελευταίο τραγούδι». Εικονογράφησε ακόμα, ανάμεσα σε άλλα, τα εξώφυλλα βιβλίων των Κώστα Βάρναλη, Στρατή Τσίρκα, Νίκου Νικολαΐδη, Ελλης Αλεξίου, Ελένης Βοΐσκου. Επίσης δημιούργησε σειρά σχεδίων, με Ελληνες πρόσφυγες και Ρουμάνους εργάτες, καθώς και λιθογραφίες («Ο Μπελογιάννης τραυματίας στο Γράμμο», «Μοναξιά» κ.ά.).

Το 1965 με ενέργειες του μεγάλου γλύπτη Χρήστου Καπράλου επιστρέφει με τη γυναίκα του και τα παιδιά τους στην Ελλάδα. Για μια περίοδο εργάζεται στο Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης για τη συντήρηση τοιχογραφιών βυζαντινών ναών (Μητρόπολη του Μυστρά και Οσιος Λουκάς), με υπεύθυνο τον Φ. Ζαχαρίου.

Ο Γιώργης Δήμου δε θέλησε ποτέ να οργανώσει ατομική έκθεση ή να πουλήσει έργα του σε ιδιώτες. Πείστηκε να εκθέσει δημιουργίες του, στην αφιερωματική έκθεση που οργάνωσε το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, με τίτλο «Γιώργης Δήμου - χαρακτική και σχέδια», την οποία όμως δε χάρηκε, καθώς ήταν καθηλωμένος χρόνια στο κρεβάτι. Η έκθεση συνοδευόταν από ένα μικρό βιβλίο που κυκλοφορεί από το ΜΙΕΤ και περιλαμβάνει χρονολόγιο, ανθολόγιο έργων, αυτοβιογραφικά κείμενα και τρεις επιστολές του προς τον συμμαθητή του Στρατή Τσίρκα - με πρόλογο του Διονύση Καψάλη.

«Κλειστός» σαν χαρακτήρας, αλλά εξαιρετικά ευαίσθητος και ψυχικά γενναιόδωρος, ο Γ. Δήμου πάσχιζε πάντα να βοηθήσει σε ό,τι πίστευε εποικοδομητικό. Στα καλύτερα και πιο παραγωγικά από δημιουργική άποψη χρόνια του αφιέρωσε τις δυνάμεις του για το καλό του λαού, χωρίς ποτέ να επιδιώξει την προώθηση των καλλιτεχνικών του φιλοδοξιών και του πολύ σημαντικού έργου του. Υπηρέτησε το λαό, από τα σπλάχνα του οποίου γεννήθηκε και γι' αυτό η πνευματική κληρονομιά του θα εκτιμηθεί από τη νέα γενιά στο μέλλον...

Πηγές:

• «Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών» (εκδόσεις «Μέλισσα»).
• «Γιώργης Γ. Δήμου - Χαρακτικά / σχέδια / κείμενα επιστολές» (ΜΙΕΤ).
• Ευάγγελου Μαχαίρα «Η Τέχνη της Αντίστασης» (εκδόσεις Καστανιώτης).
• Βάσου Γεωργίου «Η ζωή μου».
• Παναγιώτη Βενάρδου «Το Φλογόδεντρο» (εκδόσεις «Ποντίκι»).
• Α. Μπαχαριάν - Π. Ανταίου «Εικαστικές Μαρτυρίες στον πόλεμο, στην κατοχή και στην Αντίσταση» (εκδόσεις «Οδυσσέας»).
• Ρένας Χριστάκη (τηλεοπτική εκπομπή) για «Το πολιτιστικό κίνημα της Αντίστασης».